Hai đời giữ gen gà Đông Cảo

Ba đời là… "vua gà"!

"Ai về Phố Hiến quê em. Tìm gà Đông Cảo, nhãn lồng Hưng Yên". Câu đồng dao ấy hẳn người Hưng Yên nào cũng nhớ. Theo câu đồng dao ngọt ngào, tôi tìm đến cái nôi duy nhất nuôi giữ sản vật quí của Phố Hiến ở thôn Đông Tảo Đông, xã Đông Tảo, huyện Khoái Châu, Hưng Yên. Khi tôi đến, anh Tích vẫn bận rộn với những chú gà quí hiếm, béo nục nịch, căng tròn. Anh bưng một con lên ngang mặt, giới thiệu: "Mỗi con là một cục vàng cậu ạ. Tôi quý chúng và quyết gìn giữ nguồn gen để không bao giờ giống gà này bị mất".

Gia đình anh Tích đã ba đời nuôi giữ giống gà Đông Cảo, từ ông nội cho đến người thân sinh. Khi xưa đi chạy giặc, cha anh Tích  - ông Nguyễn Trọng Dốc - trong lúc loạn lạc chẳng mang theo đồ đạc gì mà chỉ ôm một đôi gà Đông Cảo. Hòa bình lập lại, trong làng duy nhất nhà ông Dốc có gà trống, gà mái, gà mẹ, gà con Đông Cảo cất tiếng gáy. Theo anh Tích kể thì có lẽ ông Đốc bị ngấm thú đam mê chơi chim, chơi gà của cha ông là cụ Nguyễn Trọng Oánh, cho nên ngay từ nhỏ ông đã mê thú chơi tao nhã này. Cái máu ấy nó lại ngấm sang các con và đặc biệt là anh Tích.

Năm 1979 đi lính, năm 1981 hết nghĩa vụ quân sự, Tích trở về quê hương nghĩ cách lập nghiệp với con gà. Cha anh, ông Nguyễn Trọng Dốc được mệnh danh là "vua gà" bởi những con gà mà ông nuôi luôn đẹp nhất làng, lông mượt óng, mào đỏ tươi, chân to chắc nịch. Luôn giành được giải nhất trong các Hội thi gà hàng năm của làng. Sau này anh Tích cũng luôn đạt giải nhất, nhì trong những cuộc thi trong lễ hội mùa xuân. Với Nguyễn Trọng Tích đó không chỉ là niềm yêu thích mà đó còn là cả một ý tưởng, niềm đam mê của tuổi trẻ.

Năm 1986 khi trang trại của ông "vua gà" Nguyễn Trọng Dốc được Trung tâm Nghiên cứu gia cầm quốc gia chọn làm nơi lưu giữ giống gà Đông Cảo thì cũng là lúc người con trai Nguyễn Trọng Tích bắt đầu khóa học ở Trung tâm Gia súc tỉnh Hưng Yên. Năm 1989, khi tuổi ông Dốc đã cao, Tích lại đảm nhận cái vinh dự gìn giữ giống gà quý.

Năm 2003, trước lúc nhắm mắt, ông Dốc còn đòi con trai mang con gà to, đẹp nhất đàn vào để vuốt ve và dặn dò con phải bằng mọi cách giữ lấy giống gà của tổ tiên. Anh ứa nước mắt và quyết tâm không phụ lời nhắn nhủ của cha mình. Cơ sở của anh là 1 trong 35 cơ sở gìn giữ, bảo tồn gen gia súc - gia cầm cả nước và suốt 20 năm qua, anh tham gia vào dự án Bảo tồn quỹ gen gà Đông Cảo tại Viện Chăn nuôi quốc gia.

Anh Tích kể rằng, để nhân thêm giống gà, anh đi lùng sục khắp trong làng, nhà nào có gà Đông Cảo gốc là sẵn sàng dốc hết số tiền ít ỏi để mua. Có chiếc xe đạp là tài sản quý nhất, anh liền đổi lấy 15 con gà giống chính gốc Đông Cảo. Sau đó do thiếu kiến thức chăn nuôi nên lứa đầu tiên gà bị bệnh và chết hết.

Sau nhiều lần thất bại, nhìn những con gà giống kém phát triển, năm 1996, anh quyết tâm đi học 3 năm Trung cấp Nông nghiệp của Viện Gia cầm tại Trường Đại học Nông nghiệp I. Thêm vào những kinh nghiệm học từ bố, nên giống gà Đông Cảo được anh nhân rộng thêm và đảm bảo được gen gốc.

