Hành trình đi tìm người anh hùng Che Guevara

Ernesto "Che" Guevara, người anh hùng cách mạng Cuba, biểu tượng của tinh thần quốc tế trong sáng và tinh thần đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, hy sinh ngày 9/10/1967 trong chiến dịch du kích ở Bolivia.

Sau khi bị hành quyết bởi bàn tay của quân đội độc tài tay sai Bolivia và CIA, thi thể của Che đã bị chúng thủ tiêu nhằm phi tang tội ác và làm "biến mất vĩnh viễn"sự tồn tại của người anh hùng.

Kể từ đó, Đảng và Nhà nước Cuba cũng như những bạn bè, đồng đội và vợ con của Che đã dành nhiều thời gian, công sức để thực hiện mong muốn đi tìm hài cốt của Che và đưa về quê hương. 30 năm sau đó, ý nguyện này mới trở thành hiện thực.

Trong số báo ra ngày 12/7/1997, báo Granma - Cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước và Nhân dân Cuba - đã thông báo tới toàn thể nhân dân Cuba: “Hài cốt của Tư lệnh Ernesto Che Guevara đã được xác định”.

Tròn 30 năm đã trôi qua kể từ khi Che ngã xuống trong chiến dịch du kích ở Bolivia, hài cốt của ông và những liệt sĩ đã được đưa từ Bolivia về Cuba. Đích thân Chủ tịch Fidel Castro đã ra đón hài cốt Che và đồng đội tận chân cầu thang máy bay.

Sau hơn ba tháng được quàn ở Hội trường Granma tại trụ sở Bộ Các lực lượng vũ trang Cách mạng Cuba (tức Bộ Quốc phòng), ngày 17/10/1997, hài cốt của Che cùng 6 đồng đội đã được an táng tại khu lăng mộ dưới chân Đài tưởng niệm Ernesto Che Guevara vừa được xây dựng trên Quảng trường thành phố Santa Clara, trong một buổi lễ trang trọng và xúc động với những lời phát biểu không thể nào quên của Chủ tịch Fidel Castro trước đông đảo quần chúng nhân dân, trong đó có cả vợ của Che  - Aleida March cùng các con:

“Xin cám ơn anh, Che, vì sứ mệnh lịch sử, vì cuộc đời và vì tấm gương của anh. Xin cám ơn anh đã đến và chiến đấu cùng chúng tôi trong cuộc đấu tranh gian khổ. Ngày hôm nay, chúng tôi có mặt ở đây và cùng thề rằng sẽ luôn bảo vệ những lý tưởng và những giá trị mà anh đã quên mình chiến đấu”.

“Xin chào các đồng chí, những người anh hùng của binh đoàn quốc tế. Những lý tưởng mà các đồng chí đã ngã xuống để bảo vệ cùng với nhân dân chúng ta, sẽ không bao giờ có thể bị kẻ thù tước đoạt! Và chúng ta sẽ tiếp tục cùng nhau chiến đấu cho một thế giới tốt đẹp hơn, tươi sáng hơn”.

Kết quả tìm thấy hài cốt Che và đồng đội không phải chỉ là công lao của 7 chuyên gia Cuba. Bên cạnh họ là sự lao động không mệt mỏi của hơn 100 nhà khoa học của nhiều cơ quan chuyên ngành khác nhau và hàng chục viện nghiên cứu - những người đã hỗ trợ cho công việc rất tỉ mỉ của đoàn tìm kiếm tại Bolivia.

Kể từ khi Che và đồng đội của ông hy sinh năm 1967, các nguồn thông tin bao gồm các thông tin chính thức, trên báo chí và qua các kênh tình báo đã được tập hợp lại, nhằm xác định những diễn biến của sự kiện và tìm hiểu điều gì đã xảy ra đối với thi thể của Che và các du kích sau khi hy sinh.

Ngày 8/10/1967, đội du kích của Che đã chạm trán với các đơn vị lính biệt kích Bolivia - lực lượng đặc biệt được Mỹ trang bị vũ khí và có các cố vấn Mỹ trực tiếp huấn luyện.

Trận đánh ác liệt lập tức nổ ra trên cánh đồng khoai tây trong hẻm núi Quebrada del Churo. Che bị thương rồi bị bắt, bị giam giữ trong một phòng học ở ngôi trường tại làng La Higuera.

