Trứng - hơn một biểu tượng về sự sống

08:38 01/09/2023

Một giả thuyết có sở cứ cho rằng Hai Bà Trưng xuất thân từ làng dệt lụa truyền thống nên nghề nghiệp in dấu trong cái tên Trứng Chắc (tổ kén có trứng chắc), Trứng Nhì (tổ kén có trứng thứ nhì). Danh từ Trưng Trắc, Trưng Nhị có thể được gọi phiên theo âm tiếng Hán.

Còn chính sử (cả ta và Trung Quốc) ghi ngày 30/1/41 (lịch âm năm Tân Sửu), Trưng Trắc xưng vương dấy quân khởi nghĩa chiếm đánh các thành quách quân Hán. Như điểm khởi đầu của thác nước mạnh mẽ, sự kiện đã tạo thành dòng mạch của tinh thần quật khởi, bản lĩnh tự quyết, của ý chí không chịu khuất phục ngoại bang. Vì thế, các thời đại sau đều tôn trọng, đề cao, coi đó là điểm tựa của lòng yêu nước, lòng quả cảm, lòng tự tôn dân tộc. Ngày nay, hầu hết các địa phương trên dải đất Việt đều có tên địa danh, đường phố... mang tên Hai Bà Trưng như là một cách nhớ ơn, tôn vinh, học tập.

image001.jpg -0
Tranh Đông Hồ.

Nhưng tên gọi Hai Bà Trưng gắn liền với cuộc khởi nghĩa vĩ đại có thể còn mang một chiều sâu biểu tượng nào khác?

Trong nhận thức chung của nhân loại trước nay, trứng là biểu trưng cho sự hoài thai, sinh nở, cho sự bắt đầu, khai sinh, nguyên thủy. Truyền thuyết "Lạc Long Quân và Âu Cơ" kể bà Âu Cơ sinh ra cái bọc có trăm trứng nở ra một trăm con… Câu chuyện này ăn sâu vào tâm thức Việt thiêng liêng đến mức đi suốt đời bất cứ ai.

Không chỉ ở người Kinh mà có ở tập quán nhiều dân tộc của Việt Nam là người ta thường "hỏi thăm" "bà đẻ" bằng chục quả trứng gà vừa để bồi dưỡng vừa ngầm gửi một mong muốn "Mẹ tròn con vuông" may mắn, bình an, thuận lợi. Khi có người "về trời" sẽ cúng bằng "bát cơm quả trứng" với quan niệm phần lòng đỏ quả trứng là Âm, lòng trắng là Dương. Trường hợp này quả trứng mang tính biểu tượng rõ nhất cho sự sinh sôi nảy nở, cho sức sống mãnh liệt. Người sống cầu mong người chết sẽ "đầu thai" vào kiếp khác tốt đẹp hơn.

Lại có trường hợp ý nghĩa biểu tượng mạnh đến mức lấn át cả chi tiết để lái câu chuyện sang bến bờ ý nghĩa mới. Bài ca dao "Mười cái trứng", theo lôgich câu chuyện thì đó là bi kịch: cả mười cái trứng đều hỏng, hoặc bị ung hoặc nở ra thì con diều tha, con quạ bắt. Mất hết. Nhưng câu cuối thật mạnh mẽ nâng bài thơ dậy: "Đừng than phận khó ai ơi/ Còn da lông mọc, còn chồi nẩy cây".

Nếu vậy vẫn chưa đủ để khái quát một phẩm chất lạc quan, sâu xa hơn cần truy tìm ý nghĩa biểu tượng trong lịch sử văn hóa, thậm chí đó mới là cái điểm tựa cơ bản để tìm ra bản chất vấn đề, tức phải soi bằng ánh sáng biểu tượng mang tính mẫu gốc: Gà mẹ sẽ đẻ ra trứng mới, sự sống mới lại được tái sinh. Từ điểm nhìn này cho phép cách hiểu tên gọi Hai Bà Trưng còn mang ý nghĩa: sự kiện Hai Bà khởi nghĩa đã mở ra một thời đại mới tự chủ, tự cường, tức khai sinh ra một sự sống mới, không chỉ cho một người mà cho cả dân tộc, cho cả lịch sử và thời đại!