Vào những ngày tháng đại dịch cúm H5N1 hoành hành, anh Tích thậm chí đã  phải đào hầm để cho gà tránh dịch. Anh bỏ nhiều tiền vốn ra mua thuốc bổ, thuốc phòng dịch chỉ mong sao giữ được những chú gà quý. Đàn gà của anh đã tai qua nạn khỏi và sinh sôi nảy nở ngày càng nhiều.

Những người nông dân biết đến "vua gà" từ khắp nơi như Thái Bình, Hà Nam, Nam Định, Hà Nội… đều đổ về Khoái Châu, Hưng Yên tìm anh, mong có được giống gà quý. Gà Đông Cảo vì thế càng khẳng định được thương hiệu.

Phải gìn giữ thương hiệu

Nghe anh Tích nói, nhìn cách anh nâng niu gà, đủ chứng tỏ anh là người yêu và quý gà ở mức nào. Gà Đông Cảo để có thịt ngon là phải cho ăn thóc, ngô mới đảm bảo. Để chúng khỏe mạnh thì phải tiêm phòng dịch. Vậy nên, một độ dịch cúm hoành hành, một người nào đó ghen ăn tức ở đã ném gà bệnh chết vào chuồng gà nhà anh Tích. Chúng mổ ăn nhưng không sao, bởi vì anh Tích đã cho chúng những liều vaccine chống bệnh.

Tôi hỏi anh rằng, làm thế nào để phân biệt được giống gà Đông Cảo với những loại gà khác. Anh bảo: "Dễ lắm, gà Đông Cảo đầu gộc tre; mình cốc (thân giống con cốc), cánh vỏ trai (cánh giống vỏ trai úp sát vào thân); đuôi nơm (giống nơm úp cá), đuôi chích chòe; mào mâm xôi, da đỏ tía hoặc vàng nhạt, chân to có 4 ngón và 4 hàng vảy thịt đỏ chứ không phải vảy xương, không có cựa… Những đặc điểm đó rất dễ phân biệt. Gà Đông Cảo đích thực, cân nặng 5 đến 6kg là thường".

Tôi tỏ ra thắc mắc, tại sao có lúc thì gọi là gà Đông Cảo, lúc khác gọi là Đông Tảo. Anh Tích giải thích: Đúng ra, phải là gà Đông Cảo của xã Đông Cảo, nhưng ngày xưa có một vị lãnh đạo xã trùng tên, nên đổi xã Đông Cảo thành Đông Tảo để gọi cho tiện. Còn tên con gà đã nổi tiếng cả nước, không đổi được đành chịu. Và giờ đây, người ta biết đến giống gà Đông Cảo của người Đông Tảo.

Theo lời anh Tích, hiện nay trên địa bàn xã Đông Tảo, đến 90% số gà là lai tạo. Nhiều người dân lai tạo lung tung với các loại gà khác nhằm sinh lợi nhuận từ những loại gà đẻ nhiều trứng. 1 gà mái Đông Cảo mỗi năm chỉ đẻ 120 đến 130 trứng thì gà lai có thể đẻ đến 200 thậm chí hơn.

Anh nói: "Dù cuộc sống có thế nào thì tôi cũng phải gìn giữ thương hiệu gà. Đó là cái đức của một người con đất Đông Tảo, hàng năm tôi vẫn nhận được những hợp đồng bảo tồn, rất nhiều người tìm đến tôi để mua và nhân giống quý, tôi cố gắng đáp ứng, để mở rộng thương hiệu".

Hiện tại, anh Tích vẫn giữ được nhiều gà Đông Cảo với số lượng hơn 200 con thuần chủng phục vụ nghiên cứu. Anh cũng có những cỗ gà quí mà người khách trả tiền triệu cũng không bán, vì anh coi chúng như những người bạn tốt.

Thi thoảng, cán bộ và sinh viên của Trường Đại học Nông nghiệp I vẫn về trại gà và học cách giữ gen của anh Tích. Hội Khuyến nông tỉnh Hưng Yên cũng động viên, gửi gắm nơi anh sự kỳ vọng ở một người có trách nhiệm, tâm huyết. Hy vọng với nhiều tâm huyết của một người con đất nhãn, giống gà Đông Cảo sẽ được bảo tồn