Vài suy nghĩ khi đọc lại một số bài báo của nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt
Khi nhắc lại những kỷ niệm hay những đúc kết đời sống và công việc đã thu nhận được từ những người đi trước, đồng chí Võ Văn Kiệt cũng nêu rõ luôn những bài học anh minh mà bản thân ông muốn để lại cho hậu thế.
Trong bài "Đồng chí Phạm Văn Đồng - nhà cách mạng uyên bác và một nhân cách lớn", đồng chí Võ Văn Kiệt đánh giá rất cao sự nghiêm túc trong công việc và tính nguyên tắc tổ chức của vị Thủ tướng có thời gian lãnh đạo Chính phủ lâu dài nhất ở nước ta và nêu rõ rằng đó là sự nghiêm túc và tính nguyên tắc mang đậm nét đặc thù dân tộc theo cách "lạt mềm buộc chặt". Đồng chí Võ Văn Kiệt nhận xét:
"Sự nghiêm túc trong công việc, tính nguyên tắc tổ chức của Anh Tô (tên gọi thân mật đồng chí Phạm Văn Đồng - TG) được thể hiện một cách rất văn hóa, nhẹ nhàng mà nếu chỉ thoáng qua thì khó thấy được hết. Chưa một lần chứng kiến Anh lớn tiếng với ai, nhưng tôi cảm nhận được đàng sau những lời lẽ ôn tồn, nhỏ nhẹ của Anh, nhiều khi là cả sự nhận xét, phê phán rất nghiêm khắc…".
Đồng chí Võ Văn Kiệt cũng nhìn thấy ở trong phong thái ung dung tự tại của đồng chí Phạm Văn Đồng cả một chiều sâu thâm thuý của một nhà chính trị vĩ đại, không bao giờ nóng vội một khi tình huống thiên thời, địa lợi nhân hòa chưa được xác lập: "Khi còn ở TP Hồ Chí Minh, khi làm "phó" cho Anh và cả khi nhận trách nhiệm Thủ tướng Chính phủ, trước những quyết định quan trọng, tôi thường tới xin ý kiến của Anh Tô. Tuy không thường tỏ ra vồ vập trước những đề xuất mang tính đột phá mạnh bạo, nhưng Anh Tô luôn ủng hộ, khuyến khích những ý tưởng đổi mới. Sự ủng hộ của Anh ngay đối với những vấn đề nóng bỏng cũng rất mực ôn hòa và làm người nghe thấy dường như được Anh thuyết phục cần có sự kiên nhẫn cần thiết để chuẩn bị mọi mặt và nếu còn quá sớm thì biết chờ đợi thời điểm thích hợp…".
Chắc chắn phải là người cũng có những tâm sự rất gần gụi thì mới có thể viết nên những dòng như sau:
"Bên trong con người hết mực bình dị Phạm Văn Đồng ấy là cả một nghị lực phi thường. Nghị lực không chỉ ở chỗ Anh đã dẻo dai, kiên định góp sức chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam qua bao ghềnh thác trên cương vị người đứng đầu Chính phủ và sau này là Cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Gần Anh, mọi người đều thấy được Anh truyền vào mình sự lạc quan, phấn chấn và niềm tin, nhưng ít ai để ý hoặc biết rằng gia cảnh của Anh rất éo le. Từ khi còn ở chiến khu Việt Bắc, ngay sau khi sanh cháu đầu lòng, chị Tô đã mắc bệnh và sau những vất vả căng thẳng của công việc, Anh Tô không có được sự săn sóc, chăm chút của người bạn đời.
Nói tới nghị lực, nhất là nghị lực của những vĩ nhân, người ta thường nói tới những gì to tát, nhưng nếu ai đã từng trải với cái điều tưởng như rất mực đời thường ấy mới cảm nhận hết được nghị lực của Anh. Riêng tôi, tôi còn được thấy nghị lực của Anh Tô qua sự tự xác lập cho mình một kỷ cương trong sinh hoạt và tự siết mình vào kỷ cương đó như một nếp sống tự nhiên. Cho dù công việc bề bộn, căng thẳng đến mấy, anh vẫn duy trì nền nếp "giờ nào việc ấy"… Tôi cũng cố gắng học Anh Tô trong duy trì nếp sinh hoạt, kể cả chơi thể thao, nhưng cái "kỷ luật' của tôi so với của Anh Tô thật chưa thấm tháp gì…".
