CPTPP - “sân chơi 10.000 tỷ USD” nhiều cơ hội và lắm thách thức

• Hiệp định CPTPP - cơ hội lớn nếu doanh nghiệp biết tận dụng
• Tác động của Hiệp định CPTPP đối với doanh nghiệp
• Cần chuẩn bị kỹ những thách thức, khó khăn khi phê chuẩn Hiệp định CPTPP

Chiều 12-11, với 469/469 đại biểu có mặt, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết phê chuẩn Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) cùng các văn kiện liên quan.

Như vậy, sau 8 tháng Hiệp định được ký kết (ngày 8-3-2018 tại Santiago, Chile) Việt Nam là nước thứ 7 thông qua Hiệp định sau New Zealand, Canada, Australia, Nhật Bản, Mexico và Singapore. CPTPP sẽ có hiệu lực từ ngày 30-12-2018. Hiện 4 nước khác cũng đang trong quá trình phê chuẩn hiệp định này là Brunei, Chile, Malaysia và Peru. 

Tham gia CPTPP mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên cũng sẽ có không ít thách thức đòi hỏi phải có sự cải cách và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và sự năng động của từng doanh nghiệp.

Cơ hội lớn từ thị trường 500 triệu dân

11 nước tham gia CPTPP có tổng giá trị GDP khoảng 10.000 tỷ USD (khoảng 13% GDP toàn cầu). Vì vậy CPTPP có thể giúp GDP và xuất khẩu của Việt Nam tăng tương ứng là 1,32% và 4,04% đến năm 2035. Tổng kim ngạch nhập khẩu cũng có thể tăng thêm 3,8% thấp hơn tốc độ tăng xuất khẩu nên tác động tổng thể đến cán cân thương mại là thuận lợi.

Ngoài ra, việc có quan hệ thương mại tự do với các nước CPTPP sẽ giúp cơ cấu lại thị trường xuất nhập khẩu theo hướng cân bằng hơn, từ đó nâng cao tính độc lập tự chủ của nền kinh tế. Việt Nam cũng có cơ hội tham gia chuỗi cung ứng hình thành sau khi CPTPP có hiệu lực, là điều kiện quan trọng để nâng cao trình độ phát triển nền kinh tế, từ đó có thể tham gia vào các công đoạn sản xuất có giá trị gia tăng cao hơn.

11 nước tham gia CPTPP có tổng giá trị GDP khoảng 10.000 tỷ USD (khoảng 13% GDP toàn cầu).

Theo đánh giá của Chính phủ, CPTPP sẽ tạo thêm nhiều việc làm, nâng cao thu nhập và góp phần xóa đói giảm nghèo. Kết quả nghiên cứu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy CPTPP có thể giúp tổng số việc làm tăng bình quân mỗi năm khoảng 20.000 - 26.000; dự kiến sẽ giúp giảm 0,6 triệu người nghèo (ở mức chuẩn nghèo 5,5 USD/ngày).

Với các Hiệp định thương mại tự do (FTA) “truyền thống” trước đây, mức độ “mở cửa” của Việt Nam là khá thận trọng (trừ các cam kết với ASEAN). Tuy nhiên, với 2 hiệp định thế hệ mới là FTA Việt Nam-EU và CPTPP, mức cam kết cắt giảm thuế lên gần như tối đa. Đặc biệt với CPTPP, mức cắt giảm lên tới gần 100%, tức gần như toàn bộ các dòng thuế đều sẽ về 0%. 

Với CPTPP, 42,9% số dòng thuế đánh lên các mặt hàng dệt may Việt Nam nhập vào Canada sẽ được xóa bỏ ngay khi Hiệp định có hiệu lực. Và đến năm thứ 4 thì 100% hàng dệt may Việt Nam bán cho Canada sẽ được miễn thuế hoàn toàn. Nhật Bản thì cam kết xóa ngay 99% dòng thuế… 

Tương tự, ở mặt hàng giày dép, 67% dòng thuế nhập khẩu được Canada xóa bỏ ngay lập tức, 12% còn lại sẽ được xóa vào năm thứ 7, còn lại sẽ cắt giảm vào năm thứ 12. 

