Từ lời dặn của Bác trong Di chúc, suy nghĩ về vấn đề tiết kiệm

Không phải đến lúc viết Di chúc, Bác mới đề cập đến vấn đề này, mà chỉ một ngày sau khi thành lập nước, khi nói về những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Chế độ thực dân đã đầu độc dân ta với rượu và thuốc phiện. Nó đã dùng mọi thủ đoạn hòng hủ hóa dân tộc chúng ta bằng những thói xấu, lười biếng, gian giảo, tham ô và những thói xấu khác. Chúng ta có nhiệm vụ cấp bách là phải giáo dục lại nhân dân chúng ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập. Tôi đề nghị mở một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện: CẦN, KIỆM, LIÊM, CHÍNH”.

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Bác luôn luôn quan tâm đến việc tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu vì điều đó có một ý nghĩa rất quan trọng trong cuộc kháng chiến chống xâm lược giành độc lập dân tộc cũng như trong hòa bình, dựng xây và kiến thiết nước nhà. Vì vậy Người đã có nhiều bài nói, bài viết về vấn đề này.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đường đi công tác từ đèo Khế, Thái Nguyên sang Tuyên Quang (1947)

Thực hành cần, kiệm, liêm, chính giờ đây không còn là khẩu hiệu chung chung mà nó phải được các cán bộ, đảng viên thực hiện bởi đó là nền tảng của đạo đức cách mạng, của người cán bộ cách mạng. Năm 1949, Bác viết một số bài báo đăng trên báo “Cứu quốc” về cần, kiệm, liêm, chính. Những bài báo này đã góp phần vào việc giáo dục đạo đức cho các cán bộ, đảng viên và nhân dân ta. Việc nước bộn bề, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ngày càng đi vào giai đoạn quyết liệt, lúc này cần thiết phải dành nhiều sức người, sức của cho cuộc kháng chiến, nhân dịp phát động phong trào sản xuất và tiết kiệm, Bác viết bài: "Thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu”. Trong bài viết quan trọng này, Người đã chỉ ra một cách cụ thể: Tiết kiệm là gì? Vì sao phải tiết kiệm? Tiết kiệm những gì? Và ai cần phải tiết kiệm? Người khẳng định: "Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm, là một dân tộc giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ”.

Bác luôn luôn nhắc nhở các cán bộ, đảng viên và nhân dân ta phải làm tốt việc tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm, vì đây là biện pháp để tăng vốn tích lũy cho  mỗi cá nhân, mỗi gia đình cũng như toàn xã hội. Cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp cũng như chống đế quốc Mỹ giành độc lập dân tộc của nhân dân ta được tiến hành trong điều kiện nước ta là một nước nhỏ, nền kinh tế cũng như những cơ sở vật chất, kỹ thuật còn nghèo, phương tiện chiến đấu thô sơ, chính vì thế chúng ta phải trường kỳ kháng chiến, phải tiết kiệm để đưa cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn.

Miền Bắc được giải phóng, cùng một lúc nhân dân ta phải tiến hành hai nhiệm vụ: xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam. Để làm tốt những nhiệm vụ này, hơn lúc nào hết, việc sản xuất cũng như tiết kiệm phải rất được coi trọng, vì tiết kiệm là quốc sách.

Bác dạy: “Nếu mỗi người tiết kiệm một chút, sản xuất một chút, góp lại sẽ thành một số rất to”, “Chớ tưởng tiết kiệm những cái cỏn con như mẩu giấy, ngòi bút là không có ảnh hưởng. Một người như thế, trăm người như thế, vạn người như thế, công quỹ đã bớt được một số tiền đáng kể, lấy ở mồ hôi nước mắt dân nghèo mà ra”, “Tiết kiệm không phải là bủn xỉn. Khi không nên tiêu xài thì một đồng xu cũng không nên tiêu. Khi có việc đáng làm, việc ích lợi cho đồng bào, cho Tổ quốc, thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng. Như thế mới đúng là kiệm”. Vì thế chúng ta phải biết sử dụng tiền bạc, sức lực của nhân dân một cách hợp lý. Người hiểu rằng: “Một hột gạo, một đồng tiền, tức là một số mồ hôi nước mắt của đồng bào”.

