Có một "ốc đảo" không xa... Thủ đô

1. Cấm Sơn là công trình đại thủy nông lớn thứ tư của cả nước, nằm trên địa bàn 4 xã của huyện Lục Ngạn, nhưng duy nhất chỉ có một thôn với 101 hộ dân sinh sống ở giữa hồ. Ốc đảo này từng được biết đến là nơi không điện, không đường, không trạm y tế với những cuộc chạy lụt khi nước dâng cao.

Hôm chúng tôi đến Đồng Mậm buổi sáng trời mưa rất to. Vừa nhìn thấy nhà báo, đồng chí cán bộ địa chính xã Sơn Hải đã lắc đầu: “Không vào Đồng Mậm bằng đường bộ được đâu, phải đi thuyền thôi”.

Chả là, con đường xẻ núi, san đèo dài 18km nối từ xã đến thôn Đồng Mậm do một số nhà báo ở Hà Nội vận động quyên góp cùng chính quyền và nhân dân xây dựng vẫn chưa hoàn thiện nên hễ mưa lại lầy lội, sạt lở. Cán bộ xã phải chạy đi chạy lại mới thuê được thuyền để đưa chúng tôi vào thôn.

Gần 1 tiếng đi trên lòng hồ Cấm Sơn, chiếc thuyền rẽ vào một con lạch nhỏ, men theo dòng nước là những dãy núi trùng điệp với tán cây nguyên sinh um tùm. Thuyền đi mãi cuối cùng cũng tới nơi. Đồng chí cán bộ xã tiếp tục chở chúng tôi bằng chiếc xe máy trên con đường đất chỉ vừa bánh xe. Nằm giáp với huyện Hữu Lũng (Lạng Sơn), thôn Đồng Mậm hiện lên yên ả trên nền xanh của lúa và những vườn vải lác đác quả. Cả thôn vắng hoe do người dân đi làm đồng và đánh bắt chưa về.

Ngồi chờ ở nhà đồng chí Bí thư Chi bộ thôn – ông Giáp Văn Phụ một lát thì thấy tiếng oang oang ngoài cổng. “Không hẹn trước nên tôi đi chăn trâu ở mãi dãy núi đằng kia”. Nói rồi, ông Phụ ào vào nhà giục vợ mở quạt to cho các nhà báo mát. “Các chị mà về năm ngoái thì chúng tôi không có quạt máy này đâu. Trước kia làm gì có điện, chỉ thắp đèn dầu với ắc quy. Mấy chục năm từ khi sinh ra bây giờ mới biết gió quạt là thế nào”- ông Phụ phấn chấn cho biết.

Theo lời kể của ông Phụ thì Đồng Mậm được hình thành từ 5-7 hộ dân làm nghề đánh bắt lòng hồ cách đây cả trăm năm. Đời này qua đời khác cứ thế sinh sôi nảy nở đông đúc cho đến ngày nay. Đồng Mậm có 101 hộ, 40% là người dân tộc Nùng.

Từ bao đời nay việc đi lại của người dân chỉ dựa vào thuyền. Nhưng những năm gần đây, do mực nước hồ Cấm Sơn liên tục dâng cao, việc đi lại của người dân càng khó khăn hơn. Không đường, không điện, không trạm y tế khiến cuộc sống của người dân co cụm thành một ốc đảo.

“Mỗi khi đau ốm mà để ra được trạm y tế xã vất vả lắm. Ngày nắng không sao, hôm mưa bão thuyền không đi nổi, cố đi thì rất nguy hiểm. Cuộc sống hoàn toàn tự cung, tự cấp, ngoài phục vụ tại chỗ, có con gà, con lợn, mớ rau, con cá bà con lại chèo thuyền mang sang Hũng Lũng, Chi Lăng (Lạng Sơn) bán và mua về những vật dụng thiết yếu. Có thời điểm 90% dân số ở Đồng Mậm là hộ nghèo”-ông Phụ kể.

Người dân ở Đồng Mậm vất vả mưu sinh.

