Ngầu ơi là ngầu

"Krung Thep Maha Nakhon" có nghĩa là "thành phố của thánh thần", là bản rút gọn của tên nghi lễ Krung Thep Mahanakhon Amon Rattanakosin Mahinthara Ayuthaya Mahadilok Phop Noppharat Ratchathani Burirom Udomratchaniwet Mahasathan Amon Piman Awatan Sathit Sakkathattiya Witsanukam Prasit.

Ngay cả tên nước Thái Lan cũng mới chỉ được đổi từ năm 1939. Trước đó nước này tên là Xiêm (Siam). Học trò luôn phải nhớ Xiêm và Thái Lan không phải là 2 nước. 

Năm 2019, nước Hà Lan đổi tên từ Holland sang Netherland. Bản đồ thế giới sẽ phải in lại. Đất nước Grudia gần đây được đổi tên là Georgia cũng gây bất ngờ. Người dân nước này cũng phàn nàn là tên nước của họ lại dễ nhầm lẫn với bang Georgia của Hoa Kỳ.

Với các thương hiệu thì tên càng ngắn càng dễ nhớ. Thí dụ huyền thoại bóng đá Pele có tên thật là Edson Arantes do Nascimento. Người hâm mộ sẽ sung sướng rất nhiều khi chỉ cần nhớ vắn tắt nghệ danh Pele.

Thường thấy trong các hồ sơ in sẵn thường để khoảng trống cho họ và tên đủ viết cho khoảng 3 từ nhưng tên gọi của xu hướng cuối thế kỷ 20 thì người Việt thường có tên 4 từ do ngoài tên còn có 1 từ đệm và 2 từ ghép họ của cha mẹ. Thí dụ Trần Nguyễn Thị Yến. Cô gái có cái tên dài nhất tỉnh Thái Nguyên là Đào Thị Long Lanh Kim Ánh Dương nổi tiếng từ nhỏ. Khi lớn lên, cái tên độc lạ này cũng gây phiền toái trong khi xin việc. Chuyện cái tên dài khác, năm 2019, chị Nguyễn Thị Kim Hoàng Linh Phương đã được UBND huyện Nhơn Trạch chấp nhận đổi tên nhẹ nhõm thành Nguyễn Kim Phương.

Danh tính về bản chất là thương hiệu gắn bó và khó đổi nhất đối với một con người. Để làm thủ tục đổi tên cũng không hề đơn giản. Vì vậy một số văn nghệ sĩ dùng nghệ danh, bút danh.

Các văn nhân, thi nhân thích dùng bút danh hơn tên cúng cơm. Họ có thể có nhiều bút danh và với mỗi bút danh, họ thoát khỏi vai cũ để viết với một giọng điệu hoàn toàn mới. Với xu hướng hậu hiện đại thì người ta có thể dùng vô tận bút danh mà không phải quá quan tâm với tên gốc hay phong cách xác lập bởi cái tôi. Mỗi bút danh sẽ bộc lộ một quan điểm, phong cách khác nhau.

Các nhà văn của chúng ta thường lấy bút danh từ  quan điểm sáng tác, thẩm mỹ hoặc gốc gác, sông núi, quê hương, gia đình, dòng họ, tên người thân… Thí dụ bút danh nặng lòng với quê hương như Thu Bồn (Tên sông), Tản Đà (Núi Tản - Sông Đà), Tô Hoài (Sông Tô - Phủ Hoài Đức); Bút danh mang tên người thân: Nguyễn Thi (Tên con trai tác giả). Cũng có những trường hợp ngẫu nhiên như nhạc sĩ Nhật Lai tên thật là Nguyễn Tuân nhưng bạn bè cho rằng ông giống người Nhật nên gọi là lai Nhật. Thế là bút danh Nhật Lai ra đời.

Bút danh của các tác giả thế kỷ 21 thì rất ngắn và ngầu. Đơn giản chỉ là Gào, Gỗ, Mèo Xù… Bút danh có thể bị đảo lộn trái với tên người Việt. Chúng ta đã quen với tên người làm phóng sự. Nguyễn X từ Wasington DC nhưng cũng buộc phải thích nghi dần trật tự méo với cụm X Nguyễn (Họ sau, tên trước) tường thuật từ… Chúng ta có thể không tán thành việc ngược vị trí tên và họ nhưng người ta nói đó chỉ là bút danh và đáng ngại hơn nữa là những tác giả này ngày càng đông.

Nghệ danh của showbiz thì còn ngầu nữa. Để đứng trên sân khấu thì những cái tên gốc không còn được lựa chọn mà phải "nâng cấp" một yếu tố cho ngầu hẳn hoặc thay mới hoàn toàn. Sơn Tùng thì chuyển thành Sơn Tùng MTP. Mai Hồng Ngọc thì chuyển thành Đông Nhi, Nguyễn Thị Hòa chuyển thành Hòa Minzy, Nguyễn Trung Thành chuyển thành Erik… Xem ca nhạc giờ đây khó mà biết người trên sàn diễn là sao Việt hay ngoại quốc.

Dù không có trong căn cước công dân nhưng nghệ danh vẫn là cái tên định vị thương hiệu trong lĩnh vực nhất định nên cần phải cân nhắc sao cho phù hợp với văn hóa và sự tự tôn của dân tộc Việt.

Tên khai sinh trong giấy tờ cũng không phải là chuyện đặt theo sở thích bao nhiêu ký tự cũng được. Chẳng hạn có người không mở được thẻ ngân hàng vì tên quá dài, vượt quá số ký tự ngân hàng quy định. Căn cước công dân, bằng lái xe thì số lượng chữ có hạn nên tên dài quá là phải viết tắt. Nhiều người có tên quá dài đã phải làm thủ tục đổi lại tên. Thông tư 04/2020/TT-BTP hướng dẫn Luật Hộ tịch và Nghị định 123/2015/NĐ-CP đã quy định về việc đặt tên khai sinh không quá dài, khó sử dụng. Việc xác định họ, dân tộc, tên người phải phù hợp với pháp luật và bản sắc dân tộc, tập quán, truyền thống văn hóa tốt đẹp của Việt Nam.

Tên người và địa chỉ của địa phương theo nghĩa rộng là giống nhau. Mỗi lần đổi tên địa danh là kéo theo vô cùng nhiều phiền toái, phí tổn cho cả người dân và nhà nước. Việc đổi tên một quốc gia còn tiêu tốn những khoản tiền khổng lồ, không thể đong đếm.

Trong phim kiếm hiệp có 2 câu nên chăng cần được ứng dụng rộng rãi: "Tại hạ đi không đổi tên, ngồi không đổi họ"; "Thêm một việc chẳng bằng bớt một việc". Ai cũng có quyền lựa chọn nhưng chọn kỹ một lần rồi đừng thay đổi, có phải tốt hơn không?