Trong "Đẻ đất đẻ nước", người Mường quan niệm trứng "đẻ" ra mọi vật: "Thả một trứng lên trời/ Nở ra ông thần Chớp/ Ném một trứng lên trời/ Nở ra ông thần Mây…". Trứng ấy do cặp bố/mẹ (trống chim Tùng/mái chim Tót) sinh ra. Trong "một nghìn chín trăm mười chín trứng tốt" thì có những quả "trứng chiếng" (trứng ung), "trứng pỏ" (trứng thiếu/không đầy). Cuối cùng nhờ chim trống "tào trào" và chim mái "chiền chiện" (những loại chim huyền thoại) thì "trứng chiếng", "trứng pó" mới chịu nở: "Bỗng thấy nứt trứng pỏ/ Thấy nở trứng chiếng/ Nghe lao nhao tiếng Kinh…/ Nghe xôn xao tiếng Thái…". Thế là trứng đã nở ra các tộc người trên đất Việt. Tại sao trứng nở tốt lại gọi là "trứng ung", "trứng thiếu"? Rất có thể liên quan đến tập quán gọi con (mới đẻ) bằng cái tên xấu (như người Kinh) để khỏi bị ma quỷ bắt?!

Nhìn rộng ra trên thế giới thì hầu như nước nào cũng có biểu tượng trứng mang ý nghĩa sự sống. Người phương Đông nào cũng biết đến hình tròn âm dương, gọi chữ là Thái cực đồ - một vòng tròn, gồm hai nửa đen (âm) đỏ (dương) đối xứng ôm khít lấy nhau. Trong phần này (âm) lại có một chấm tròn đối lập (dương). Quả trứng chính là một mô hình thu gọn của Thái cực đồ!

Thần thoại "Bàn Cổ" của Trung Quốc đã có hình tượng quả trứng vũ trụ. Mỗi ngày nhân vật Bàn Cổ được miêu tả thường thức dậy trong vỏ trứng. Ngày nay giới khảo cổ Trung Quốc cho biết khi khai quật mộ cổ nếu mộ nào có trứng (đựng trong khay, trong hũ) thì đó là một biểu hiện đẳng cấp của người chết, thường là nhà giàu hay có vị thế quan lại.

Người Hy Lạp cổ đại cũng đặt trứng trong những ngôi mộ hoặc chôn theo những ổ trứng bên cạnh mộ. Người Maori cổ đặt vào tay người chết một quả trứng trước khi chôn. Một bộ phận người Do Thái đến nay vẫn còn giữ tập tục ăn trứng sau đám tang với ý nghĩa biểu thị cho sự mất mát (ăn đi) và cuộc sống tái sinh (trứng sẽ nở sự sống mới). Người Triều Tiên có thần thoại về người đẻ trứng mà những vị vua sáng lập ra các vương quốc Goguryeo, Gaya, Silla được sinh ra từ những quả trứng.

Ngày nay ở Úc, thổ dân Dreamtime vẫn còn quan niệm quả trứng là biểu tượng của mặt trời. Một vị thần lấy một quả trứng từ trong tổ ném lên trời. Lòng đỏ của quả trứng đập vào gỗ, bắt lửa và biến thành mặt trời. Một vài bộ lạc sinh sống tại quần đảo Society thuộc Nam Thái Bình Dương còn lưu giữ thần thoại về người tạo ra thế giới là Ta'aroa cũng sinh ra từ một quả trứng, trứng vỡ ra làm đôi hình thành trời và đất. Ngày nay trò chơi ném Boomerang (một vật chơi bằng gỗ thường có hình tam giác) vẫn rất phổ biến của thổ dân châu Úc: người chơi ném nó quay một vòng trong không gian rồi nó trở về đúng vị trí cũ. Thậm chí chính xác đến mức chém vỡ đôi quả trứng người chơi đặt trên đầu. Mà quả trứng là biểu trưng cho vũ trụ. Người nào tài năng ném vỡ quả trứng ấy tức đã chinh phục được vũ trụ!

