Hành trình trở lại Việt Nam của anh em tiến sĩ Frederic Whitehurst
Đầu tháng 8/2005, Frederic Whitehurst, một cựu sĩ quan trong quân đội Mỹ từng tham chiến ở Việt Nam, người đã thu giữ hai cuốn nhật ký của bác sĩ Đặng Thùy Trâm và 50 tấm ảnh do phóng viên nhiếp ảnh, nhà quay phim Nguyễn Văn Giá chụp 35 năm về trước, nay là tiến sĩ hóa, tiến sĩ luật, đã trở lại Việt Nam cùng với người anh trai của mình, cũng là một cựu binh Mỹ trong chiến tranh Việt Nam.
Lần trở lại Việt Nam này diễn ra sau khi anh em Frederic Whitehurst đã thực hiện được nguyện vọng mà suốt 35 năm qua cứ canh cánh trong lòng họ, là làm sao tìm được hai gia đình liệt sĩ để trao lại các kỷ vật của người đã hy sinh.
Sau 9 ngày ở Việt
Frederic Whitehurst và hành trình kỳ lạ của hai cuốn nhật ký và 50 bức ảnh
Việc tìm được gia đình hai liệt sĩ, cũng như cuộc hành trình kỳ lạ trong suốt 35 năm qua của hai cuốn nhật ký của bác sĩ Đặng Thùy Trâm và 50 bức ảnh do phóng viên nhiếp ảnh, nhà quay phim Nguyễn Văn Giá chụp, từ Việt Nam sang Mỹ rồi cuối cùng từ Mỹ trở về với gia đình ở Việt Nam, gắn với tên tuổi của hai anh em Frederic Whitehurst, đã được nhiều tờ báo và đài phát thanh, đài truyền hình trong cả nước nói tới trong suốt mấy tuần qua. Trong cuốn sách “Nhật ký Đặng Thùy Trâm”, chị Đặng Kim Trâm, em gái bác sĩ Đặng Thùy Trâm kể lại:
“Sáng ngày 25/4/2005, tôi nhận được một cú điện thoại bất ngờ. Đó là điện thoại từ Văn phòng Quaker (một tổ chức từ thiện của Mỹ có đại diện ở Hà Nội). Người của văn phòng báo tin hiện có một người Mỹ đang giữ cuốn nhật ký của chị tôi - liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm, chị Thùy của chúng tôi...
Trung tuần tháng 3/2005, một cuộc hội thảo thường niên về chiến tranh Việt
Sự kiện này rất thu hút sự chú ý của người nghe, qua lối kể rất xúc động của Fred nhất là qua những trang nhật ký đầy tình yêu thương và khát vọng hòa bình của người nữ bác sĩ Việt Cộng đó được Robert dịch sang tiếng Anh. Buổi hội thảo kết thúc, nhiều người ngỏ ý muốn giúp Frederic tìm gia đình nữ bác sĩ. Ted Englemann, một phóng viên ảnh đã sang Việt
Tác giả (ngoài cùng bên trái) với anh em tiến sĩ Fred và chị Bùi Thị Ngọc Hiên (vợ liệt sĩ Nguyễn Văn Giá).
Sau khi tìm được gia đình liệt sĩ - bác sĩ Đặng Thùy Trâm, thông qua chị Đặng Kim Trâm, Frederic Whitehurst đã nhờ chị tìm tên người phóng viên ảnh bị quân Mỹ bắn chết năm 1970 ở Đức Phổ, cùng nơi chị Thùy Trâm hy sinh, và tìm thân nhân của anh để trao lại chiếc đĩa CD trong đó có 50 tấm ảnh mà anh đã chụp trước lúc hy sinh. Chị Đặng Kim Trâm thông qua bạn bè và nhà báo Dương Đức Quảng, người đã từng sống và chiến đấu tại chiến trường Quảng Ngãi trong kháng chiến chống Mỹ, cùng nhiều người khác đã tìm được tên tuổi nhà báo hy sinh và thân nhân của anh. Đó chính là phóng viên nhiếp ảnh, nhà quay phim Nguyễn Văn Giá của Tiểu ban Điện ảnh, thuộc Ban Tuyên huấn Khu ủy Khu V trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ và đã tìm được vợ anh là chị Bùi Thị Ngọc Hiên cùng người con trai duy nhất của anh chị là Nguyễn Trung Thành hiện ở Hà Nội.
