9 tỷ USD và “bài toán” đánh đổi ảnh hưởng toàn cầu

Trước đó, Thượng viện Mỹ cũng đã thông qua dự luật này với tỷ lệ sít sao 51 phiếu thuận, 48 phiếu chống và 2 phiếu trắng. Hiện, dự luật đã được chuyển đến Nhà Trắng để Tổng thống Donald Trump ký ban hành luật.

Động thái trên đánh dấu một bước ngoặt trong nỗ lực siết chặt chi tiêu của chính quyền hiện tại và là lần đầu tiên trong nhiều thập niên, một đề xuất hủy chi tiêu từ Tổng thống được Quốc hội thông qua thành công. Nó cũng phản ánh rõ ràng triết lý “Nước Mỹ trước hết” của chính quyền Tổng thống Donald Trump, trong đó những khoản ngân sách dành cho viện trợ quốc tế và phát thanh công cộng bị cho là không còn phù hợp với ưu tiên quốc gia.

Dưới góc nhìn tài khóa, đây được xem như một nỗ lực cứng rắn nhằm giảm bớt thâm hụt ngân sách, vốn đã tăng cao do các gói cắt giảm thuế và chi tiêu trong những năm gần đây. Tuy nhiên, những tranh cãi xoay quanh dự luật cho thấy sự chia rẽ sâu sắc giữa hai đảng tại Quốc hội. Phe Cộng hòa nhấn mạnh rằng, khoản cắt giảm này sẽ giúp “cải thiện kỷ luật tài chính”, giảm lãng phí và tập trung nguồn lực vào những vấn đề thiết yếu hơn của người dân Mỹ.

Trong khi đó, phe Dân chủ phản đối mạnh mẽ, cảnh báo rằng, việc cắt giảm viện trợ quốc tế có thể làm suy yếu vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ, đồng thời tác động tiêu cực đến những cộng đồng trong và ngoài nước vốn đang phụ thuộc vào các chương trình hỗ trợ này.

Một trong những điểm gây tranh cãi nhất là việc xóa bỏ 1,1 tỷ USD vốn liên bang cho Tập đoàn Phát thanh Công cộng (CPB), cơ quan tài trợ cho NPR và PBS - hệ thống không chỉ cung cấp tin tức, giáo dục mà còn đóng vai trò cảnh báo khẩn cấp ở vùng nông thôn. Nếu mất ngân sách, hàng trăm trạm phát thanh, đặc biệt tại Alaska hay Texas, sẽ đối mặt nguy cơ đóng cửa.

Thượng nghị sĩ Lisa Murkowski nhấn mạnh, đây là kênh cảnh báo thiên tai, cháy rừng quan trọng, nên việc cắt giảm không đơn thuần là câu chuyện ngân sách mà còn đe dọa hệ thống thông tin công cộng vốn được xem là nguồn tin cậy nhất nước Mỹ. Song song với đó, khoản viện trợ nước ngoài - công cụ ngoại giao mềm của Mỹ - cũng bị cắt gần 8 tỷ USD, gây lo ngại Washington tự thu hẹp vai trò toàn cầu, tạo khoảng trống cho Trung Quốc và Nga gia tăng ảnh hưởng.

Nhiều chuyên gia cảnh báo sức mạnh mềm của Mỹ, vốn duy trì qua viện trợ nhân đạo và hợp tác y tế, sẽ suy yếu nếu xu hướng này tiếp diễn. Dù vậy, dự luật đã loại trừ khoản cắt giảm 400 triệu USD cho PEPFAR – chương trình chống HIV/AIDS nổi bật từ thời Tổng thống George W. Bush, nhận được ủng hộ lưỡng đảng và đã cứu sống hơn 25 triệu người. Quyết định này cho thấy Quốc hội vẫn duy trì giới hạn trước những cắt giảm liên quan trực tiếp đến sinh mạng hàng triệu người trên thế giới.

Đây được đánh giá là một thắng lợi rõ rệt của Tổng thống Donald Trump khi buộc đảng Cộng hòa phải ủng hộ một đề xuất cắt giảm ngân sách gây nhiều tranh cãi của Nhà Trắng. Dù kết quả bỏ phiếu tại Quốc hội rất sít sao, việc thông qua dự luật này đã cho thấy tầm ảnh hưởng mạnh mẽ của ông Donald Trump đối với các nghị sĩ cùng đảng. Quan trọng hơn, động thái này tạo ra tiền lệ để chính quyền trong tương lai có thể đề xuất hủy bỏ hoặc rút lại những khoản chi tiêu mà Quốc hội đã phê duyệt, điều vốn hiếm khi xảy ra trong nhiều thập kỷ.