Cuối năm 1949, đồng chí Võ Văn Kiệt được cử đi dự Hội nghị Xứ ủy Nam Bộ mở rộng ở Đồng Tháp Mười. Chính trong Hội nghị này, lần đầu tiên đồng chí được tiếp xúc với đồng chí Lê Duẩn, lúc đó đang đảm nhận trọng trách Bí thư Xứ ủy Nam Bộ. Và về sau, trong bài "Tổng Bí thư Lê Duẩn - nhà lãnh đạo kiệt xuất của cách mạng Việt Nam, người học trò xuất sắc của Bác Hồ", đồng chí Võ Văn Kiệt đã ghi lại ấn tượng mạnh mẽ mà đồng chí Lê Duẩn đã lưu lại trong lòng mình như sau:
"Một con người hoạt động đầy sức sống và tính nguyên tắc. Anh như một nguồn năng lượng lớn luôn bừng tỏa. Tại hội nghị đó, đồng chí Lê Đức Thọ thay mặt phái đoàn Trung ương Đảng, đánh giá tình hình, phân tích các mặt được, mặt chưa được và chỉ ra không ít khuyết điểm trong các cán bộ lãnh đạo các cấp, ngành ở miền Nam. Mặc dù nhận định của phái đoàn có những điểm không thật sát với chiến trường Nam Bộ, nhưng trước Hội nghị, trước đại diện của Trung ương Đảng, Anh Ba đã nhận trách nhiệm của Xứ ủy, của bản thân Anh đối với những khuyết điểm đó với một thái độ rất nghiêm túc. Tại Hội nghị Xứ ủy, Trung ương Cục, Khu ủy mở rộng... tiếp sau đó, tôi được nghe Anh phát biểu và biết thêm về Anh. Trong các Hội nghị, không ít vấn đề phức tạp đặt ra được Anh Ba phân tích có sức thuyết phục bằng tầm bao quát sâu rộng và những lý lẽ được minh chứng bằng thực tiễn sinh động. Điều đặc biệt là nghe Anh phát biểu, Hội nghị luôn như được tiếp thêm nguồn sinh lực, trở nên hào hứng...".
Có thể nói Tổng Bí thư Lê Duẩn đã là một trong những người mà đồng chí Võ Văn Kiệt thâu nhận được nhiều kinh nghiệm quý báu và đắc dụng nhất trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình. Đồng chí Võ Văn Kiệt đã nhìn thấy trong cách làm việc của đồng chí Lê Duẩn sự thể hiện đúng đắn và sinh động nhất phương thức lãnh đạo tài tình của Bác Hồ, của Đảng ta, đó là "Đảng lãnh đạo thông qua chủ trương, đường lối và giữ vững vai trò hạt nhân, quy tụ mọi lực lượng trong xã hội chứ không bao biện, không làm thay…". Cũng trong bài báo đã dẫn, đồng chí Võ Văn Kiệt viết:
"Tôi hết sức tâm đắc với phương thức lãnh đạo đúng đắn này. Nó có sức thuyết phục cả trong và ngoài Đảng, có sức tập hợp mạnh mẽ mọi người yêu nước. Nó không chỉ thể hiện trí tuệ mà còn thể hiện bản lĩnh, sự tự tin tuyệt vời của Đảng ta.
Đảng trọng dụng người tài, thành tâm với đất nước, không kể giai tầng, xã hội, tôn giáo. Điều này được thể hiện không phải chỉ ở lời nói…".
Đồng chí Võ Văn Kiệt ngay từ thời trẻ đã nhận thức được rất rõ quy luật căn bản của đời sống mà nói theo cách của đại văn hào Goethe là "mọi lý thuyết đều màu xám, chỉ có cây đời mãi mãi xanh tươi". Chính vì thế nên đồng chí rất tâm đắc với cách phổ biến và thực hiện nghị quyết của đồng chí Lê Duẩn: "Các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương, của Xứ uỷ được Anh Ba chỉ đạo gửi cho các Khu uỷ, Tỉnh uỷ tự nghiên cứu, đối chiếu, vận dụng để chỉ đạo sát với tình hình thực tế từng nơi. Anh thường nói: "Thực tế đa dạng lắm. Không chủ trương nào có thể đúng hoàn toàn với tất cả mọi nơi, trong mọi hoàn cảnh. Nắm chắc nghị quyết không có nghĩa là thuộc lòng câu chữ. Thực hiện nghị quyết không có nghĩa là áp dụng cứng nhắc. Làm việc với cơ sở, nghị quyết phải bỏ trong túi chứ đừng mang ra đọc. Phải hỏi kỹ tình hình và cách giải quyết các vấn đề cụ thể của cơ sở. Những gì cơ sở làm đúng với tinh thần của nghị quyết thì xác nhận, khích lệ. Những gì chưa đúng thì gợi mở thảo luận, giúp tìm ra cách làm cho đúng. Những điểm nghị quyết còn chưa phù hợp thì phải ghi nhận. Có như vậy mới phát huy được sáng tạo và nâng cao trách nhiệm của cơ sở, biến nghị quyết của cấp trên thành nghị quyết của cơ sở".
Sau này, khi đã trở thành một trong những nhà lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước ta, đồng chí Võ Văn Kiệt vẫn đinh ninh ghi nhớ lời dặn của đồng chí Lê Duẩn từ những năm 1954-1955: "Trong tổ chức thực hiện, phải dồn tất cả tâm huyết thì mới tìm ra được những giải pháp mới sáng tạo. Tuy nhiên, khi thảo luận chủ trương và giải quyết những vấn đề liên quan tới chủ trương lớn thì không được để tình cảm xen vào. Đó là bản lĩnh, là tầm vóc và cũng là bí quyết của người lãnh đạo".
