Gặp lại mùa len trâu trong miền ký ức
Út Thanh là người con xứ Cù lao Giêng, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Tôi quen Thanh hơn chục năm về trước khi anh còn chật vật bán sức khoẻ mưu sinh giữa chốn phồn hoa đô hội Sài Gòn. Năm đó, Út Thanh là sinh viên đại học. Quê anh năm nào cũng hứng chịu bốn tháng trời, nước ngập lụt lêu bêu. Đường xá biến thành sông. Nhà nào cũng bắt cầu khỉ để ra vào. Phương tiện chính trong mùa nước nổi là xuồng ghe trên sông nước.
Sài Gòn mưa rả rích thâu đêm. Hai thằng sinh viên thức trắng vì lòng dạ bồn chồn nỗi lo, nỗi nhớ quê nhà. Út Thanh kể, hồi năm 1996, nước lụt tràn qua mấy con đường đất nông thôn, chảy siết. Đường biến thành sông. Cái xứ cù lao bốn mặt là sông, mênh mông trong biển nước. Hồi đi học phổ thông, Thanh phải quá giang xuồng của vài người trong xóm. Thấy không yên tâm, ba anh phải gởi con ở nhà người quen gần trường cho tiện việc học.
Đó là lần đầu tiên, đứa con trai 16 tuổi phải rời gia đình. Không ngờ nó trở thành định mệnh cho những chuỗi ngày tha hương cầu thực của anh, sau này. Gởi con xong, ba anh lại tất tả chạy về quê ngoại ở tận Đồng Tháp, tìm chỗ cầm trâu. Lúc này, những đàn trâu khắp nơi cũng đổ về đây trú ngụ.
Út Thanh kể thuở đó, nhà anh vô cùng nghèo khó. Sàn ván bị ngập sâu cả tấc, đồ đạc phải kê chân. Tới khi nước rút, gặp trời nắng nên mấy tấm ván vênh lên, vặn mình, uốn éo. Nhưng má anh phải để chồng đưa cặp trâu đi chạy đồng về quê ngoại. Bà nói, đó không chỉ là giữ được tài sản lớn nhất của gia đình, mà còn là sự trả ơn của con người với con trâu quanh năm vất vả, giúp mình làm ra hạt lúa. Mấy chuyện nặng nhọc như kéo cày, kéo xe đều phải cậy trâu làm.
| Nghề len trâu cực khổ mà vui ở miền Tây Nam bộ. |
“Tới mùa nước ngập, người nông dân không nỡ nhìn con vật trung thành chết đói vì thiếu cỏ ăn nên phải len qua nhiều cánh đồng nước lêu bêu, đi tìm vùng đất hứa với những thảm cỏ xanh còn sót lại, cho trâu trú ngụ suốt mấy tháng chờ nước rút. Mùa len trâu là một cuộc di cư lớn của con người và hàng nghìn con trâu, đi tìm sự sống, trước sự khắc nghiệt của thiên nhiên”, Út Thanh bùi ngùi nhớ lại lời của ba anh, thuở trước.
Vậy rồi sau khi tốt nghiệp, Út Thanh có công ăn việc làm và thu nhập đủ nuôi gia đình nhỏ nhưng lại vẫn tiếp tục cuộc sống xa quê. Mỗi năm, tới mùa nước nổi vào rằm tháng Bảy là anh lại rủ tôi “phượt” miền Tây để tìm về ký ức tuổi thơ, trên cánh đồng nước quê nhà. “Nếu tìm được mùa len trâu, cậu sẽ thấy nó đẹp đến dường nào. Đó là những khoảnh khắc đẹp nhất của mùa nước nổi miền Tây đã bị “mất” từ chục năm về trước”, Út Thanh nói khi đang lênh đênh trên chiếc xuồng câu của lão nông Năm Sàng, giữa đồng nước mênh mông ở xã biên giới của Đồng Tháp.
Cái vỗ vai của Năm Sàng khiến Thanh chợt tỉnh, đánh rơi dòng ký ức. Lão cười khẩy, vì thương cái thằng dáng dấp như công tử bột mà nặng tình, nặng nghĩa với quê hương đang đi tìm những mùa len trâu còn sót lại. Năm Sàng trải lòng mình, kể chuyện của đời mình. Hơn hai mươi năm trước, ông cũng là một nông dân hai mùa cày cấy với đôi trâu mộng và cũng có cả chục mùa len trâu chạy đồng nước nổi khắp vùng Đồng Tháp Mười. Thế rồi, vợ ông lâm cơn bạo bệnh, đứa con trai lớn lại bị tai nạn nên cặp trâu và mấy công (sào) đất ruộng lần lượt đội nón ra đi.
Số phận đẩy đưa ông trôi dạt theo con nước nổi, lênh đênh khắp chốn. Mỗi khi đi tới cánh đồng nước nổi nào, có những đàn trâu chạy đồng là ông lại bám theo. Út Thanh nói, việc gặp được ông cũng là một cơ duyên trùng hợp có phần may mắn, lạ thường. “Mùa nước nổi về miền Tây mỗi năm một thất thường, cũng không còn nhiều như trước nữa. Chắc rồi, những mùa len trâu cũng dần vắng bóng…”, Năm Sàng suy tư.
