Đến Thụy Điển giao lưu nghề báo

Cách đây hơn 5 năm, sau Tết năm 2006, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Thông tin và Truyền thông) cử 14 nhà báo Việt Nam sang Thụy Điển dự lớp học nâng cao nghiệp vụ thư ký tòa soạn do Sida Thụy Điển tổ chức. Đến giờ chót, tôi được bổ sung do một đồng nghiệp khác bận việc. Ngoài tôi ở Báo Công an nhân dân còn có đại diện Báo Nhân Dân, Lao Động, Sài Gòn giải phóng, Đại đoàn kết, Đài Tiếng nói Việt Nam, Điện tử VnExpress, Khăn quàng đỏ, Tạp chí Lịch sử Quân sự, Tuổi trẻ, Phụ nữ Thủ đô, Bà Rịa - Vũng Tàu, Báo Hải Phòng… do Tiến sỹ Đinh Thúy Hằng (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) làm lớp trưởng kiêm phiên dịch.

Sau chuyến bay dài 12 tiếng đồng hồ, phải transit qua Bangkok (Thái Lan), chúng tôi tới sân bay Stockholm trong tiết trời giá lạnh. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy tuyết bay, những sợi tuyết trắng như những sợi tơ bông rụng từ cây hoa gạo cuối mùa quê mình vậy. Nữ nhà báo Thụy Điển Tina ra đón chúng tôi, chị ôm hôn lớp trưởng Đinh Thuý Hằng rất thân thiện bởi hai người đã thân nhau từ lớp học trước rồi vội vã bắt tay giới thiệu với chúng tôi. Một cách làm quen thật mạnh mẽ.

Tina cao lớn như một cầu thủ bóng chuyền, tóc vàng, giọng trong trẻo, đi nhanh, nói nhanh và rất hay cười. Chị cùng chúng tôi lội tuyết dưới làn mưa nhão nhoẹt, nhanh nhẹn đưa cả đoàn lên một chiếc máy bay nhỏ chở chừng hơn 40 khách bay tiếp 2 giờ nữa là tới thành phố Kalmar, nằm phía Nam, cách Thủ đô Stockholm chừng 500 cây số. Ngay sáng hôm sau, chúng tôi bước vào đợt lên lớp học về nghiệp vụ báo chí bắt đầu từ 9h sáng do chính Tina làm "chủ nhiệm".

Nhà báo Tina (đứng giữa), nhà báo Đinh Thúy Hằng, Đào Thị Thúy, Thu Hương tại sân bay Stockholm.

Theo lời giới thiệu, Tina vừa tròn 40 tuổi, chị tâm sự một cách hồn nhiên: "Người ta bảo đây là năm đẹp nhất của tôi. Nhưng tôi thì nghĩ, năm nào đối với tôi cũng là năm đẹp nhất…". Quả thật đó là một lời giới thiệu đầy tự tin mà cởi mở, dễ chịu của một nữ nhà báo nước ngoài khiến chúng tôi cảm thấy gần gũi, đỡ mặc cảm về vốn ngoại ngữ quá sơ sài của mình.

Tina sinh ra ở miền Nam, lên Stockholm làm ở tờ báo ngày Sundsva, vậy mà đã từng có thâm niên 20 năm làm báo rồi đấy. Chị cũng đã từng kinh qua nghề thư ký toà soạn, rồi lên chức Phó Tổng Biên tập. Ngay buổi đầu lên lớp, chị chia sẻ như một sự trải nghiệm: "Có lẽ vì đi nhiều nơi trên khắp thế giới, gặp nhiều người nên tôi có thêm nhiều năng lượng…". Tôi thấy thú vị và bỗng nghĩ, dường như con người này hay nói ra những câu nói mang nhiều thông điệp, khiến người nghe phải suy ngẫm. Tina cũng không hề giấu giếm điểm yếu của mình: "Tôi quá tốt bụng, vì thế mà có lúc tôi phải làm luôn cả phần việc thuộc nhân viên của mình. Dường như đây là một khuyết điểm rất khó sửa".

