Chính trường Peru lại đối diện vòng xoáy bất ổn quen thuộc

Giọt nước tràn ly

Quốc hội Peru hôm 10/10 đã bỏ phiếu bãi nhiệm Tổng thống Dina Boluarte, vài giờ sau phiên họp đêm muộn được triệu tập để tranh luận về việc luận tội bà. 120 trên tổng số 130 nghị sĩ Quốc hội Peru đã nhất trí luận tội Tổng thống Dina Boluarte với lý do nữ chính khách 63 tuổi này “thiếu năng lực đạo đức” và sử dụng cơ chế pháp lý này để bãi nhiệm bà.

Cùng với quyết định bãi nhiệm Tổng thống Dina Boluarte, các nghị sĩ Peru cũng bỏ phiếu bầu ông Jose Jeri, Chủ tịch Quốc hội, làm Tổng thống lâm thời của đất nước. Phát biểu sau những phán quyết này, bà Dina Boluarte chúc ông Jose Jeri sẽ “thành công rực rỡ”, đồng thời khẳng định sẽ dành thời gian để nghỉ ngơi sau khi “đã cống hiến hết mình cho đất nước bằng cả trái tim, tâm hồn và quyết tâm không mệt mỏi”.

Nói là vậy, song có lẽ bà Boluarte không dễ được thảnh thơi sau khi mất chức. Nữ chính khách này đang phải đối mặt với nhiều cáo buộc như vi phạm nhân quyền và tham nhũng trong thời gian tại vị. Chính phủ do bà điều hành cũng bất lực trước cuộc khủng hoảng an ninh ngày càng trầm trọng của đất nước. Các cuộc khảo sát ý kiến trước thời điểm bà Boluarte bị phế truất cho thấy bà là một trong những nhà lãnh đạo không được lòng dân nhất thế giới, với tỷ lệ ủng hộ chỉ đạt 2,5% vào tháng 9, theo kết quả của công ty thăm dò dư luận CPI.

Tổng thống Dina Boluarte lên nắm quyền vào tháng 12/2022 khi người tiền nhiệm của bà, Pedro Castillo, bị Quốc hội phế truất sau khi cố gắng giải tán cơ quan lập pháp và cai trị bằng sắc lệnh. Thời điểm ấy, bà Boluarte đang là phó tổng thống của ông Castillo. Trong gần 3 năm, bà đã lãnh đạo Peru, một quốc gia sản xuất đồng và vàng lớn trên thế giới, mà hầu như không nhận được sự ủng hộ của công chúng.

Ngay sau khi lên nắm quyền, bà Boluarte phải đối mặt với các cuộc biểu tình dữ dội tại vùng cao nguyên miền nam. Chính quyền của bà đã dập tắt các cuộc biểu tình song những vụ đụng độ đã làm hàng chục người chết và nhiều tổ chức nhân quyền cáo buộc rằng nguyên nhân là do lực lượng an ninh dùng vũ lực quá mức.

Năm ngoái, cảnh sát đã khám xét nhà riêng của bà Boluarte trong một cuộc điều tra cáo buộc bà nhận những chiếc đồng hồ Rolex đắt tiền làm hối lộ. Vụ bê bối sau này được biết tới với tên gọi “Rolexgate.” Tuy nhiên, đến nay bà vẫn phủ nhận mọi hành vi sai trái.

Cựu tổng thống 63 tuổi cũng từng phải ra trình diện trước công tố viên do cáo buộc đã rời nhiệm sở hơn 2 tuần để đi làm phẫu thuật thẩm mỹ mũi. Bà Boluarte khi đó cho biết vẫn điều hành các công việc nhà nước ở chế độ trực tuyến trong thời gian nghỉ để hồi phục do vấn đề hô hấp.

Nhưng điều nhức nhối nhất là dưới thời cựu Tổng thống Boluarte, tội phạm đã trở thành vấn nạn của quốc gia. Các băng đảng hoành hành tới mức bà từng 2 lần phải ban bố tình trạng khẩn cấp tại thủ đô Lima trong lần lượt 60 và 30 ngày (vào tháng 9 năm ngoái và tháng 3 năm nay) do tình trạng bạo lực băng đảng hoành hành dữ dội.