Cũng tại CPTPP, Nhật Bản đã cam kết sẽ xóa 80% dòng thuế với hàng giày dép vào năm thứ 10… Với hàng thủy sản, phần lớn các dòng thuế đánh lên hàng Việt nhập vào Canada và Nhật Bản sẽ được xóa bỏ ngay. Đặc biệt, CPTPP mang lại mức độ mở cửa sâu hơn, ưu đãi lớn hơn cho thủy sản Việt Nam vào thị trường Nhật so với Hiệp định song phương Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) hiện nay.

Đánh giá về những cơ hội của Việt Nam khi tham gia CPTPP, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc cho rằng, việc thông qua Hiệp định CPTPP sẽ có nhiều cơ hội cho đất nước. Trước hết là cơ hội mở rộng thương mại đầu tư với 3 thị trường mới đầy tiềm năng ở Trung Mỹ; cơ hội nâng cấp và sâu sắc thêm với liên hệ cộng hưởng của 7 thị trường còn lại, trong đó có nhiều nguyên tắc chiến lược của Việt Nam.

“Đây là cơ hội tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp, cơ hội có thêm việc làm cho người lao động, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân và cũng là cơ hội để đa phương hóa các quan hệ kinh tế quốc tế. Đưa nền kinh tế nước ta thoát khỏi tình trạng bị ảnh hưởng quá lớn của một vài thị trường, đảm bảo sự phát triển tự chủ và bền vững”, ông Vũ Tiến Lộc nói.

Tiến sĩ Trần Hoàng Ngân, thành viên Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng, thì cho rằng cơ hội lớn với Việt Nam là sẽ được tiếp cận tài chính thương mại toàn cầu, đẩy nhanh hội nhập quốc tế, mở ra thị trường mới rộng hơn với khoảng 500 triệu dân. CPTPP là một FTA tiến bộ và toàn diện. 

Toàn diện ở chỗ nó không giống các FTA trước đây là chỉ bàn về vấn đề thuế, cắt giảm thuế quan, mà CPTPP bàn luôn vấn đề về đầu tư, dịch vụ, sở hữu trí tuệ, doanh nghiệp nhà nước, người lao động, mua sắm chính phủ, doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tức là bàn rất toàn diện. Còn tiến bộ là không phân biệt giàu, nghèo. 

Do đó, Hiệp định này sẽ hỗ trợ cải cách và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, cũng như đối với doanh nghiệp nhà nước hiện nay chúng ta đang trong quá trình cải cách, nhưng sẽ đẩy nhanh quá trình hoàn thiện thể chế đó, để đảm bảo cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, cũng như khuyến khích thành phần kinh tế tư nhân phát triển.

Ông Ngân cũng lưu ý rằng mặc dù có 11 quốc gia trong CPTPP, nhưng trong đó đã có tới 8 nước mà Việt Nam đã ký kết về hiệp định thuế quan. Vì vậy, khi có thêm CPTPP sẽ có cơ hội mở rộng việc cắt giảm các dòng thuế nhiều hơn, từ đây sẽ tác động đến phát triển kinh tế. Theo dự báo, xuất nhập khẩu và GDP sẽ tăng sau khi Việt Nam ký kết hiệp định CPTPP.

Sẽ có giải pháp hóa giải thách thức

Bên cạnh thuận lợi thì CPTPP cũng mang đến nhiều thách thức khi một số sản phẩm có thể gặp khó khăn như giấy, thép, ô tô... Đặc biệt, với lĩnh vực nông nghiệp phải tổ chức lại sản xuất, người nông dân phải dần quen với sản xuất lớn, tổ hợp tác, hợp tác xã cũng cần có những cơ chế nhằm khuyến khích đầu tư mạnh hơn nữa vào lĩnh vực nông nghiệp. Có như vậy, Việt Nam mới tạo ra được sản phẩm nông nghiệp có tính cạnh tranh cao trên thị trường. Nếu không mặt hàng chăn nuôi, nông sản, thực phẩm chắc chắn sẽ gặp khó.

Về lĩnh vực lao động, việc làm, theo ông Đào Quang Vinh, Viện Trưởng viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH), việc xóa bỏ hàng rào thuế quan sẽ khiến áp lực cạnh tranh giữa các nước thành viên gia tăng, buộc các nước thành viên nói chung và doanh nghiệp nói riêng phải chuyển đổi, tái cơ cấu, phù hợp với thông lệ quốc tế. Nếu không làm được những điều này, nhiều doanh nghiệp có thể phải đối mặt với những nguy cơ thất bại trên chính thị trường nội địa. 

