Một thất bại về mặt văn hóa

• Di sản văn hóa miền Trung – Tây Nguyên được tái hiện trên áo dài truyền thống
• Mỹ thuật thời Nguyễn lên sàn diễn lễ hội áo dài di sản

Chậm còn hơn không, nhưng điều đó cho thấy nhiều di sản ở ta đang bị xâm hại và việc có một chính sách bảo vệ di sản cần quyết liệt và kịp thời hơn.

Ngày 23-4, Bộ VH, TT &DL có Quyết định 1470 về việc thăm dò, khai quật khảo cổ, cho phép Ban quản lý danh thắng Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học thăm dò, khai quật tại 3 khu vực: gò Vườn Chuối, gò Mả Phượng, gò Dền Rắn, thuộc xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, TP Hà Nội; thời gian thăm dò từ ngày 25/4 - 30/11. Theo đó, những hiện vật thu được trong quá trình thăm dò, khai quật, phải tạm nhập vào Bảo tàng Hà Nội để giữ gìn, bảo quản.

Di chỉ khảo cổ Vườn Chuối nằm trên địa bàn thôn Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, có diện tích 19.000 m2, được các nhà khoa học xác định là có giá trị quan trọng trong việc cung cấp tư liệu cho lịch sử đất nước từ thời nguyên thủy sang thời sơ sử, chứng minh sự phát triển liên tục về nguồn gốc, sự lan tỏa và phát triển của cộng đồng dân tộc Việt, đặc biệt là giai đoạn người Việt cổ.

Những hiện vật khai quật di chỉ Vườn Chuối là bằng chứng xuyên suốt từ 3.500 năm cho đến 1.800 của Hà Nội. Cư dân Vườn Chuối là cư dân đầu tiên ở Hà Nội. Một di chỉ lịch sử có ý nghĩa và giá trị nhưng gần như bị lãng quên nếu không có các nhà khoa học vào cuộc kêu cứu.

Từ năm 1969 đến nay, đã có 8 đợt khai quật di chỉ nhưng việc khai quật, hiện vật chưa được kiểm kê một cách có hệ thống. Vài năm gần đây, di chỉ này liên tục bị cảnh báo về tình trạng bị những kẻ trộm xâm phạm lấy cổ vật, thậm chí từng bị cảnh báo có có nguy cơ bị xóa sổ khi nằm trong quy hoạch xây dựng khu đô thị mới Kim Chung - Di Trạch. Và cho đến ngày 23-4, Bộ mới chính thức có văn bản chỉ đạo cho phép khai quật và nghiên cứu.

Khi nhận được tin này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy, người có “thâm niên” kêu cứu cho di chỉ Vườn Chuối không vui. Ông cho rằng, đó không phải là một thắng lợi mà là một một thất bại về mặt văn hóa. Bởi theo ông, đây không phải là lần đầu tiên di chỉ này được cấp phép khai quật mà là lần thứ 9 rồi. Ông nghi ngại khai quật rồi giải quyết như thế nào.

Từ trước đến nay, chúng ta chưa có một báo cáo công khai nào để xử lý, cũng không có đánh giá giá trị của Vườn Chuối về mặt Nhà nước, mà mới chỉ dừng lại ở những đánh giá của những người làm công tác nghiên cứu và khảo cổ học mà thôi. Ông nói: “Tôi cũng không biết, sau lần khai quật thứ 9 này, người ta có xem xét, đánh giá giá trị, có khoanh vùng bảo vệ di sản hay không; chứ những lần trước thì chỉ khai quật xong rồi để đó”.

Ông cũng khẳng định, ngoài Vườn Chuối, cũng vì không quan tâm mà hầu hết di chỉ khảo cổ học từ thời Hùng Vương đã được khai quật, đến nay đều không giữ được. Hiện nay, hầu hết di chỉ khảo cổ đã được khai quật, trừ Hoàng Thành và một vài chỗ, còn lại đều cơ bản là bị san lấp và coi như xong.

Đó là mất mát rất lớn về mặt lịch sử quốc gia. Nỗi lo của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy không phải không có cơ sở, bởi ở ta, không chỉ có câu chuyện của di chỉ Vườn Chuối. Năm ngoái, một chiếc cầu bằng bê tông cốt thép ngang nhiên được xây dựng trong vùng lõi của danh thắng Tràng An hàng năm trời mà không ai “phát hiện” ra.

Rất nhiều di sản đã bị phá bỏ. Theo thời gian, những gì được gọi là di sản càng ngày càng ít đi. Liệu có hay không việc làm ngơ, thiếu trách nhiệm của các cơ quan chức năng đối với vấn đề bảo vệ di sản? Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng, chúng ta đang có lỗ hổng trong thiết chế nhà nước, buông lỏng quản lý, tạo kẽ hở cho những người trục lợi trên di sản.

Ông cũng khẳng định, cần có sự phân quyền rõ ràng trách nhiệm của các cán bộ làm công tác di sản và đưa ra những chính sách quyết liệt hơn, cấp bách hơn để bảo vệ di sản thay vì những chỉ đạo chung chung theo kiểu cha chung không ai khóc. Sự vào cuộc của Bộ VH,TT&DL đối với di chỉ Vườn Chuối là quá muộn. Tuy nhiên, với bối cảnh hiện nay thì muộn còn hơn không. Nhưng điều đó cũng cho thấy, hình như chúng ta đang xếp văn hóa mà cụ thể là di sản sau những ưu tiên khác.