Theo các chứng tích khảo cổ học, quả trứng lâu nhất được tìm thấy ở châu Phi (khoảng 60.000 năm). Từ thời cổ Ai Cập và các nền văn hóa sớm nhất của vùng Lưỡng Hà, trứng đã sớm có ý nghĩa về sự sống và tái sinh và với cả vương quyền. Người ta tìm thấy trứng đà điểu được trang trí và bọc vàng, bạc, thường được đặt trong mộ của người Sumer và Ai Cập cổ, có niên đại khoảng 5.000 năm trước.

Trứng Phục sinh.

Nhiều tôn giáo cũng quan niệm trứng là biểu tượng của sự sống, tiêu biểu là Kito giáo. Thuật ngữ "Easter Egg" có nghĩa là "quả trứng phục sinh", một loại trứng được sử dụng trong ngày lễ Phục sinh - ngày lễ trọng của Kito giáo. Đó là một biểu tượng truyền thống về khả năng sinh sản và tái sinh. Người ta lấy trứng rồi đem nhuộm hoặc sơn vỏ, hoặc làm giả trứng bằng kẹo sôcôla bọc trong giấy bạc, hoặc trứng đẽo bằng gỗ, bằng nhựa rồi trang trí các hoa văn rất đẹp.

Chiểu theo thánh tích đạo Kito thì trứng Phục sinh tượng trưng cho ngôi mộ trống của Chúa Giê-su mà từ đó Ngài sẽ sống lại. Thời cổ xưa trứng Phục sinh được nhuộm màu đỏ biểu trưng cho máu của Chúa khi bị đóng đinh, ngày nay thì màu sắc trứng đa dạng hơn nhiều. Lễ Phục sinh được tổ chức để tưởng niệm ngày Chúa Giêsu tỉnh dậy sau khi bị đóng đinh trên Thánh giá. Người lớn luộc trứng và trang trí chúng với nhiều màu sắc rực rỡ rồi mang giấu ở ngoài vườn để lũ trẻ thức dậy đi tìm trứng (tức đi tìm sự sống mới) với niềm háo hức hân hoan.

Quay trở về tập quán văn hóa của ta, cái nét riêng về trứng so với thế giới là dùng trứng gà, từ đời thường (thăm hỏi, lễ tết) đến tâm linh (thờ cúng). Từ điểm nhìn này cho thấy "Sự tích trăm trứng" gắn liền với "Truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ" đã ra đời từ rất lâu, chung môtif "trứng" (nói chung) với thế giới cổ đại. Sau này khi nghề cấy lúa trở thành nghề chính thì xứ ta là xứ nông nghiệp, hầu như nhà nào cũng nuôi gà nên gà trở nên thân thiết rồi được nâng lên mức thiêng hóa (như trong một vài thần thoại).

Hơn nữa, sau này Nho giáo phương Đông xếp gà (trống) vào loại "quân tử" có nhiều "hiểu biết", biết sự sáng tối của trời đất, biết gọi mặt trời mọc, biết báo cho con người bình minh sắp đến… Mà mặt trời thì luôn "thiêng". Là "sứ giả" giữa trời và người nên tất yếu con gà cũng "thiêng". Hơn nữa gà đẻ trứng để tạo dựng một sự sống mới nên càng được kính trọng. Đi vào nghệ thuật hội họa, gà trống tượng trưng cho sự no đủ, may mắn, đàn gà mẹ con quấn quýt nhau biểu trưng cho gia đình hạnh phúc, viên mãn.