Chính tại đây, chiều ngày 9/10, Che đã bị những tên lính biệt kích hành quyết theo lệnh của tên độc tài quân sự Rene Barrientos - Tổng thống Bolivia lúc đó.

Bức ảnh nổi tiếng được chụp tại ngôi làng La Higuera trưa ngày 9/10/1967, là bức ảnh cuối cùng chụp Che khi còn sống - đứng bên phải Che là nhân viên CIA Felix Rodriguez.

Thi thể của Che bị buộc vào càng hạ cánh của máy bay trực thăng, đưa về thị trấn Vallegrande; sau đó được đặt trên bệ ximăng tại nhà giặt của Bệnh viện Thánh Malta của thị trấn (theo mệnh lệnh của chính quyền độc tài quân sự), để "trưng bày" trong 24 giờ cho các nhà báo và dân chúng địa phương chứng kiến, như là “một chiến tích lừng lẫy” của lính biệt kích Bolivia đã tiêu diệt được người chỉ huy du kích nổi tiếng.

Sau đó, bọn đao phủ đã chặt đôi bàn tay của Che, bảo quản trong phoóc-môn để cất giữ rồi chúng thủ tiêu thi thể của Che nhằm làm "biến mất hoàn toàn" người anh hùng.

Gary Prado, lúc đó là đại úy, chỉ huy đại đội biệt kích đã đụng độ với cánh quân của Che sáng ngày 8/10, sau này thăng tiến lên hàng tướng lĩnh của quân đội Bolivia, đã tuyên bố trong nhiều năm rằng thi thể của Che đã bị hỏa thiêu và rải tro xuống sông.

Một vài nguồn tin không chính thức khác cho rằng thi thể của Che đã bị vứt từ trên trực thăng xuống rừng rậm. Tuy nhiên, đến ngày 9/11/1995, tại tư dinh của mình ở ngoại ô thủ đô Santa Cruz, viên tướng Bolivia về hưu - Mario Vargas Salinas đã phá vỡ im lặng, và kể với nhà báo người Mỹ John Lee Anderson của tờ The New York Times, tác giả lúc đó đang viết cuốn sách “Che Guevara -  Cuộc đời một nhà cách mạng”, rằng thi thể của Che được chôn cất ở gần một đường băng cũ trong sân bay của thị trấn Vallegrande.

Mario Vargas Salinas sau đó có đính chính rằng, ông ta biết được thông tin này từ những tin đồn của những người tham gia vào việc chôn cất, chứ bản thân ông ta không được chứng kiến.

Thông tin này ngay sau đó được công bố trong bài viết “Che được chôn ở đâu? Một người Bolivia kể lại” đăng trên tờ The New York Times tháng 11/1995 và lan đi toàn thế giới, có thể được xem như là điểm mấu chốt để mở ra con đường cho những người Cuba tổ chức cuộc tìm kiếm quy mô lớn.

Rồi tiếp theo, là thời điểm mà trước đó khó có thể tưởng tượng ra, khi Tổng thống Bolivia đương nhiệm Gonzalo Sánchez de Lozada, trong một cuộc phỏng vấn của báo chí về  tin tức mới được tiết lộ, đã tuyên bố rằng, sau khi xác minh những gì tướng Mario Vargas Salinas cung cấp, ông đã ký một sắc lệnh chính thức yêu cầu quân đội và các cơ quan có trách nhiệm của Bolivia tiến hành tìm kiếm hài cốt của Che để trao trả cho gia đình Che ở Cuba.

Trong điều kiện hết sức thuận lợi đó, ở Cuba, một Ban chỉ đạo Trung ương được thành lập để đặc trách việc tìm kiếm hài cốt Che và các đồng đội, đứng đầu là Tư lệnh Raul Castro, Bí thư thứ hai BCH Trung ương Đảng Cộng sản Cuba, Bộ trưởng Bộ Các lực lượng vũ trang cách mạng Cuba và một nhóm chuyên gia “đặc mệnh toàn quyền” được giao nhiệm vụ tiến hành các hoạt động tìm kiếm ở Cuba và Bolivia.

