Hậu quả nặng nề từ những vụ tranh chấp đất đai
Nhiều diện tích đất vùng cao không quy chủ, không cấp được Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (người dân vẫn quen gọi là bìa đỏ) hoặc đất cấp trong “bìa đỏ” không giống như thực tế, đất không có giấy tờ…trong khi việc xác định, điều chỉnh, chia tách địa giới hành chính nhiều điểm chưa phù hợp với thực tế của địa phương; một bộ phận người dân còn thiếu hiểu biết, thờ ơ với việc đăng ký cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất…
| Cán bộ Công an xuống bản tuyên truyền pháp luật về đất đai cho người dân. |
Những vụ án đau lòng vì đất
Đã 3 năm trôi qua, căn nhà gỗ nhỏ hoang vắng, cửa đóng then cài của ông Sùng Sái Dơ, dân tộc Mông, sinh năm 1950, ở bản Ma Lù Thàng, xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên u ám như mới có đám.Ông là một trong 3 nạn nhân trong vụ trọng án chấn động vùng sơn cước Ma Lù Thàng xảy ra đầu năm 2017, khiến 4 người chết. Chỉ vì tranh chấp mảnh đất nương mà từng nhát dao phát nương đã găm oan nghiệt vào bố mẹ và người em trai út.
TheoSùng A Hí, sinh năm 1997, người con trai thứ 7 của nạn nhân Sùng Sái Dơ, người họ hàng gây ra ngày đại tang cho gia đình anh ngay sau khi gây án cũng đã ăn lá ngón tự tử. Mảnh đất nương tranh chấp, đánh đổi bằng 4 mạng người trong cùng thân tộc giờ bỏ hoang lạnh lẽo.
Mảnh nương ấy, bản thân Hí cũng chẳng biết rõ có diện tích bao nhiêu, ranh giới từ đâu, liệu rồi đây có lại xảy ra tranh chấp gây xung đột, án mạng nữa hay không? Chỉ biết, có một nỗi lo vẫn âm ỉ trong lòng, khi không chỉ gia đình Sùng A Hí mà cả bản Ma Lù Thàng này hầu như chẳng ai có giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất, hoặc bản đồ phân định rõ ranh giới cho đất canh tác của từng nhà.
Cũng đã 4 năm trôi qua, Làng Cài, xã Lâm Giang, huyện Văn Yên,tỉnh Yên Bái vẫn chưa hết rúng động. Chiều 12/8/2015, do mâu thuẫn từ tranh chấp đất nương rẫy, Đặng Văn Hùng, 25 tuổi, đã sát hại 4 người trong cùng một gia đình. Bất kể ai khi nghe chuyện đều bàng hoàng, không thể hiểu vì sao mà chỉ vì những tấc đất nương đồi chẳng mấy đáng giá nơi bìa rừng, mà hung thủ lại ra tay tàn độc đến thế.
| Hiện trường một vụ trọng án vì tranh chấp đất đai. |
Trong khi đó, những người làm công tác hòa giải ở cơ sở có thể đã không lường được sự việc đi quá xa như vậy dù trước đó 1 tuần, chính ông Phàn Văn Chung, bố đẻ, bố vợ của các nạn nhân đã báo cho chính quyền về sự đe dọa của cha con hung thủ Đặng Văn Hùng:
Cũng tại Văn Yên (Yên Bái), ngày 28/4/2019, Nguyễn Văn Mạc, sinh năm 1968, trú tại thôn Trung Tâm, xã An Bình đã dùng kiếm chém gây tử vong 2 người cũng chỉ vì những tranh chấp đất đai.
Không chỉ làm rúng động dư luận, những vụ án mạng liên tiếp xảy ra từ tranh chấp đất còn để lại sự bất an trong cộng đồng. Những mảnh đất vốn rẻ như cho và thực tế là người dân vùng cao cũng thường hay cho nhau, bỗng chốc lấy đi hết cả tình nghĩa, lấy đi cả mạng sống của người khác.