Nói xong, lão nông này bỗng phá lên cười vui vẻ một cách bất ngờ. Nhìn theo hướng cánh tay của lão nông này chỉ về phía mặt trời. Tim Út Thanh như thắt lại. Đôi mắt ướt nhòe vì hạnh phúc. Một đàn trâu độ mấy trăm con đang ào ào vượt cánh đồng nước nổi ở Tân Công Chí - một xã biên giới của huyện Tân Hồng, tỉnh Đồng Tháp để tiến sâu vào nội đồng. Nơi có vạt đất cao duy nhất chưa bị ngập trong mùa nước nổi năm nay. Những thảm cỏ xanh rì trở thành cứu cánh cho đàn trâu di cư tứ xứ.
“Hơn mười mùa nước nổi đi tìm rồi, ít gì. Vậy là mùa len trâu chưa mất, hả bác Năm?”, Út Thanh nói với lão mà như tự nhủ với chính mình. Ông lão lặng thinh, dùng hết sức bình sinh giựt chiếc máy đuôi tôm nổ giòn giã. Chiếc xuồng đưa tôi với Thanh theo kịp đoàn len trâu đang băng qua đồng nước. Đàn trâu độ cỡ hơn hai trăm con bì bõm tiến về phía trước, theo con đầu đàn. Một người đàn ông chừng tuổi 60, nước da ngăm đen, sạm nắng đang chỉ huy đoàn len trâu cùng với gần chục thanh niên lực lưỡng.
Ông tên Trần Văn Lực (Hai Lực), quê gốc miệt Hòn Đất (tỉnh Kiên Giang). Hơn 40 năm làm nghề nuôi trâu, Hai Lực đã lang bạt qua các cánh đồng ngập nước. Đàn trâu này có tới năm, bảy đàn nhỏ nhập lại thành đoàn, len chung để tiện bề quản lý, giúp đỡ lẫn nhau. Hai Lực có độ ba chục con trâu, còn bầy nhiều nhất là của Minh Tèo, một lái buôn trâu cò (trâu trắng) nổi tiếng ở vùng Đồng Tháp.
Không chỉ len trâu nhà, Hai Lực còn nhận len thuê cho những chủ trâu khác trong vùng. Hồi đầu mùa nước nổi tới giờ, Hai Lực đã len đàn trâu vượt qua mấy cánh đồng ngập nước từ xã Long Sơn, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang, rồi vượt sông tiền qua huyện đầu nguồn biên giới Hồng Ngự của tỉnh Đồng Tháp. “Năm nay, nước nổi lên nhanh và rất sớm, có mấy ngày mà nước chụp đồng, lút đọt cỏ cây nên mỗi nơi chỉ cầm trâu độ chừng một hai tuần là phải chạy đi đồng khác”, Hai Lực kể.
Ngồi trên lưng con trâu mộng đầu đàn, Hai Lực phát tay cho mấy thanh niên phía sau len đàn trâu tăng tốc. Cả cánh đồng nước bị một trận càn quét dữ dội của “đội quân” trâu. Hai Lực thúc đôi chân thình thịch vào hông con trâu đực đầu đàn. Nó rống to, lao mình chẻ nước như ra lệnh, thì cả bọn trâu lâu la phía sau cũng đồng loạt rống theo rồi tiến lên phía trước. Tiếng chân trâu đạp nước sồn sộn, dập dồn.
Bùn, sình cuộn lên từ đụn lớn, lan ra tứ phía. Mặt nước đen ngòm. Độ một giờ đồng hồ sau, đàn trâu đã tới được trạm nghỉ đầu tiên. Đó là một vạt đất cao còn xót lại trong mùa nước nổi năm nay. Cạnh đó có một gò đất, nhô lên giữa cánh đồng nước nổi mênh mông.
Những đoàn len trâu khi qua bãi này thường dựng lên một chiếc chòi ngay trên gò đất, dưới tán một cây me cổ thụ để có chỗ ngả lưng, ăn ngủ giữa đồng. Hai Lực châm điếu thuốc xong, kể lại rằng hồi mới tiếp thu (giải phóng), một mình dẫn mấy con trâu nhà tháp tùng theo đoàn len trâu dọc theo tuyến biên giới tìm cỏ. Vậy rồi những năm sau, nước lụt đổ về miền Tây, Hai Lực lại khăn gói cùng trâu băng đồng nước, tìm vùng đất hứa. Đoàn trâu đi tới đâu, đám người chung với Hai Lực ăn, ngủ ở đó.
“Mấy năm nước lũ về lớn như năm 2000, 2011, cả cánh đồng này không còn một chỗ nào không bị ngập. Cỏ bị nước ngập lút đọt chết ráo. Dân nuôi trâu phải chạy qua tận miệt Tân Hưng, Long An hay qua tận đồng nước bạn Campuchia để cầm trâu suốt mấy tháng ròng, chờ nước rút”, Hai Lực thổ lộ.
Mùa len trâu là một bức tranh đồng quê miền Tây Nam bộ trong mùa nước nổi vô cùng đặc biệt, cách đây gần thế kỷ. Trong ký ức của những người con của miền Tây, vào mùa nước nổi là hình ảnh những đàn trâu băng đồng nước cứ ùa về. Cho nên, mỗi năm tới mùa nước nổi, Út Thanh cứ dò hỏi khắp nơi về tông tích của những đàn trâu chạy đồng nhưng rồi thất vọng.
Không ngờ, mùa nước năm nay, Út Thanh được sống lại tuổi thơ trên đồng nước quê nhà, với những đàn trâu băng đồng nước nổi, hàng trăm, hàng nghìn con. Một mùa len trâu thật sự. Những hình ảnh tưởng chừng chỉ còn trong ký ức, thuở nào!.