Thượng đỉnh ASEAN: Kỳ vọng về hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực
- Biển Đông là chủ đề "không thể tránh khỏi" tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 35
- An ninh cho Hội nghị thượng đỉnh ASEAN-Australia
- Dự báo vấn đề thương mại và Biển Đông sẽ gây "sốt" tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN
Cơ hội cho RCEP
Cuộc họp lần thứ 18 của Hội đồng Cộng đồng Kinh tế ASEAN đã diễn ra vào sáng 31-10, mở đầu cho loạt hội nghị trong khuôn khổ thượng đỉnh ASEAN lần thứ 35 tại Nonthaburi, Thái Lan.
Trước "làn sóng bảo hộ đang gây tác động đến hệ thống thương mại dựa trên chủ nghĩa đa phương", bất chấp căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại, Thái Lan, nước chủ tịch luân phiên ASEAN 2019, muốn thúc đẩy khả năng hội nhập của ASEAN, đề ra mục tiêu hoàn tất đàm phán về Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện Khu vực (RCEP) vào cuối năm 2019.
Các cuộc đàm phán về RCEP được khởi động từ năm 2013, trong đó Trung Quốc là một đối tác lớn, cùng với 10 nước Đông Nam Á và Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc, New Zealand. Hiệp định RCEP được dự kiến ký kết vào năm 2015 nhưng đã bị trì hoãn nhiều lần. Trong năm 2019, các cuộc thương lượng đã có nhiều tiến triển. Phiên đàm phán chính thức RCEP lần thứ 28 đã diễn ra ở Đà Nẵng (Việt Nam) từ ngày 23 đến 27-9 nhằm xử lý nốt những vướng mắc kỹ thuật còn tồn đọng trước khi báo cáo lên các nhà lãnh đạo cấp cao vào cuối năm.
Theo Bangkok, các cuộc đàm phán về thâm nhập vào các thị trường đã kết thúc đến 80,4% và các nước tham gia đạt đồng thuận 14 trên tổng số 20 nội dung, bao gồm: hợp tác kinh tế, doanh nghiệp vừa và nhỏ, thủ tục hải quan và thuận lợi hóa thương mại, mua sắm của chính phủ...
Với gần 630 triệu dân, Cộng đồng Kinh tế ASEAN là thị trường lớn thứ ba trên thế giới, sau Trung Quốc và Ấn Độ. Nếu RCEP được thông qua vào năm 2020, đây sẽ là thị trường lớn nhất thế giới, với 3,6 tỷ dân (47,4% dân số toàn cầu), chiếm 30% GDP thế giới, 29,1% giá trị thương mại (hơn 10,3 nghìn tỷ đô la) và 32,5% luồng vốn đầu tư toàn cầu.
Một số quốc gia như Ấn Độ đã bày tỏ lo ngại rằng thỏa thuận có thể tràn ngập thị trường của họ với hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc và làm suy yếu các nhà sản xuất địa phương.
Sẽ vượt qua bất đồng về COC?
Tại các cuộc gặp ở Bangkok, Bắc Kinh dự kiến sẽ đàm phán về bộ nguyên tắc ứng xử ASEAN trong đó có phạm vi các hoạt động trên Biển Đông, yếu tố gây ra nhiều căng thẳng khu vực. Trung Quốc đã chèn vào quan điểm rằng không cho phép nước nào bên ngoài khu vực can thiệp vào việc nội bộ nhằm ngăn sự can dự của Mỹ đến khu vực.
Các nhà lãnh đạo ASEAN sẽ hoan nghênh việc hoàn thành vào tháng 7-2020 của 3 vòng thảo luận đầu tiên về một "bộ quy tắc ứng xử" được đề xuất nhằm kiềm chế các hành động gây hấn ở Biển Đông.
Các rạn nứt lãnh thổ liên quan đến Trung Quốc, Đài Loan và các thành viên ASEAN là Brunei, Malaysia, Philippines và Việt Nam đã nổi lên như một vấn đề gây chia rẽ nhất trong những năm gần đây.
Trung Quốc và các đồng minh đã kiên quyết từ chối các nỗ lực sử dụng các hội nghị thượng đỉnh hàng năm như một đấu trường để quở trách các hành động ngày càng quyết đoán của Bắc Kinh, bao gồm việc xây dựng 7 hòn đảo trên các rạn san hô tranh chấp mà các quan chức Mỹ cho rằng có thể đóng vai trò là nền tảng quân sự để đe dọa các nước khác.