Theo thống kê của cơ quan chức năng, từ năm 2018 đến nay,tại tỉnh Yên Bái xảy ra 16 vụ án mạng, trong đó nhiều vụ do tranh đất đai, chủ yếu ở khu vực nông thôn, miền núi.
Theo Thượng tá Nguyễn Trọng Chức, Trưởng phòng An ninh đối nội Công an tỉnh Yên Bái, tranh chấp đất đai vốn ban đầu chỉ âm ỉ, nhưng lại rất dễ bùng lên thành đám cháy lớn.
Thậm chí hành vi độc ác xuất hiện chỉ trong một phút thiếu kiềm chế. “Khó khăn của lực lượng Công an khi giải quyết các tranh chấp về đất đai là không được tham gia ngay từ đầu, nhiều vụ việc đã xảy ra tranh chấp mâu thuẫn đã lên đến đỉnh điểm và đã có xảy ra những cái thương vong”.
Tỉnh Điện Biên, từ năm 2016 đến nay có hơn 40 vụ tranh chấp phức tạp về đất đai, trong đó gây chết 4 người tại bản Ma Lù Thàng, xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà; bị thương nặng 6 người tại bản Long Dạo, xã Si Pa Phìn, huyện Nậm Pồ.
Tại tỉnh Sơn La, nhiều vụ tranh chấp đất kéo dài hàng chục năm. Điển hình như vụ tranh chấp đất giữa người dân bản Huổi My, xã Sam Kha, huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La và người dân bản Na Su, Chua Ta A, B (xã Tìa Dình, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên) kéo dài tới 30 năm; nhiều lần xảy ra ẩu đả, xô xát...
Thượng tá Điêu Chính Huyến, Phó Trưởng Công an huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên, cũng cho rằng việc quản lý đất đai chưa chặt chẽ từ cấp cơ sở, đặc biệt là việc chưa cấp được giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho nhân dân là căn nguyên tất yếu dẫn đến những tranh chấp, khiếu kiện kéo dài liên quan đến đất đai, từ đó dễ nảy sinh những mâu thuẫn giữa các hộ gia đình, cá nhân, kéo thành khiếu kiện vượt cấp, tụ tập đông người gây mất an ninh trật tự xã hội.
| Ranh giới giữa đất vườn, đất ở của các hộ gia đình ở vùng cao Tây Bắc thường chỉ là những hàng rào đá, hoặc cây cối. |
Đi tìm nguyên nhân
Những vụ án mạng nghiêm trọng liên quan đến tranh chấp đất đai thời gian qua ở các tỉnh Tây Bắc đã cho thấy những hậu quả, hệ lụy khôn lường của việc không quản lý được đất đai, không cấp được “bìa đỏ” cho người dân ngay từ cơ sở.
Hoặc là ở vùng sâu, vùng xa giá trị sử dụng đất nhỏ, đất là do cha ông để lại, người ta nghĩ rằng không có ai đến để tranh giành với mình nên người ta không cần đền làm các thủ tục. Đến khi tranh chấp đất đai rồi thì mới nghĩ đến quyền được bảo hộ của mình.
Ông Nguyễn Đăng Nam, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Điện Biên, cho biết từ năm 2007 đến nay, tỉnh Điện Biên xảy ra gần 2.500 vụ tranh chấp, trong đó có 86 vụ liên quan đến địa giới hành chính, còn lại là tranh chấp đất đai trong nội bộ nhân dân. Nhiều vụ có tính chất tập thể kéo dài tới hàng chục năm. Nguyên nhân của tình trạng nay chủ yếu vẫn là từ lợi ích kinh tế, và do công tác quản lý đất đai ở cơ sở còn nhiều yếu kém, có nơi bị buông lỏng, thậm chí còn giải quyết tùy tiện, sai pháp luật…
Ông Phạm Văn Thi, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Sơn La, cũng thống kê cho chúng tôi những con số: Toàn tỉnh Sơn La có khoảng 50.000 hộ cần phải cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lần đầu.