Chị Tina cho chúng tôi hay, với diện tích 449.964km², gấp rưỡi Việt Nam, Thụy Điển là nước lớn thứ ba trong Liên minh châu Âu, với dân số 9.4 triệu người. Thụy Điển có mật độ dân số thấp với 21 người/ km² nhưng lại tập trung cao ở nửa phía Nam của đất nước. Khoảng 85% dân số sống ở thành thị và theo dự đoán con số này sẽ tăng dần vì quá trình đô thị hóa đang diễn ra.

Theo Tina, tờ báo đầu tiên của Thụy Điển ra đời cách đây gần 400 năm, từ năm 1645. Đó là tờ báo Ordinari Port Tijderder, còn đạo luật tự do báo chí ra đời từ năm 1766. Đến nay, hệ thống báo chí Thụy Điển có 170 tờ báo ngày, giảm so với trước. Cũng như ở ta, báo in đang trên đà giảm dần trong từng năm do sự cạnh tranh thông tin của báo điện tử.

Hằng ngày Tina và một đồng nghiệp nam Anders lên lớp giới thiệu cho chúng tôi về nghiệp vụ báo chí. Gọi là lớp học nhưng Tina chỉ đóng vai trò gợi mở để chúng tôi thảo luận, học tập theo nhóm. Cả lớp chia thành 4 nhóm nhà báo, thảo luận những tình huống, làm "bài tập" để tìm đáp án tối ưu nhất cho việc trình bày một trang báo hay tổ chức công tác tòa soạn. Báo chí Thụy Điển hiện đại thường trình bày ở trang nhất một bài trung tâm với ảnh to, tít lớn nhằm hút mắt độc giả. Khi trình bày các trang trong, nguyên tắc của họ là tạo "lớp lang", bài ngắn, bài dài, tin vắn, sapo, xuống dòng… tạo cho mắt của độc giả được "nghỉ" khi "lướt" báo…

Khi nhận xét về tờ báo CAND khổ 29cm x 42cm mà tôi mang theo, nhà báo Anders cho rằng đã trình bày khá tốt, dễ theo, dễ đọc do trang nhất có nhiều phông chữ khác nhau. Tuy nhiên, có một bức ảnh "buồn chán quá", rất may là trong ảnh có hai người đang cười… Tôi cũng thấy điều đó là thú vị.

Đoàn nhà báo Việt Nam tham quan tìm hiểu nghề báo tại Báo Barometern (Kalmar - Thụy Điển).

Sau 10 ngày làm việc tại thành phố Kalmar, thăm và tìm hiểu các tòa soạn báo Barometern chúng tôi bay ngược lên Stockholm để tiếp tục đi thăm một số tờ báo lớn ở Thủ đô. Thấm thoắt đã một tuần, trước khi trở về nước, chúng tôi được Tina mời cả lớp về nhà riêng của mình tại ngoại ô Stockholm. Quả đúng như chị nói, thật hạnh phúc khi chị vừa đủ tiền mua một ngôi nhà, vừa sửa chữa xong kịp đón chúng tôi tới thăm. Ở Thụy Điển, Nhà nước đánh thuế thu nhập rất cao, chiếm đến 55% thu nhập của bất cứ ai, đủ biết chị đã cố gắng làm việc phi thường như thế nào! Chúng tôi không ngạc nhiên lắm vì từng nghe Tina tâm sự vừa mới xây dựng gia đình với người chồng 52 tuổi tên là Torkel, họ cùng sống hạnh phúc với đứa con trai riêng của anh còn nhỏ.

Một ngôi nhà gỗ, có sân, có vườn nằm cạnh khu rừng toàn là cây bạch dương. Nắng chiều soi rọi chấp chới, cả rừng cây, cả những lớp lá khô rụng xuống như nhuốm một màu vàng  thật giống bức tranh của Lêvitan thường treo ở Việt Nam… Trong khi anh Torkel nướng bánh, làm cơm đãi khách, Tina mời cả lớp ngồi vào bàn học rất nghiêm túc. Hôm nay là buổi cuối cùng, chị nêu vấn đề "bắt" chúng tôi phải tâm sự về những gì "thu hoạch" được sau hơn 2 tuần học tập, nghiên cứu báo chí ở Thụy Điển. Chương trình ngay từ đầu đã có khung chi tiết, Tina dẫu quý khách đến bao nhiêu, có thể mời đến nhà riêng, có thể nhờ chồng vào bếp làm cơm nhưng không hề bớt xén một phút của lịch học. Đó quả là một phong cách làm việc chuyên nghiệp, đúng với "đồng tiền bát gạo" mà chị nhận được. Chúng tôi vừa khâm phục một thái độ lao động tự giác đến tuyệt đối, vừa thấy hào hứng, sôi nổi hẳn lên.