Hiện nay đa số các lao động của Việt Nam chưa qua đào tạo. Các doanh nghiệp đang phải áp dụng khoa học công nghệ và đi theo xu hướng cắt giảm dần lao động, tự động hóa. Thách thức đặt ra là đào tạo nguồn lao động đáp ứng được những yêu cầu của thị trường và thực hiện các cam kết về việc trả lương, đóng BHXH cho người lao động.

Còn ông Nguyễn Mạnh Cường, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế Bộ LĐ-TB&XH, Trưởng nhóm lao động Đoàn đàm phán CPTPP Việt Nam cho biết, trong Hiệp định CPTPP Việt Nam cam kết cho phép người lao động được quyền thành lập tổ chức của người lao động tại cơ sở, doanh nghiệp hoạt động song song với tổ chức công đoàn đặt ra thách thức cho Công đoàn Việt Nam về việc tập hợp, đoàn kết đoàn viên công đoàn. Đây là thách thức nhưng cũng đồng thời là cơ hội, động lực cho các tổ chức công đoàn đổi mới mạnh mẽ để hoạt động có hiệu quả hơn…

Nhìn nhận từ góc độ khác, Chủ tịch VCCI Vũ Tiến Lộc cho rằng cũng do kỳ vọng rất nhiều vào cơ hội từ CPTPP, nên không thể không lo lắng về nguy cơ các cơ hội này có thể không trở thành hiện thực. Do vậy, ông Lộc kiến nghị phải xây dựng được các cơ chế bảo đảm nâng cao năng lực của cả chính quyền và doanh nghiệp để có thể hiện thực hóa thành công các cơ hội được mở ra.

Theo Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh, trong quá trình thực thi Hiệp định, Chính phủ sẽ tiếp tục chỉ đạo các bộ, ngành thường xuyên cập nhật đánh giá tác động đến tổng thể nền kinh tế cũng như từng lĩnh vực cụ thể để xây dựng các giải pháp điều hành một cách phù hợp sau khi phê chuẩn Hiệp định này.

Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh nhấn mạnh, Hiệp định CPTPP không đưa ra tiêu chuẩn riêng về lao động mà chủ yếu khẳng định lại các tiêu chuẩn lao động đã nêu trong tuyên bố năm 1998 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). 

Quy định của ILO cũng khẳng định là tất cả các tổ chức của người lao động phải tuân thủ Hiến pháp, pháp luật của nước sở tại, phải hoạt động phù hợp với tôn chỉ, mục đích và phương thức hoạt động đã được đăng ký với cơ quan Nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động. 

Các tổ chức của người lao động không được có các hoạt động có khả năng xâm phạm an ninh quốc gia và không được hoạt động ngoài tôn chỉ mục đích và điều lệ đã đăng ký và được cho phép. 

Theo kết quả rà soát của Chính phủ, để thực hiện cam kết về lao động trong Hiệp định CPTPP thì Việt Nam chỉ cần sửa Bộ luật Lao động.

Về quá trình sửa đổi luật, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh cho biết qua rà soát 265 văn bản, Chính phủ chỉ đề nghị bổ sung, sửa đổi 8 luật, trong đó có 2 luật, một luật đã được thông qua và các điều khoản trong luật này đều đáp ứng cam kết của chúng ta trong Hiệp định CPTPP. 

Luật Phòng, chống tham nhũng hiện nay đang trình Quốc hội thông qua, những điều khoản hiện nay trong luật này đã đáp ứng được Hiệp định CPTPP. 

Còn lại 6 luật thì 3 luật gồm Bộ luật Lao động, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự sẽ sửa sau và chúng ta có lộ trình theo đề xuất của Chính phủ trong thời gian tới. 

3 luật khác là Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Kinh doanh bảo hiểm, Luật An toàn thực phẩm đã được đưa vào lộ trình trong báo cáo của Chính phủ và Chính phủ đề xuất một luật sửa nhiều luật theo thủ tục rút gọn, có thể trình vào kỳ họp thứ 7 tới. 

Chính phủ sẽ giao cho các bộ, ngành liên quan dự thảo luật trình Quốc hội theo đúng quy định của pháp luật.