Đến nay, mới có khoảng 38.000 hộ được cấp giấy, chiếm 76%. Các hộ còn lại chưa được cấp giấy là do nhiều nguyên nhân, như: xác định thông tin địa chính do liên quan đến điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, khó khăn trong thực hiện nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất, hoặc do vướng mắc do liên quan đến đất an ninh quốc phòng…
Việc nhiều hộ chưa có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khiến tình trạng khiếu kiện, khiếu nại, tranh chấp đất tại địa phương trở nên nóng bỏng và rất phức tạp. Trong các buổi tiếp công dân của lãnh đạo Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, có đến 90 - 95% các vụ việc liên quan đến đất đai.
Nguyên nhân sâu xa của nó vẫn là việc người dân chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Và do chưa có giấy chứng nhận cho nên đất đai sử dụng, nhưng người ta không biết nó đến đâu, ranh giới giữa hộ này hộ kia đến đâu không xác định được.
Cần những giải pháp đồng bộ
Đại tá Vũ Tiến Dũng, Phó Giám đốc Công an tỉnh Điện Biên cho biết, khi có tranh chấp đất xảy ra, nếu các ngành chức năng, nhất là cơ quan quản lý về đất đai không vào cuộc kịp thời, không có những rà soát, tìm hiểm tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân thì sẽ không giải quyết dứt điểm được.
“Thời gian qua, lực lượng Công an đã chủ động tham mưu cho tỉnh chỉ đạo các các ngành chức năng, cấp ủy chính quyền quan tâm giải quyết dứt điểm các vụ việc. Chủ động chỉ đạo các lực lượng chức năng chủ động trong công tác nắm tình hình liên quan đến việc tranh chấp, khiếu kiện, khiếu nại trong nhân dân, đặc biệt là vấn đề đất đai. Từ đó đi sâu, xác minh làm rõ những nguyên nhân của các vụ khiếu kiện, tranh chấp phức tạp để chủ động tham mưu cho cấp ủy, chính quyền tập trung giải quyết một cách đúng đắn, kịp thời”.
Thực tế thời gian qua, hòa giải, vận động, tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân là cách làm đang được cơ quan chức năng, chính quyền địa phương ở Tây Bắc áp dụng mỗi lần giải quyết tranh chấp đất xảy ra. Thế nhưng, đây chỉ là cách giải quyết xoa dịu trước mắt những nỗi ấm ức bùng phát trong một thời điểm nhất thời của người dân.
Theo ông Nguyễn Đăng Nam, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Điện Biên, đến nay hầu hết các vụ tranh chấp đất đai trong nội bộ nhân dân đã được giải quyết với tỷ lệ ước đạt khoảng 90%.
Tuy nhiên, để giải quyết dứt điểm những vụ việc tranh chấp đất kéo dài nhiều năm giữa các bản, xã, huyện thì trước hết cần rà soát lại các thủ tục hành chính nhằm cắt giảm, rút ngắn thời gian thực hiện các loại thủ tục hành chính về đất đai, tạo điều kiện thông thoáng cho người dân sử dụng đất khi thực hiện các quyền theo quy định của pháp luật.
Theo ông Phạm Văn Thi, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên – Môi trường tỉnh Sơn La, tỉnh cũng đặt mục tiêu đến hết năm 2020 phải hoàn thành việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lần đầu cho người dân trên địa bàn.
“Chúng tôi sẽ tham mưu cho UBND tỉnh có những văn bản đề nghị với Bộ Tài chính nghiên cứu hỗ trợ một phần kinh phí cho tỉnh để triển khai công tác cấp giấy chứng nhận lần đầu. Hai là cũng đề nghị với Bộ Tài chính kiến nghị với Chính phủ làm thế nào cho phép người dân đồng bào dân tộc thiểu số, vùng cao được nợ tiền sử dụng đất với thời hạn dài hơn hiện nay để người dân làm thủ tục cấp giấy”, ông Thi nói.