Ngày nay thành ngữ "Gà đẻ trứng vàng" mang tầm phổ quát quốc tế có ở mọi quốc gia chỉ một bộ phận (chi nhánh) trực thuộc luôn có khả năng cho ra đời những sản phẩm tốt, mới tạo ra dòng lãi cao, ổn định…

Nguyễn Thanh Tú

Sáng 1/8, Phòng Tham mưu Công an TP Hồ Chí Minh cho biết Cơ quan CSĐT Công an thành phố vừa phát hiện, triệt phá hai đường dây khai thác khoáng sản trái phép với quy mô lớn, thủ đoạn tinh vi, tổ chức chuyên nghiệp, trục lợi hàng chục tỷ đồng, gây thất thoát nghiêm trọng tài nguyên quốc gia dưới vỏ bọc “dự án cải tạo”.

Giả danh Công an gọi điện thông báo nam thanh niên 18 tuổi có liên quan đến đường dây ma túy và rửa tiền, đồng thời dọa dẫm, yêu cầu tự rời khỏi nhà, tắt điện thoại, ra nơi vắng vẻ nếu không sẽ bị bắt. Sau đó, đối tượng gọi điện cho gia đình yêu cầu chuyển khoản ngay 100 triệu đồng tiền chuộc, nếu không sẽ bán con sang Trung Quốc.

Từ năm 2020 đến nay, Thượng tá Mai Anh Tiến, Trưởng Công an phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa đã chỉ đạo điều tra, khám phá trên 40 vụ án, xử lý 60 bị can có yếu tố nước ngoài liên quan các tội danh: sử dụng mạng máy tính chiếm đoạt tài sản, mua bán trái phép tài khoản ngân hàng, rửa tiền… góp phần đưa Thanh Hóa trở thành một trong những địa phương đi đầu cả nước về đấu tranh phòng, chống tội phạm công nghệ cao.

Vi Văn Linh sử dụng facebook và zalo giả, xây dựng hình ảnh một cô gái trẻ đẹp, sang chảnh, thường xuyên đăng ảnh ăn chơi, rồi tiếp cận, làm quen và tán tỉnh một cụ ông gần 70 tuổi. Với những lời lẽ ngọt ngào, sự chăm sóc “ảo” đầy ân cần qua màn hình điện thoại, Linh từng bước chiếm được lòng tin và tình cảm của nạn nhân.

Người dân thôn 15, xã Sao Vàng, tỉnh Thanh Hoá đang hết sức bức xúc, bất bình về tình trạng ô nhiễm môi trường kéo dài suốt nhiều năm qua do hoạt động sản xuất phân bón của Công ty cổ phần Phân bón Nhật Long Thanh Hóa (Công ty Nhật Long).

Nhiều bệnh viện lớn tại Đồng Nai đang lâm vào tình trạng thiếu hụt máu nghiêm trọng, đặc biệt là nhóm máu A – yếu tố sống còn trong điều trị, cấp cứu và phẫu thuật. Không còn đủ máu để truyền, các bác sĩ buộc phải dùng đến phương án cuối cùng: huy động “ngân hàng máu sống” và thay thế bằng máu nhóm O, dù biết tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ đưa ra tuyên bố thuế quan vào cuối ngày 31/7 (giờ địa phương) với các quốc gia chưa đạt được thoả thuận thương mại, sau khi nhất trí gia hạn 90 ngày với Mexico và đạt được thoả thuận mới với Hàn Quốc và Ấn Độ, Reuters đưa tin.

Thực hiện chỉ đạo của Ban Giám đốc, ngay khi sáp nhập với Bến Tre và Trà Vinh, lực lượng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Vĩnh Long chủ động triển khai đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ, tăng cường công tác phòng ngừa và đấu tranh hiệu quả với các loại tội phạm.

Thông tin từ Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, đêm qua và sáng sớm nay (1/8), khu vực Bắc Bộ đã có mưa rào và rải rác có dông; riêng vùng núi, trung du có mưa vừa, mưa to, cục bộ có nơi mưa rất to với lượng mưa nhiều nơi trên 100mm như: trạm Làng Chếu 4 (Sơn La) 131,6mm; trạm Pú Nhi (Điện Biên) 112,4mm; trạm Bằng Cốc (Tuyên Quang) 108mm; trạm Văn Lăng (Thái Nguyên) 146,3mm…

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.