2.“Có đường, có điện rồi, Đồng Mậm chắc không còn được gọi là ốc đảo nữa nhỉ?”. Nghe tôi hỏi, ông Giáp Văn Phụ lắc đầu: “Ở đây vẫn còn nơi biệt lập với bên ngoài như khu Thùng Thình, Suối Khoan đều đi lại hoàn toàn bằng thuyền nên chúng tôi vẫn giống như một ốc đảo. Con đường mà các nhà báo xây dựng cho Đồng Mậm mới chỉ san gạt xong, đèo cao đi lại khó khăn nhưng có con đường này với chúng tôi là tốt lắm rồi. Nhờ có đường mà người ta mới kéo được điện vào thôn”.

Tháng 9-2014 là một thời khắc trọng đại với người dân Đồng Mậm khi đường điện cao thế đã về tới thôn, chấm dứt cuộc sống tối tăm tồn tại cả trăm năm qua. Từ việc có điện, bộ mặt nông thôn và đời sống của người dân đã có một bước chuyển biến mới. Số hộ mua được xe máy chiếm tới 70%, tỷ lệ hộ nghèo giảm xuống còn 58%. Cả thôn có 2 ngôi nhà mới được xây dựng khang trang hơn.

Nhưng đời sống của người dân Đồng Mậm vẫn là nỗi trăn trở day dứt của bất cứ ai khi đặt chân tới đây. Đi vòng quanh thôn, chứng kiến cuộc sống của người dân, chợt cảm thấy nao lòng. Và những gì mình chứng kiến đủ để tôi hiểu rằng vì sao Đồng Mậm được xếp là một trong 36 thôn nghèo của toàn quốc. Ngôi nhà bé như túp lều, lụp xụp của ông Nguyễn Văn Dũng mấy năm nay luôn hứng chịu bất hạnh.

Ông Dũng trên 70 tuổi bị ngã sau một lần đi hái rau nay không còn sức lực để vực dậy. Con trai ông bị mất vì đuối nước, bỏ lại 2 đứa cháu nội.

Ông còn một cô con gái năm nay ngoài hai 20 tuổi nhưng bị thiểu năng trí tuệ. Không chỉ ông Dũng mà người dân ở Đồng Mậm đang đứng trước bao khốn khó khi ruộng dần mất do nước hồ dâng, nguồn thủy sản đánh bắt ngày một cạn kiệt. Trải qua mấy đời mưu sinh lòng hồ Cấm Sơn, cuộc sống của những ngư dân như ông Hứa Văn Hải vẫn chưa thoát khỏi cái nghèo. Do ngư dân của 4 xã đánh bắt tràn lan dẫn đến nguồn hải sản trên hồ Cấm Sơn cạn kiệt.

Ông Hải cho biết: “Đánh bắt đã vất vả nhưng tìm nơi tiêu thụ còn khó hơn. Người dân phải mang cá, thực phẩm đi thuyền, sau đó đi bộ 6km mới tới chợ Sông Hóa, gần thị trấn Đồng Bành, huyện Chi Lăng, Lạng Sơn để bán. Đến mùa mưa đánh bắt không được, mà nước ngập còn làm chết hết lúa. Mỗi năm nông dân chỉ được 1 vụ chiêm thôi, có ruộng 3 năm không có thóc ăn. Người dân chỉ trông chờ vào vụ vải nhưng năm nay vải cũng mất mùa”. Ở Đồng Mậm không có sóng điện thoại và sóng truyền hình nên muốn gọi điện phải đi thuyền ra ngoài hồ.

Đồng Mậm cực kỳ thiếu đất để sản xuất bởi 100% là rừng phòng hộ Cấm Sơn. Thế nên, cuộc sống khốn khó cứ đeo đẳng, bám riết khiến thanh niên trai tráng ở đây đều thoát ly ra thành phố kiếm việc. “Nếu xã tham mưu cho huyện và tỉnh, chỗ nào rừng phòng hộ sát với ruộng thì cho bà con trồng keo, bạch đàn, một giải pháp vừa thoát nghèo mà vẫn trồng rừng phòng hộ được” –ông Phụ đề xuất.