Theo tờ The Conversation, cuộc khủng hoảng an ninh công cộng tại Peru đã lên đến đỉnh điểm trong năm nay, với hàng loạt vụ giết người, tống tiền bạo lực và tấn công nơi công cộng. Dữ liệu từ cảnh sát Peru cho biết, đã có 459 vụ giết người trên khắp đất nước chỉ trong giai đoạn ngắn ngủi từ ngày 1/1 đến ngày 16/3, và hơn 1.900 báo cáo về tống tiền chỉ riêng trong tháng 1.

Bạo lực và tống tiền không chừa một ai. Hồi tháng 3 năm nay, Paul Flores, ca sĩ chính 39 tuổi nổi tiếng của ban nhạc Peru có tên Armonia 10. Flores đã bị bắn chết khi những kẻ có vũ trang tấn công chiếc xe buýt chở anh cùng các thành viên trong ban nhạc và cố gắng tống tiền họ khi họ rời khỏi một buổi hòa nhạc. Cũng hồi đầu năm nay, một băng nhóm có vũ trang sát hại 13 công nhân và nhân viên an ninh gần một mỏ khai khoáng ở dãy Andes. Hay tuần trước, gần một chục người đã bị thương sau một vụ xả súng tại một buổi hòa nhạc ở thủ đô Lima.

Ở biên giới và những vùng xa xôi, Peru lại chứng kiến một vấn đề an ninh khác, cũng nhức nhối không kém. Đất nước Nam Mỹ này là điểm nóng của nạn nô lệ tình dục, buôn bán nội tạng bất hợp pháp và bóc lột lao động. Ngoài ra, đây cũng là quốc gia sản xuất cocaine lớn thứ hai thế giới.

The Conversation cho biết, hơn 95.000 ha đất tại Peru hiện được dành cho việc trồng coca, tăng 18% so với con số ghi nhận năm 2021. Sự mở rộng này chủ yếu được thúc đẩy bởi việc canh tác tại các vùng lãnh thổ bản địa và khu bảo tồn. Những hoạt động buôn bán ma túy béo bở này do các tổ chức tội phạm địa phương cầm đầu, thường thông đồng với các quan chức tham nhũng và đối tác nước ngoài.

Theo Tổ chức Chỉ số tội phạm có tổ chức toàn cầu (GOCI), các mạng lưới tội phạm này bao gồm cảnh sát và nhân viên di trú làm việc tại các trạm kiểm soát biên giới và tạo điều kiện cho các hoạt động bất hợp pháp. Trong khi đó, hoạt động hậu cần buôn bán cocaine ở Peru thường do các băng đảng mafia Serbia, Mexico và Colombia quản lý. Từ Peru, cocaine được vận chuyển qua Mexico đến thị trường Mỹ và Brazil đến thị trường châu Âu.

Tình cảnh hỗn loạn về an ninh từ thành thị tới miền núi như giọt nước tràn ly, khiến người dân Peru phẫn nộ. Tuần trước, các tài xế xe bus ở thủ đô Lima đã đình công nhằm phản đối những vụ đồng nghiệp bị sát hại và sự gia tăng các vụ tống tiền. Bầu không khí giận dữ lan khắp đất nước là lý do khiến Quốc hội Peru hôm 10/10 phải quyết định họp khẩn trong đêm để bỏ phiếu luận tội bà Boluarte. 

Cuộc khủng hoảng không hồi kết

Trong thời gian tại vị, bà Boluarte đã dựa vào liên minh các đảng cánh hữu và trung dung để duy trì quyền lực và nhờ đó, bà vượt qua 7 nỗ lực luận tội của các nhà lập pháp cánh tả. Các đảng do hai ứng cử viên tổng thống hàng đầu Keiko Fujimori và Rafael López Aliaga lãnh đạo - những người đóng vai trò then chốt trong vụ phế truất bà hôm 10/10 - trước đó đã phản đối việc luận tội nhà lãnh đạo 63 tuổi này.

Nhưng khi cuộc bầu cử Tổng thống tiếp theo chỉ còn 6 tháng nữa, những đồng minh “bất đắc dĩ” này quyết định phải xa lánh bà Boluarte nhằm bảo toàn hình ảnh của họ. "Tất cả các đảng phái từng bảo vệ bà ấy đều đã quyết định buông tay ra”, Julio Carrion, một nhà khoa học chính trị người Peru tại Đại học Delaware (Mỹ), cho biết. “Họ muốn rửa sạch bộ mặt và giả vờ như chưa từng liên quan đến bà ấy”. Chung quan điểm, Tiến sĩ Gonzalo Banda - nhà khoa học chính trị người Peru tại Đại học College London - cho biết: “Sau tình trạng bất ổn gần đây, toàn bộ giới chính trị Peru đều hiểu rằng không còn thời gian nữa”.