Xưa là đối phương, nay là người nhà
Sau khi tìm được gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Giá, Frederic Whitehurst và anh trai là Robert Whitehurst liên tục gửi thư điện tử sang Việt
Khi nhận được thư của bà Doãn Ngọc Trâm, mẹ liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, thư của chị Đặng Kim Trâm, em gái liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và thư của chị Bùi Thị Ngọc Hiên, vợ liệt sĩ Nguyễn Văn Giá gửi sang, cảm ơn nghĩa cử của Frederic Whitehurst, người đã gìn giữ suốt 35 năm nay các kỷ vật của hai liệt sĩ và tìm mọi cách để các kỷ vật này trở về với gia đình; sẵn sàng mở lòng đón tiếp ông nếu ông trở lại Việt Nam và thăm gia đình, ông hết sức xúc động, coi đó như là một chuyện cổ tích hiếm thấy. Từ ngày được đọc nhật ký của chị Đặng Thùy Trâm, Frederic Whitehurst như thức tỉnh và một nỗi ám ảnh từ những kỷ vật của những liệt sĩ Việt Cộng mà ông thu giữ được như một gánh nặng tâm linh luôn đè nặng trong tâm tưởng ông.
Trong một lá thư gửi chị Kim Trâm, ông giãi bày tâm trạng của mình: Suốt bao nhiêu năm nay ông luôn bị trầm cảm vì quá khứ luôn ám ảnh và nặng trĩu, khiến ông không mấy khi có được giấc ngủ ngon. Nếu sang Việt Nam mà được gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm tiếp nhận và tha thứ thì ông có thể gượng dậy và vượt qua nỗi ám ảnh này; nếu ngược lại thì mãi mãi ông sẽ gục ngã và không thể tìm lại được sự yên ổn trong tâm hồn mình, nhất là trong những năm tháng đã về già.--PageBreak--
Ngày 7/8/2005, anh em Frederic Whitehurst cùng Nell, một người bạn và là nhà quay phim Mỹ, rất quan tâm đến sự kiện này, đặt chân sang Việt
Trả lời các nhà báo có mặt tại nhà cháu Nguyễn Trung Thành, con anh Nguyễn Văn Giá và chị Bùi Thị Ngọc Hiên hôm đến thăm gia đình, Frederic Whitehurst đã nói: “Trước khi sang Việt Nam, tôi chỉ có cuốn nhật ký của chị Đặng Thùy Trâm và 50 tấm ảnh do anh Nguyễn Văn Giá chụp, còn nay tôi đã có thêm hai gia đình, có một người mẹ và một người chị Việt Nam”.
Frederic Whitehurst nói với chị Đặng Kim Trâm, suốt bao nhiêu năm nay, đến Hà Nội ông mới có được một giấc ngủ ngon, “ngủ say như một đứa trẻ con”.
Gặp vị tướng tư lệnh chiến trường và ăn cơm nắm Việt
Một trong những điều bất ngờ thú vị nhất đã đến với anh em tiến sĩ Frederic Whitehurst lần trở lại Việt Nam này là được gặp Đại tướng Chu Huy Mân, nguyên Tư lệnh Bộ Tư lệnh Quân khu V trong kháng chiến chống Mỹ. Sáng hôm đó, Đại tướng Chu Huy Mân đến thăm gia đình bà Doãn Ngọc Trâm. Lúc Đại tướng chào gia đình chuẩn bị về thì anh em Frederic Whitehurst từ khách sạn Hòa Bình tới nhà bà mẹ Việt
Frederic Whitehurst không ngờ Đại tướng đã từng có mặt tại Quảng Ngãi. Ông xúc động cảm ơn những lời nói tốt đẹp mà Đại tướng đã dành cho mình qua việc gìn giữ và trao lại cho gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Giá những kỷ vật của người hy sinh. Chỉ bức tranh treo trên tường trước mặt, Frederic Whitehurst giới thiệu với Đại tướng đó là bức tranh của mẹ ông từ Mỹ gửi sang tặng mẹ Doãn Ngọc Trâm. Bức tranh mẹ đẻ của ông, năm nay đã 81 tuổi, vẽ để tặng bà mẹ Việt Nam của ông, cũng đã 81 tuổi, là một bức tranh phong cảnh thanh bình, không có chiến tranh, như nguyện ước của mọi người trên thế giới này.
Sau mấy ngày ở Hà Nội, anh em tiến sĩ Frederic Whitehurst cùng gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Giá trở vào Quảng Ngãi để thăm Đức Phổ, nơi anh Nguyễn Văn Giá, chị Đặng Thùy Trâm hy sinh và cũng là nơi Frederic Whitehurst tham chiến từ năm 1969 đến 1971. Chuyến đi Quảng Ngãi này, mọi người đi bằng tàu hỏa. Ngoài hai gia đình liệt sĩ và anh em Frederic Whitehurst cùng Nell, còn có một số bạn chiến đấu cùng đơn vị với anh Giá tại chiến trường Khu V, nguyên là phóng viên quay phim, nhiếp ảnh và nhiều nhà báo quan tâm đến sự kiện này.