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền phi pháp hầu như toàn bộ Biển Đông, một tuyến đường thủy quan trọng cho thương mại toàn cầu, và đã phản đối các cuộc tuần tra trên không và trên biển của Mỹ và các đồng minh là "sự can thiệp của Mỹ vào một vấn đề châu Á". Bắc Kinh cũng coi khái niệm của Mỹ về một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và cởi mở là một chiến lược để kiềm chế Trung Quốc.
Mỹ không "bỏ rơi" ASEAN?
Năm thứ ba liên tiếp, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ không đến tham dự hội nghị thượng đỉnh quan trọng của khu vực châu Á, thay vào đó, ông cử Cố vấn An ninh quốc gia Robert O'Brien và Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross đến tham dự. Việc Mỹ không đến tham dự đã mở thêm cửa giúp Trung Quốc có thêm tầm ảnh hưởng lên các chương trình nghị sự tại Đông Nam Á.
Tổng thống Mỹ không thích các cuộc đối thoại đa phương hoặc hội nghị quốc tế, ông luôn thích đàm phán song phương. Ông từng đến Hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào năm 2017, thế nhưng sau đó bỏ Hội nghị thượng đỉnh Đông Á trong đó có bao gồm 10 nước ASEAN cùng với Trung Quốc, Nhật, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand, Mỹ và Nga. Ông có kế hoạch tham dự Hội nghị thượng đỉnh kinh tế Á - Âu (APEC) vào trung tuần tháng 11-2019 nơi mà ông có kế hoạch gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tuy nhiên nước chủ nhà Chile đã hủy hội nghị.
Khi Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đến dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào năm ngoái, ông đã thẳng thừng chỉ trích Trung Quốc về các hành vi gây hấn trên Biển Đông. Lần này, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ kêu gọi các nước thành viên ASEAN cùng phối hợp để ứng phó cứng rắn hơn với hành động quân sự hóa trái phép của Trung Quốc tại Biển Đông.
Phát biểu tại một diễn đàn ở Malaysia ngày 31-10, ông David Stilwell, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương, đã kêu gọi 10 nước thành viên ASEAN cùng đồng lòng thể hiện sự cứng rắn nhằm ngăn chặn hành động quân sự hóa trái phép của Trung Quốc tại Biển Đông.
“Đây là sân nhà của các bạn, là khu vực của các bạn. Việt Nam đã làm rất tốt trong việc kháng cự. Tôi nghĩ rằng, liên quan tới tính trung tâm của ASEAN, cả khối nên cùng Việt Nam chống lại hành động gây mất ổn định và ảnh hưởng tới an ninh”, ông Stilwell nói.
Theo ông Stilwell, ý tưởng về một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương cởi mở và tự do không phải là cách để mở rộng “sự thống trị” của Mỹ, mà phản ánh “cam kết lâu dài” của Washington đối với khu vực này. Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ dường như muốn xoa dịu những lo ngại về sự can dự của Mỹ trong khu vực.
“Những gì chúng tôi đang làm không chỉ mang lại lợi ích cho chúng tôi, mà còn mang lại lợi ích cho tất cả mọi người và để đảm bảo rằng sẽ không có xung đột trong khu vực. Tại sao? Vì dòng chảy thương mại qua khu vực này mang lại lợi ích cho Mỹ và tất cả những nước khác”, ông Stilwell nói.
Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ cho biết bộ quy tắc ứng xử đang được Trung Quốc và ASEAN đàm phán nhằm kiểm soát vấn đề Biển Đông nên tuân thủ theo Hiến chương Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) nhằm bảo vệ các lợi ích kinh tế của các nước cũng như bảo đảm “hoạt động có trật tự” trong việc sử dụng vùng biển này.
Theo ông Stilwell, mặc dù Mỹ chưa phê chuẩn UNCLOS, song Washington vẫn “tuân thủ và thực thi” luật này. “Mỹ chỉ có một lập trường đơn giản về Biển Đông, đó là quyền của tất cả các quốc gia phải được tôn trọng, bất kể quy mô, sức mạnh hay năng lực quân sự”, ông Stilwell nói; đồng thời kêu gọi các nước có tranh chấp trên Biển Đông tôn trọng luật pháp quốc tế cũng như tự do hàng hải trong khu vực.
Ông Stilwell khẳng định “Mỹ không bao giờ tìm cách thống trị khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương” và Washington “cũng phản đối bất kỳ nước nào làm như vậy". Những phát ngôn mạnh mẽ của Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ khiến nhiều người tin rằng ASEAN và vấn đề Biển Đông là một mối quan tâm lớn của Washington.