Đi đôi với việc thực hành tiết kiệm phải chống lãng phí, chống bệnh quan liêu vì ruộng đất, máy móc không tự nó làm ra của cải mà phải do sức lao động của người sáng tạo nên. Do đó nếu làm ra được bao nhiêu lại tiêu xài hết bấy nhiêu thì không lại hoàn không, “sản xuất mà không tiết kiệm thì như gió vào nhà trống” và “tuy không trộm cắp của công như tham ô, nhưng lãng phí cũng làm cho nhân dân và Chính phủ thiệt thòi, hao tổn, kết quả thì lãng phí cũng có tội như tham ô”.

Bác nghiêm khắc phê phán những việc làm gây ra sự lãng phí, tổn thất về thời gian, sức lao động, vật tư, tiền của nhân dân và Nhà nước. Người cho đó là kẻ thù của nhân dân. Người vạch ra nguồn gốc, nguyên nhân của việc gây ra bệnh lãng phí, đó là  bệnh quan liêu, và “hoặc vì lập kế hoạch không chu đáo”, “hoặc tính toán không cẩn thận”, “hoặc vì bệnh hình thức xa xỉ, phô trương”, “hoặc vì thiếu tinh thần bảo vệ của công”, vì thế phải kiên quyết chống bệnh lãng phí. Chống thói họp lu bù, chống việc làm ẩu để các sản phẩm làm ra không sử dụng được, chống việc liên hoan, ăn uống bừa bãi. Hoang phí cũng là một tội ác bởi chính nó đã góp phần không nhỏ trong việc gây nên những tiêu cực của xã hội. Muốn làm tốt việc tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu thì cán bộ, đảng viên phải gương mẫu thực hành trước và phải biến nó thành một phong trào quần chúng rộng rãi.

Không chỉ là những lời dạy về thực hành tiết kiệm, về chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu, mà bản thân Bác là tấm gương mẫu mực về đạo đức cách mạng, về cần, kiệm, liêm, chính để chúng ta học tập và noi theo.--PageBreak--

Sinh ra và lớn lên từ một làng quê của tỉnh Nghệ An, một miền quê giàu truyền thống cách mạng nhưng điều kiện thiên nhiên và khí hậu vô cùng khắc nghiệt. Chủ tịch Hồ Chí Minh mang trong mình những đức tính tốt đẹp của người dân nơi đây, đó là lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần hiếu học, đức tính cần cù, chịu khó trong lao động và đặc biệt là tính tiết kiệm. Những năm tháng bôn ba ở nước ngoài tìm đường cứu nước, Người đã phải lao động rất vất vả, bằng nhiều nghề khác nhau để kiếm sống và hoạt động cách mạng, vì thế Người rất hiểu giá trị của sức lao động.

Sinh thời, Người sống rất giản dị, ghét lối sống cầu kỳ, xa hoa. Lối sống giản dị ấy được thể hiện trong phong cách ứng xử từ lời nói đến việc làm từ trong cách ăn mặc và những sinh hoạt hàng ngày, ngay cả sau khi Người đã là Chủ tịch nước. Tác phong giản dị ấy mang lại một sự gần gũi, một ấn tượng khó quên với những ai đã được gặp Bác dù chỉ một lần. Bác ăn mặc rất giản dị và tiết kiệm. Khi ở Pari về, người ta thấy Hồ Chủ tịch mặc bộ kaki đã vá. Có người yêu cầu Chủ tịch thay bộ quần áo khác. Chủ tịch đáp: “Nhiều đồng bào ta, nếu được bộ quần áo như thế này cũng là tốt lắm rồi. Thế thì việc gì tôi phải thay”.

Đôi dép cao su của Bác, chiếc quạt làm bằng lá cọ Bác vẫn dùng hàng ngày bị thủng một lỗ nhỏ, khi biết các đồng chí phục vụ định thay, Bác không đồng ý. Chiếc áo gối vải của Bác đã được vá đi vá lại nhiều lần. Chiếc bút chì mòn vẹt Bác dùng để theo dõi tin tức trên báo. Những trang bản thảo được Bác viết hoặc tự mình đánh máy ở mặt sau những tờ tin của Việt Nam Thông tấn xã.

