Chuyện cặp ngà voi trong ngôi nhà cổ đất Tây Đô

"Ông Hai nhà cổ" là tên mà chính quyền và người dân Cần Thơ quen gọi, còn tên ông là Dương Minh Hiển. Ông là cựu chiến binh - chủ nhân của ngôi nhà cổ 140 tuổi, tọa lạc tại số 26/1 đường Bùi Hữu Nghĩa, khu vực 3, phường Bình Thủy, quận Bình Thủy (Cần Thơ) vừa được Bộ VH- TT&DL công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Đã bước vào tuổi 86, nhưng "ông Hai nhà cổ" vẫn minh mẫn. Sau khi kể cho khách nghe về ngôi nhà, ông kể về cặp ngà voi. Theo ông, cặp ngà voi được ông nội ông (ông Dương Chấn Kỷ, SN 1876) mua lại từ người nhà của ông Bé Hai, chuyên bán ngà voi và sừng tê giác ở đường Catina Sài Gòn vào những năm 30 của thế kỷ trước với giá 4.000 đồng bạc Con Cò.

Giai đoạn 1942 - 1943, tình hình trật tự ở làng Long Tuyền rất phức tạp, gia đình ông phải tản cư (từ địa chỉ căn nhà cổ kể trên) về miệt Tầm Vu (nay thuộc xã Thạnh Xuân, Châu Thành, Hậu Giang). Trong hành trang di tản của gia đình, có cả cặp ngà voi. Cặp ngà voi sau đó được ông Ba Quế (người địa phương, đã mất) chôn dưới một mương nước. Sợ kẻ trộm dùng chỉa xôm tìm, ông phải giấu mỗi nơi một chiếc.

Năm 1946, cặp ngà voi được đem về nhà ông Bé Hai. Ông kể: "Sau ba năm bị vùi dưới xình, cặp ngà bị thâm xám. Ba tôi (tức ông Dương Văn Ngôn - nguyên Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch Hội liên Việt tỉnh Cần Thơ, Trưởng ban Quản lý tài sản liên tỉnh Cần Thơ - Rạch Giá giai đoạn 1945 - 1954) phải vất vả lắm mới bàu, chuốt bỏ được lớp thâm đi. Mấy hôm sau, tôi cùng ba tôi đón xe đò lên Sài Gòn để sửa chiếc radio, nhân tiện mang theo cặp ngà để nhờ người chị bà con (nhà trên đường Gia Long, nay là Lý Tự Trọng, TP HCM) cất giùm.

Ông Dương Minh Hiển bên cặp ngà voi tại Bảo tàng Thảo cầm viên TP HCM hiện nay.

Đến nhà chị ở Sài Gòn chiều tối hôm trước nhưng tới khoảng 9h sáng hôm sau, tôi thấy có 2 chiếc xe Lôcaxông đỗ xịch trước cửa. Một tốp người mặc đồ đồng phục màu đen, kiểu Tàu, nút thắt, có trang bị súng ngắn, nhảy xuống, bước vào theo lệnh của người đi sau, tóc cắt ngắn, áo sơ mi trắng, bỏ ngoài quần với dáng khệnh khạng. Ba tôi cho biết đó là Bảy Viễn - người từng 3 lần bị chính quyền thực dân Pháp bắt, kết án 15 đến 20 năm khổ sai (vì cướp có tổ chức, nhắm vào các chủ xe đò, giới thương hồ và chủ tiệm vàng khu vực chợ Thiếc, An Bình, bến Hàm Tử), đày đi Côn Đảo, nhưng vượt ngục về lại làm tay sai cho Pháp, sau này đứng ra thành lập tổ chức Bình Xuyên ly khai".

Theo lời "ông Hai nhà cổ", ý định ban đầu của Bảy Viễn là kiểm tra hành chính do nghi ngờ có chứa vũ khí. Nhưng khi thấy trong chiếc thùng gỗ nằm dưới sàn ván, có cặp ngà voi khá dài và đều nhau, Bảy Viễn nổi lòng tham. Y nói: "Thời buổi này, cất tài sản quý trong nhà là nguy hiểm cho tính mạng lắm. Gia đình cứ để cho tôi mang về cất giữ giùm. Nếu túng tiền thì tôi sẽ cho mượn một ít mà xài. Khi nào cần lấy lại cặp ngà, cứ trả tiền lãi cho tôi". Nghe tiếng Bảy Viễn là kẻ "xin không được là trấn lột" nên cả nhà không ai dám làm trái ý.  

Có được cặp ngà quý, Bảy Viễn đem ra Vũng Tàu trưng bày trong sòng bạc của y mang tên Thái Bình Dương. Sau chiến dịch Thoại Ngọc Hầu của chính quyền Sài Gòn, cặp ngà voi này bị tịch thu và được mang về trưng bày tại Sở thú - tức Thảo Cầm Viên TP HCM ngày nay. Sau ngày 30/4/1975 đến nay, cặp ngà voi tiếp tục được lưu giữ, trưng bày tại đây nhưng rất ít người biết xuất xứ, quá trình lưu lạc của nó.

 Cặp ngà voi đã trở thành tài sản quốc gia nhưng mỗi chuyến lên TP HCM là ông đều ghé thăm bởi theo ông, ngoài căn nhà cổ được công nhận Di tích cấp quốc gia và một ít di vật đang được trưng bày trong nhà, thì cặp ngà voi là hiện vật may mắn còn sót lại qua bao thăng trầm của lịch sử.

Ông bộc bạch: "Tôi muốn nó được đem về Cần Thơ để trưng bày. Bởi câu chuyện của nó không chỉ gắn liền với di tích nhà cổ Bình Thủy mà còn là một câu chuyện dài, gắn với một thời chiến tranh, lưu lạc. Và từ câu chuyện cặp ngà voi, con cháu thế hệ hôm nay và mai sau sẽ hiểu và tự hào hơn về đất và người Cần Thơ".

Kết thúc câu chuyện, "ông Hai nhà cổ" còn cho tôi xem tờ chúc ngôn song ngữ Pháp - Việt do ông nội ông lập ngày 16/7/1939. Tờ chúc thư có chứng nhận cẩn trọng từng trang của các chức sắc đại diện chính quyền thời bấy giờ như xã trưởng, hương hào. Tại trang thứ ba của tờ chúc thư, có ghi phần tài sản hương hỏa là cặp ngà voi, một chiếc dài 2,05m, chiếc còn lại dài 1,8m...