Với việc Quốc hội bỏ phiếu bãi nhiệm Tổng thống Dina Boluarte, nữ chính trị gia này trở thành nguyên thủ quốc gia thứ 7 của Peru bị phế truất kể từ năm 2018. Một con số cho thấy chính trường nước này vẫn chưa thoát khỏi vòng xoáy của bất ổn và khủng hoảng niềm tin.

Trước bà Boluarte, đã có 6 cựu tổng thống Peru phải ngồi tù trong hai thập kỷ qua, trong đó có 3 người bị kết tội tham nhũng. Từ năm 2016, các vụ bê bối đã nhấn chìm chính trường Peru. Hai tổng thống, ông Castillo và Martín Vizcarra, đã bị luận tội; một tổng thống khác, Pedro Pablo Kuczynski, đã từ chức để tránh bị phế truất; và hầu hết các cựu tổng thống còn sống đều phải đối mặt với các cuộc điều tra về tham nhũng hoặc vi phạm nhân quyền. Cựu Tổng thống Alan García, người từng nắm quyền trong những năm 1980 và 2000, đã tự tử vào năm 2019 khi chính quyền đến bắt giữ ông.

Vào tháng 4, cựu đệ nhất phu nhân Nadine Heredia đã xin tị nạn tại Đại sứ quán Brazil ở Lima sau khi bà và chồng, cựu Tổng thống Ollanta Humala, bị kết án 15 năm tù vì tội rửa tiền gần 3 triệu USD - chủ yếu từ công ty Odebrecht của Brazil - để tài trợ cho các chiến dịch tranh cử năm 2006 và 2011 của ông Humala.

Các cựu tổng thống khác cũng bị liên lụy trong các cuộc điều tra liên quan đến Odebrecht: Alejandro Toledo đã bị kết án 20 năm tù vào năm ngoái vì nhận hối lộ 35 triệu đô la, trong khi ông Kuczynski đã bị quản thúc tại gia nhiều năm vì những cáo buộc mà ông phủ nhận.

Một số người phải đối mặt với những cáo buộc nghiêm trọng hơn. Alberto Fujimori, người cai trị bằng các chiến thuật độc đoán vào những năm 1990, đã phải ngồi tù hơn một thập kỷ vì vi phạm nhân quyền và tham nhũng trước khi được ân xá gây tranh cãi vào năm 2023. Ông qua đời vào năm ngoái ở tuổi 86 .

Gần đây hơn, ông Castillo, vị tổng thống cánh tả đầu tiên của Peru sau một thế hệ, đã phải đối mặt với cáo buộc nổi loạn và lạm dụng quyền lực vì cố gắng giải tán Quốc hội vào năm 2022. Cuối năm đó, Mexico đã cấp quy chế tị nạn cho gia đình ông, khiến chính phủ Peru phải trục xuất đại sứ Mexico.

Bây giờ, việc chọn ra một người thay thế bà Boluarte cũng sẽ là thách thức rất lớn đối với cử tri Peru, bởi dù nữ chính khách này rất không được lòng dân, nhưng Quốc hội cũng bị mất lòng tin rộng rãi. Theo các nhà phân tích của New York Times, bất kỳ động thái nào của các nhà lập pháp Peru nhằm củng cố quyền lực đều có nguy cơ làm gia tăng bất ổn nếu họ bị coi là lợi dụng cuộc khủng hoảng để trục lợi chính trị.

Và từ giờ đến lúc quốc gia Nam Mỹ này tổ chức cuộc bầu cử Tổng thống, dự kiến diễn ra vào ngày 12/4 năm sau, sẽ còn nhiều biến động khó lường ở chính trường. Thậm chí, không loại trừ khả năng, các nghị sĩ Peru sẽ bầu ra một tổng thống mới, một người mà nguy cơ bị luận tội có lẽ cũng không hề thấp nếu nhìn vào lịch sử phế truất tổng thống của quốc gia Nam Mỹ này cũng như nhìn vào di sản hỗn độn mà bà Boluarte để lại.