Chiếc ôtô Pôpêđa Bác vẫn hay dùng để đi công tác, đi thăm đồng bào và chiến sĩ. Trên Chiến khu Việt Bắc trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Bác ở trong ngôi nhà sàn. Khi trở về Thủ đô, Bác cũng chỉ ở trong một ngôi nhà nhỏ của một người thợ điện, sau đó chuyển đến ở nhà sàn, chứ không ở ngôi nhà to, sang trọng của Toàn quyền Đông Dương, mà dành nơi ấy làm chỗ tiếp khách quốc tế và trong nước của Đảng và Chính phủ. Những bữa ăn thanh đạm của Người “thường là dưa cà, đôi khi có thịt”... Tất cả những điều đó cho thấy Bác là người rất giản dị và tiết kiệm. Đúng như những câu thơ mà nhà thơ Tố Hữu viết về đời thường của Bác:

“Nhà gác đơn sơ một góc vườn
Gỗ thường mộc mạc, chẳng mùi sơn
Giường mây chiếu cói, đơn chăn gối
Tủ nhỏ, vừa treo mấy áo sờn”.

Bác đã dùng những bộ quần áo do nhân dân gửi tặng để tặng lại anh em thương binh. Bác đã lấy “những mảnh báo mà ta tưởng chỉ để vứt đi”... nhặt lấy, lấy dao rọc, xén cho vuông vắn rồi đem làm phong bì. Có người nói: Cụ (Bác Hồ) tiết kiệm thì cũng chẳng dôi ra được bao nhiêu giấy. Bác đã chứng minh cho thấy giá trị mà sự tiết kiệm mang lại. Và không phải ngẫu nhiên mà trong số đồng chí phục vụ Bác lại có đồng chí được Bác đặt cho những cái tên thể hiện đạo đức của một con người: Cần, Kiệm, Liêm. Những cái tên có ý nghĩa như một châm ngôn luôn nhắc nhở mọi người trong cuộc sống.

Sự tiết kiệm của Bác không chỉ thể hiện ở tác phong lối sống mà còn thể hiện trong tác phong làm việc có kế hoạch và khoa học để tiết kiệm thời gian và trong việc sử dụng đội ngũ cán bộ. Là Chủ tịch nước, nhưng những tháng năm sống ở Chiến khu Việt Bắc, đi theo Bác chỉ là tổ công tác tám người và một số rất ít các đồng chí phục vụ kiêm tất cả mọi công việc. Cách mạng thành công, về Thủ đô, có điều kiện, nhưng các đồng chí phục vụ Bác ở Phủ Chủ tịch cũng rất ít. Những khi đi công tác xa, Bác thường tạo điều kiện để các đồng chí phục vụ được về thăm gia đình, điều này thể hiện sự quan tâm của Bác và cũng là một hình thức tiết kiệm sức người. Trong cuộc sống, ở đâu Bác cũng nêu tấm gương ngời sáng về tiết kiệm cho nhân dân ta.

Bao năm tháng đã trôi qua, những lời dạy của Bác về tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu chúng ta chưa thực hiện được bao nhiêu. Nạn tham ô, lãng phí, tham nhũng... vẫn còn là điều nhức nhối. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên có những sa sút về tư tưởng, chính trị, đạo đức và lối sống. Để xây dựng lại kỷ cương phép nước, Nhà nước ta đã ban hành pháp lệnh tiết kiệm, chống tham ô.

Thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu còn là một trong những nội dung của công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Đảng ta đã kêu gọi nhân dân ta xây dựng một nếp sống mới giản dị và tiết kiệm nhưng vẫn trang trọng, lịch sự trong ma chay, cưới xin và trong các lễ hội. Thực hiện tốt nếp sống mới nghĩa là chúng ta đã làm tốt lời Bác dặn lại trong Di chúc. Những lời dạy đó không những có ý nghĩa với chúng ta, thế hệ hôm nay mà mãi mãi còn có ý nghĩa và tác dụng với con cháu chúng ta, những thế hệ tương lai