Để mạng xã hội không quá nguy hiểm

• Tài khoản “fake” đánh sập tài khoản thật trên mạng xã hội
• Khi nghệ sĩ tìm cảm hứng sáng tạo từ mạng xã hội
• Mạng xã hội đầu tiên của Việt Nam tuyên bố đóng cửa
• Mạng xã hội phải loại bỏ nội dung vi phạm sau 3 giờ

Vai trò mạng xã hội

Một khảo sát gần đây cho thấy cả 3 công ty truyền thông xã hội lớn là Facebook, Twitter và Google đều ít phổ biến hơn trong các cộng đồng người Mỹ so với 5 tháng trước. Bên ngoài nước Mỹ, các phương tiện truyền thông xã hội đang gây ảnh hưởng lớn trong thế giới thực và trao quyền cho các nhà tự trị, thường với sự giám sát ít hơn nhiều.

Nhưng sẽ là sai lầm nếu giả định rằng các mạng xã hội chỉ là như thế. Giấc mơ ban đầu của phương tiện truyền thông xã hội là tạo ra những cuộc thảo luận lành mạnh, mở ra những hình thức sáng tạo mới, kết nối mọi người với những mối quan tâm tương tự. Điều này không nên bị loại bỏ vì những thất bại của các nhà lãnh đạo thị trường hiện tại. Và rất nhiều điều quan trọng đã được giải quyết nhờ vào mạng xã hội.

Vấn đề chính trong các mạng xã hội hiện nay là chúng đã quá lớn và bị mắc kẹt bên trong một hệ thống dựa trên thị trường buộc chúng phải tăng trưởng. Facebook không thể ngừng kiếm tiền từ dữ liệu cá nhân của chúng ta vì cùng một lý do mà Starbucks không thể ngừng bán cà phê - đó là trung tâm của doanh nghiệp.

Mạng xã hội có phải là một nơi nguy hiểm?

Nhiều bản sửa lỗi đang được đề xuất có liên quan đến quy định. Đạo luật Quảng cáo trung thực, một dự luật trong Thượng viện Mỹ, sẽ đòi hỏi sự minh bạch lớn hơn cho các quảng cáo chính trị trực tuyến. Quy chế Bảo vệ Dữ liệu chung của Liên minh châu Âu, có hiệu lực vào tháng 5, nhằm cung cấp cho người dùng quyền kiểm soát nhiều hơn các tuyến đường thông tin số của họ.

Nhưng những nỗ lực này không liên quan đến các vấn đề cơ bản, và trên thực tế có thể làm cho các doanh nghiệp mới thành lập khó cạnh tranh hơn với những người khổng lồ.

Nếu chúng ta thực sự nghiêm túc về việc thay đổi mạng xã hội hoạt động như thế nào, thì cần phải có những can thiệp sâu xa hơn. Dưới đây là 3 cách có thể để cứu phương tiện truyền thông xã hội khỏi những áp lực dựa vào thị trường đã đưa chúng ta đến đây.

Trao quyền cho người dùng

Jeremy Heimans và Henry Timms viết về cuộc đấu tranh giữa các tổ chức tập trung, từ trên xuống dưới, đại diện cho "quyền lực cũ" và các phong trào phân cấp, từ dưới lên, đại diện cho "quyền lực mới". Theo họ, Facebook là một ví dụ về một tổ chức quyền lực mới phục vụ lợi ích quyền lực cũ. Nó thu hoạch được sản phẩm sáng tạo của hàng tỷ người và biến nó thành một doanh nghiệp khổng lồ tập trung, với hầu hết người dùng không có giá trị kinh tế mà họ tạo ra và không có tiếng nói trong quản trị nền tảng.

Các tác giả đặt vấn đề: Nên chăng có một mạng xã hội thực sự được điều hành bởi người dùng của nó? "Nếu bạn đang đóng góp giá trị kinh tế cho một hệ quả xã hội nào đó, bạn nên được chia sẻ giá trị mà bạn đang tạo ra”, ông Heimans nói.

Nathan Schneider, Giáo sư nghiên cứu truyền thông xã hội tại Đại học Colorado, cũng có ý tưởng tương tự vào năm 2016, khi ông đề xuất người dùng Twitter cùng nhau mua nền tảng từ các cổ đông và chuyển đổi nó thành tập thể người sử dụng, tương tự như cách một hiệp hội tín dụng địa phương đang hoạt động. Những người có đóng góp giá trị cho mạng lưới, chẳng hạn như nhân viên và người sử dụng điện, sẽ nhận được cổ phần lớn hơn và quyền bỏ phiếu nhiều hơn. Và người dùng sẽ có một chỗ ngồi tại bàn cho các quyết định quan trọng về hoạt động của một nền tảng.

Rất khó có thể Mark Zuckerberg, người đã chiến đấu rất chăm chỉ để giữ quyền kiểm soát Facebook, sẽ chuyển đổi công ty thành tập thể do người sử dụng sở hữu và điều hành. Nhưng ông Schneider tin rằng việc trao quyền kiểm soát nhiều hơn cho người sử dụng có trách nhiệm có thể giúp khôi phục lòng tin vào mạng lưới và mang lại các giá trị mà Zuckerberg nói rằng ông muốn Facebook đại diện.