Trong khi đó, tại Bolivia, một nhóm chuyên gia Argentina đã được mời sang làm việc từ ngày 1/12/1995 cùng với các bộ phận hữu trách của Bolivia thành lập theo sắc lệnh của Tổng thống Gonzalo Sánchez de Lozada để tìm kiếm hài cốt của Che.

Sau khi xác định rõ tầm quan trọng của nhiệm vụ này và của chuyến đi sắp tới sang Bolivia, các chuyên gia Cuba đã tiến hành công việc đầu tiên theo một quan điểm đơn thuần về mặt kỹ thuật, đó là dựng lên một hồ sơ chi tiết về các du kích quân từ Cuba tham gia chiến dịch năm ấy, bao gồm cả Che và Tania, được hoàn chỉnh với tất cả những gì có thể thu được từ gia đình họ và những cơ quan, tổ chức, các viện nghiên cứu và lưu trữ, như là các đặc điểm về các vết gãy xương, các hồ sơ bệnh án về những chứng bệnh, và các đặc điểm khuôn răng, những thứ chắc chắn sẽ là căn cứ quyết định để nhận dạng.

Nguồn thông tin mà việc điều tra này dựa vào trước và trong quá trình tiến hành công việc ở Cuba và Bolivia chủ yếu được chỉ dẫn bởi Nhật ký của Che - những thông tin vô giá chứa đựng trong những trang viết của ông, cũng như nhật ký của các du kích khác, mà một vài dữ liệu trong đó có thể dẫn tới việc xác định đúng được địa điểm tìm kiếm.

Khi Tiến sĩ Jorge González, Trưởng đoàn chuyên gia Cuba, đến Bolivia cuối năm 1995, thì phạm vi cuộc tìm kiếm còn rất rộng có đến 13 bản báo cáo khác nhau về các khu vực có khả năng là địa điểm chôn cất.

Tiếp tục tiến hành công việc để có được các thông tin hữu ích vẫn là sự ưu tiên hàng đầu. Đã có hơn 1.000 người được phỏng vấn và công việc tiến triển với khoảng 300 lời kể mà trong đó thường chỉ có một vài bản có giá trị. Hầu như tất cả đều là những thông tin được bảo mật bằng hệ thống mã khóa, nên mất rất nhiều công sức để có thể  gạn lọc được những thông tin hữu ích.

Cuộc tìm kiếm của những chuyên gia Argentina cùng chính quyền địa phương và quân đội Bolivia đã diễn ra trong suốt 16 tháng sau đó nhưng vẫn không một dấu vết nào về hài cốt của Che được tìm thấy.

Che cải trang trên đường xâm nhập vào Bolivia để bắt đầu chiến dịch du kích của mình.

Cuối tháng 4/1997, đột nhiên xuất hiện một nhân vật nữa đã phá vỡ im lặng để công bố thông tin về địa điểm chôn cất Che. Đó là Gustavo Villoldo, một trong ba nhân viên CIA người Cuba lưu vong, được cử đến Bolivia tham gia chiến dịch truy lùng đội du kích của Che năm 1967 dưới lốt một đại úy của quân đội Bolivia.

Theo như những gì ông ta kể lại, thì tuy không có mặt tại thời điểm Che bị bắt và bị hành quyết (điệp viên CIA chứng kiến vụ hành quyết của Che là Felix Rodriguez) nhưng ông ta đã đi cùng với các tướng lĩnh quân đội Bolivia đến chứng kiến thi hài Che lúc để ở bệnh viện thị trấn ngày 10/10.

Sau đó, các tướng lĩnh quân đội và các nhân viên CIA đã có một cuộc họp bí mật bàn cách xử lý đối với thi thể của Che. Cuối cùng, tất cả thống nhất sẽ chặt hai bàn tay của Che để bảo quản rồi chôn cất thi thể ở một địa điểm bí mật. Ông ta được giao thi hành nhiệm vụ này cùng với  một vài sĩ quan Bolivia và nhân viên dân sự khác.

Gustavo Villoldo nói rằng ông ta cùng các cộng sự đã vứt thi thể của Che cùng hai du kích nữa xuống một cái hố có sẵn ở gần đường băng sân bay Vallegrande vào rạng sáng ngày 12/10/1967. Theo ông ta mô tả thì vị trí này nằm ở phía nam của sân bay và phía tây của nghĩa trang cũ của thị trấn.

(Còn tiếp)