Và đồng chí tâm sự về những dấu ấn mà đồng chí Lê Duẩn đã để lại trong lòng mình: "Điều tôi cảm nhận rất sâu sắc từ nơi Anh là ý thức dân tộc, tinh thần độc lập tự chủ và tư duy sáng tạo, trăn trở, tìm tòi trong lý luận, trong thực tế cuộc sống để phát hiện những điều mới mẻ, đúng đắn, có lợi cho nước, cho dân. Anh Ba rất kỵ, tới mức dị ứng, với cả "căn bệnh giáo điều sách vở" và "căn bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa". Trong kháng chiến cũng như trong hòa bình, Anh luôn nhắc nhở chúng tôi bám sát thực tế và không ngừng sáng tạo trong thực hiện đường lối, chủ trương…".
Trong bài "Đồng chí Trường Chinh - Tổng Bí thư của Đổi mới", đồng chí Võ Văn Kiệt lại nhắc tới một bài học khác trong phong cách của người lãnh đạo: hơn ai hết, trước hết cần luôn nghiêm ngắn tu thân. Đồng chí nhận xét: "Đồng chí Trường Chinh tự nghiêm khắc với mình từ cử chỉ, lời nói, trong giao tiếp hằng ngày cũng như trên các diễn đàn, hội nghị. Chính sự nghiêm khắc ấy truyền cho mọi người không khí nghiêm trang, sự đòi hỏi trách nhiệm và tôn trọng người khác. Ngay trong các buổi họp Bộ Chính trị, tôi chú ý thấy các đồng chí lãnh đạo cao cấp khác có thể nói đùa với nhau, nhưng khi nói với đồng chí Trường Chinh thì luôn giữ thái độ nghiêm chỉnh. Tôi cho rằng, sự nghiêm nghị, mực thước của đồng chí Trường Chinh đã góp phần gìn giữ kỷ cương trong Đảng. Điều này rất cần thiết vì cũng có một số đồng chí lãnh đạo có thói quen xuề xòa, gia đình…".
Cũng qua những ấn tượng cá nhân về đồng chí Trường Chinh, đồng chí Võ Văn Kiệt lại nêu rõ quan điểm của mình: Người lãnh đạo giỏi bao giờ cũng cần nhạy bén với thực tế, dù một số hiện tượng mới nảy sinh không phải lúc nào cũng có thể xếp gọn vào trong những mô hình đã có sẵn, đã quen được coi là chính thống: "Sau giải phóng, tôi làm Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh. Khó khăn chồng chất, vướng mắc đủ bề. Chúng tôi ngược xuôi mò mẫm mọi cách để tháo gỡ khó khăn. Đồng chí Phạm Văn Đồng hay gọi đùa tôi là "Chủ tịch gạo", "Chủ tịch heo".
Có đồng chí gán cho tôi cái tên "Tướng vượt rào". Mỗi năm vài lần, tôi ra Hà Nội báo cáo công việc. Trong những cuộc hội nghị như vậy, không ít đồng chí không đồng tình với những giải pháp do TP Hồ Chí Minh đề xuất. Đồng chí Trường Chinh thường lắng nghe rất chăm chú. Những câu hỏi, ánh mắt của đồng chí mách bảo tôi rằng, đồng chí ý thức được có nhiều vấn đề mới mà thực tiễn đang đặt ra, dù có điều trái ngược với những gì vẫn được coi là đúng, là chính thống từ trước tới nay…".
Khi viết về đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh (Mười Cúc), đồng chí Võ Văn Kiệt đã nhắc tới trước hết là sự gần gụi trong tư duy và hành động: "Điểm tương đồng trước hết giữa anh Mười và tôi là sự dễ dàng nhất trí với nhau trong việc nhận thức, đánh giá tình hình. Do vậy, tôi thường gặp anh để trao đổi ý kiến - kể cả những việc còn chưa đạt được sự nhất trí hoàn toàn trong nội bộ Trung ương Cục. Một điểm trùng hợp nữa trong công việc giữa anh Mười và tôi là không thích nghe báo cáo chung chung, không cụ thể; càng không thích báo cáo tình hình theo kiểu tô hồng hiện thực…".
Khi đồng chí Nguyễn Văn Linh qua đời, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nhấn mạnh tới việc đồng chí Nguyễn Văn Linh "đã nêu ra và kiên trì thực hiện đổi mới có nguyên tắc - đổi mới nhưng luôn luôn giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân…". Đây cũng là nét gần gụi trong tư duy giữa đồng chí Nguyễn Văn Linh và nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt, người cũng đã từng nói một câu rất quan trọng về công cuộc Đổi mới của chúng ta: "Đổi mới không phải là xóa bỏ hoàn toàn cái cũ hay từ bỏ CNXH, mà là nhận thức lại một cách đúng đắn hơn về một CNXH nhân bản, hoàn thiện, với ý tưởng phục vụ con người, vì con người"