Tạo mạng xã hội liên kết

Một cách tiếp cận triệt để nữa là làm cho các mạng xã hội hoạt động giống như email hơn - để các ứng dụng độc lập có thể làm việc với nhau thông qua một giao thức chung. Thay vì một mạng Face-book lớn, một mạng xã hội liên kết sẽ gồm nhiều “book” độc lập - chẳng hạn như Mom-book, Athlete-book, Gamer-book… - tất cả đều có thể được cắm vào mạng lưới khi có ý nghĩa. 

Thay vì yêu cầu một bộ chính sách lớn áp dụng cho hàng tỷ người dùng, các “book” này có thể được thiết kế để phản ánh sự ưu tiên của người dùng. Nếu một “book” trở nên quá độc hại, có thể loại bỏ nó mà không cần tắt toàn bộ mạng.

Các phiên bản của loại mạng này đã tồn tại. Mastodon, một mạng lưới xã hội giống hệt Twitter, đã thu hút được hơn 1 triệu người dùng đăng ký kể từ khi ra mắt vào năm 2016. Và gần đây, các mạng xã hội khác nhau dựa trên hệ thống blockchain - hệ thống sổ cái bao gồm các tiền tệ ảo như Bitcoin - đã xuất hiện.

Dĩ nhiên, các mạng phân cấp có những vấn đề riêng và vẫn có thể bị những người dùng xấu lợi dụng. Họ cũng có thể là nạn nhân của cùng một loại vấn đề riêng tư mà Facebook đang bị chỉ trích. Không cái nào là thuốc chữa bách bệnh, nhưng thử nghiệm các mô hình phân cấp hơn có thể mang lại cho người sử dụng phương tiện truyền thông xã hội cảm giác rằng nền tảng đại diện cho lợi ích của họ, chứ không phải là của một tập đoàn vô danh.

Biểu đồ xã hội có ngày hết hạn

Có người nhận xét rằng sự khác biệt lớn giữa các ứng dụng hẹn hò như OKCupid, Tinder và Bumble không phải là cách chúng được thiết kế hoặc công ty đằng sau chúng - mà là chúng tồn tại bao lâu. Theo đó, các ứng dụng mới có nhiều khả năng thu hút những người thú vị và thông minh đang tìm kiếm hẹn hò. Ngược lại, các ứng dụng cũ hơn đã bị tràn ngập với kẻ lừa đảo cho dù chúng được xây dựng tốt đến mấy.

Một lý thuyết tương tự có thể áp dụng cho các mạng xã hội. Facebook, Twitter, YouTube, Instagram và Snapchat đều có rất nhiều vấn đề trong những năm đầu, nhưng chúng đã trở nên sạch hơn, ít bị khai thác hơn và ít hành vi nguy hiểm hơn. 

Tuy nhiên, hiện nay quy mô khổng lồ và ảnh hưởng của những nền tảng này đã làm cho chúng trở thành “mật ngọt” không thể cưỡng lại cho kẻ xấu, và nhiều "biểu đồ xã hội" của chúng ta - thuật ngữ Facebook để chỉ các kết nối số chúng ta tạo ra - bị tắc nghẽn bởi sự lộn xộn theo năm tháng.

Trong một bài đăng blog, nhà đầu tư mạo hiểm Hunter Walk đề xuất một ý tưởng thú vị: Nút “khởi động lại” theo luật bắt buộc, khi được ấn, sẽ cho phép người dùng mạng xã hội xóa tất cả dữ liệu, xóa các nguồn cấp dữ liệu và danh sách bạn bè, để bắt đầu với một tài khoản mới. 

Và đề xuất rằng các mạng xã hội cung cấp cho người dùng tùy chọn tự làm sạch tự động, thường xuyên xóa hồ sơ ứng dụng mà họ không còn sử dụng, bạn bè và người theo dõi họ không còn tương tác nữa, cũng như dữ liệu họ không còn cần lưu trữ. 

Nếu những công cụ này được kích hoạt, người dùng sẽ phải thực hiện hành động khẳng định nếu họ không muốn thông tin của họ biến mất sau một số tháng hoặc năm nhất định.

Làm cho biểu đồ xã hội có tính tạm thời, thay vì giữ chúng mãi mãi theo mặc định, chắc chắn sẽ là xấu đối với hầu hết các mô hình kinh doanh của các mạng xã hội. 

Nhưng nó có thể tạo ra các tiêu chuẩn mới và lành mạnh về sự riêng tư và làm sạch dữ liệu, và nó sẽ giữ cho các vấn đề trở nên trầm trọng khi các mạng ngày càng trở nên đông đúc hơn. 

Nó thậm chí có thể lấy lại được một số sự kỳ diệu của các mạng xã hội ban đầu, khi mọi thứ trở nên tươi mới và thú vị và không quá đáng sợ.