Nhà báo Huỳnh Bá La Vuông, nguyên là phóng viên quay phim của Tiểu ban Điện ảnh Khu V, người từng có mặt tại Đức Phổ trong những ngày tháng chiến tranh ác liệt, cùng vợ là Lê Bích Ngân, một cán bộ của Tiểu ban Điện ảnh Khu V cũ, mang theo 30 nắm cơm lên tàu vào Quảng Ngãi. Dọc đường vào, vợ chồng nhà báo Huỳnh Bá La Vuông cắt cơm nắm, muối vừng mời mọi người. Lần đầu tiên trong đời, anh em Frederic Whitehurst và người bạn Mỹ của mình nhìn thấy nắm cơm và được ăn cơm nắm Việt
Nước mắt chia tay và dự định trở lại
Thời gian trở lại Đức Phổ của anh em Frederic Whitehurst chưa tới 2 ngày. Họ đã đến tận nơi liệt sĩ Nguyễn Văn Giá hy sinh, cùng chị Bùi Thị Ngọc Hiên thắp hương tưởng nhớ anh và đã đến nơi ngày xưa Frederic Whitehurst từng đóng quân để chứng kiến cuộc sống đổi thay của người dân Đức Phổ sau chiến tranh. Đến đây, anh em Fred mới được biết liệt sĩ Nguyễn Văn Giá chính là người đã chụp ảnh cho bác sĩ - liệt sĩ Đặng Thùy Trâm trong những ngày hai người cùng sống, chiến đấu trên đất Đức Phổ mà tấm ảnh đó hiện gia đình chị Đặng Thùy Trâm còn giữ được. Họ muốn đến nơi chị Đặng Thùy Trâm hy sinh, nhưng chưa đến được, vì đoạn đường lên đó giờ đây đã bị ngăn bởi một hồ thủy lợi.
Trở về Hà Nội, anh em Frederic Whitehurst lại đến Hãng Phim Tài liệu - Khoa học Trung ương, lần này là để xem bộ phim tài liệu do các phóng viên chiến trường quay tại các mặt trận thuộc các tỉnh Khu V cũ, trong đó có những thước phim do anh Nguyễn Văn Giá và các bạn đồng nghiệp quay tại Quảng Ngãi. Anh em Frederic Whitehurst cũng có mặt tại buổi khai mạc phòng ảnh Khoảnh khắc do báo Lao Động tổ chức. Phòng ảnh trưng bày các bức ảnh do phóng viên nhiếp ảnh, nhà quay phim Nguyễn Văn Giá chụp tại Đức Phổ trước khi hy sinh mà Frederic Whitehurst đã trao lại cho gia đình liệt sĩ, cùng các bức ảnh của các phóng viên - liệt sĩ Lương Nghĩa Dũng, Hồ Ca, Vũ Phạm Chuân chụp tại chiến trường miền Trung và Đinh Thúy chụp tại chiến trường Nam Bộ, và ảnh chụp của một số nhà báo Mỹ đã mất trong chiến tranh Việt Nam.
Hôm chia tay gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Giá, anh em Frederic Whitehurst đã không cầm được nước mắt. Trở lại Việt Nam lần này, trước tấm lòng bao dung, vị tha của hai gia đình liệt sĩ và của nhiều người dân Việt Nam mà anh em Frederic Whitehurst đã gặp, họ như thấy mình được trút bớt gánh nặng, vốn đè nặng trong tâm hồn họ suốt mấy chục năm qua.
Trở về Mỹ, anh em Frederic Whitehurst liền viết ngay thư sang Việt Nam cho chị Đặng Kim Trâm, em gái liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, để cảm ơn gia đình và gia đình anh Nguyễn Văn Giá cùng những người bạn Việt Nam đã tạo cho chuyến trở lại Việt Nam của họ biết bao điều tốt đẹp. Họ dự định tháng 3 năm tới sẽ trở lại Việt Nam, không phải 9 ngày như vừa qua mà là 2 tháng; không phải một mình mà là cả gia đình. Dịp ấy, Frederic Whitehurst trở lại Việt Nam không chỉ để thăm hai gia đình liệt sĩ mà còn để dự lễ cưới của một người con gái quê ở Đà Nẵng, nguyên là sinh viên đại học tại Singapore cũng có tên là Đặng Thùy Trâm. Đó là người mà trong một lần vào mạng để tìm tin tức gia đình liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, Frederic Whitehurst bắt gặp địa chỉ của cô, từ đó coi cô như một người thân, một người luôn luôn gợi cho Frederic Whitehurst nhớ về người con gái Anh hùng của Việt Nam anh hùng mà ông ngưỡng mộ: Bác sĩ - liệt sĩ Đặng Thùy Trâm