Suốt trong những ngày lên lớp hay hôm nay cũng vậy, dường như chưa bao giờ Tina gọi ai đó phát biểu ý kiến. Tất cả đều gợi mở tính tự giác hay gọi là tính "xung phong", tự nguyện. Vậy mà chúng tôi cứ tranh nhau, như sợ không có cơ hội được trình bày ý tưởng. Thư ký toà soạn Báo Lao Động Lưu Quang Định (nay là Tổng Biên tập Báo Nông thôn ngày nay) là người phát biểu đầu tiên. Anh cho rằng, điều anh thu lượm được là trong một tờ báo lại vừa có báo in, vừa có báo mạng, lại vừa có báo hình. Một tờ báo có thể ra nhiều tạp chí và ấn phẩm phụ. Xuân Trung (nay là Tổng Thư ký tòa soạn Báo Tuổi trẻ) cho rằng cần phân công trực ở TKTS khoa học hơn; cách trình bày tít và ảnh ở trang 1 như thế nào cho ấn tượng. Còn Nguyễn Mạnh Cường (Báo Khăn quàng đỏ) thì thú vị nhất là cách Thư ký toà soạn cư xử với phóng viên, làm sao có thể phát huy được trí tuệ của họ trong thời kỳ sung mãn nhất. Lê Ngọc Long (nay là Tổng Biên tập Tạp chí Lịch sử Quân sự) thì tâm đắc điều báo chí Thụy Điển thường có bộ phận kinh doanh, marketing rất lớn và khoa học. Còn Nguyễn Tấn Phong, Báo Sài Gòn giải phóng thì cho rằng, điều anh quan tâm là cách tổ chức tòa soạn của báo chí Thụy Điển rất gọn nhẹ, có thể họp đứng, họp nhanh với sự khẩn trương hiếm thấy.

Còn tôi thì rút ra được kinh nghiệm  muốn làm gì thì làm, tất cả đều phụ thuộc vào bạn đọc. Và điều thứ hai, hãy nhìn từ tờ báo Land để rút ra điều suy ngẫm muốn kinh doanh có lãi thì tốt nhất báo không nên tăng kỳ mà chỉ nên xuất bản thêm tạp chí hoặc chuyên đề hẹp. Nguyễn Quốc Khánh (Đại đoàn kết), Trương Thị Kim Dung (Báo PNTĐ) thì phát biểu, điều đáng quan tâm nhất là cách nắm bắt thông tin và xử lý thông tin…

Đó là những điều tâm huyết, dẫu mấy ai áp dụng được ở cơ quan mình, thế nhưng điều đó và hôm ấy đã khiến chúng tôi thấy vui và hạnh phúc biết chừng nào. Ai đó từng nói, thêm một tri thức là thêm một trí khôn; sự hiểu biết không có giới hạn là như vậy chăng? 

Gần đây, Tina có dịp sang Việt Nam. Chị không quên một ai trong lớp học của chúng tôi. Gặp ai chị cũng hỏi thăm người vắng mặt với những kỷ niệm đáng nhớ. Chị rất vui vì tất cả chúng tôi ngày ấy đều thủy chung với nghề báo, không ai bị "rớt hạng" hoặc bỏ cuộc. Điều chị quan tâm nhất, điều mà chị luôn hỏi chúng tôi là đã sử dụng kiến thức được học từ những ngày ở Thụy Điển vào công việc làm báo thế nào. Có lẽ là một nhà báo chuyên nghiệp và thân thiện với Việt Nam, chị ghét mọi sự lãng phí, nhất là lãng phí tri thức, phải không chị Tina?