Một số nghị sĩ Dân chủ cảnh báo rằng, điều này có thể làm suy yếu quyền giám sát ngân sách của Quốc hội - vốn được coi là nguyên tắc cốt lõi nhằm duy trì sự cân bằng quyền lực giữa các nhánh của chính phủ Mỹ. Ngay cả một số nghị sĩ Cộng hòa ôn hòa cũng bày tỏ lo ngại, cho rằng Quốc hội có nguy cơ trở thành công cụ hợp thức hóa những quyết định ngân sách đơn phương từ phía Tổng thống. Tuy nhiên, nếu xét về con số tuyệt đối, khoản cắt giảm 9 tỷ USD này chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng chi tiêu liên bang của Mỹ, vốn vượt 7.000 tỷ USD.

Điều này khiến nhiều chuyên gia tài chính cho rằng tác động thực tế đến thâm hụt ngân sách là không đáng kể. Thay vào đó, động thái này mang nhiều ý nghĩa chính trị hơn là kinh tế, nhằm thể hiện quyết tâm của chính quyền Tổng thống Donald Trump trong việc “thắt lưng buộc bụng” và định hình lại ưu tiên ngân sách theo hướng phục vụ lợi ích trực tiếp của người dân Mỹ. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cảnh báo rằng việc cắt giảm mạnh viện trợ nước ngoài và phát thanh công cộng có thể dẫn tới những hệ quả khó lường, từ việc suy giảm chất lượng thông tin nội địa cho đến mất dần ảnh hưởng mềm trên trường quốc tế.

Dưới góc độ quốc tế, việc Mỹ giảm ngân sách viện trợ có thể gây ra những phản ứng dây chuyền. Nhiều quốc gia từng phụ thuộc vào hỗ trợ của Washington để đối phó với dịch bệnh, khủng hoảng nhân đạo hoặc thiên tai sẽ phải tìm kiếm nguồn tài trợ khác. Đây là cơ hội để Trung Quốc đẩy mạnh các sáng kiến như “Vành đai và Con đường” (BRI), sử dụng viện trợ phát triển và đầu tư cơ sở hạ tầng như công cụ gia tăng ảnh hưởng chính trị và kinh tế. Nga cũng có thể tận dụng khoảng trống này để mở rộng hợp tác quân sự và năng lượng với các nước đang phát triển, đặc biệt là tại châu Phi và Trung Đông. Sức cạnh tranh mềm của Mỹ, vốn dựa trên các chương trình viện trợ và hợp tác nhân đạo, có nguy cơ suy giảm nghiêm trọng nếu không được duy trì liên tục.

Ở trong nước, nhiều tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư đang lo ngại về tương lai của hệ thống phát thanh công cộng. NPR và PBS không chỉ là kênh thông tin phi lợi nhuận với độ tin cậy cao, mà còn là nền tảng giáo dục, văn hóa và thông tin khẩn cấp cho hàng triệu người Mỹ, nhất là tại các vùng nông thôn nơi báo chí thương mại không hiện diện mạnh mẽ. Việc mất đi ngân sách công có thể buộc nhiều đài phát thanh nhỏ phải đóng cửa hoặc phụ thuộc vào nguồn tài trợ tư nhân, dẫn đến nguy cơ giảm tính khách quan và chất lượng nội dung. Nhiều chuyên gia truyền thông nhận định rằng nếu xu hướng này tiếp diễn, báo chí công cộng, vốn là niềm tự hào về tính độc lập và trách nhiệm xã hội, sẽ khó giữ vững vai trò trong bối cảnh truyền thông thương mại hóa ngày càng mạnh.

Từ góc độ lâu dài, quyết định của Quốc hội Mỹ lần này không chỉ là một vấn đề ngân sách đơn thuần, mà còn phản ánh sự thay đổi tư duy về vai trò của nhà nước liên bang trong việc tài trợ cho những lĩnh vực công ích và nhân đạo. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang cố gắng vẽ lại ranh giới giữa trách nhiệm của chính phủ với những gì được coi là “không thiết yếu”, ưu tiên những chính sách đáp ứng trực tiếp lợi ích kinh tế - an ninh trong nước hơn là các cam kết quốc tế. Đây là một xu hướng nhất quán với chính sách “Nước Mỹ trên hết”, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro làm suy yếu mạng lưới ảnh hưởng của Mỹ trong dài hạn.

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược toàn cầu ngày càng gay gắt, việc giảm viện trợ và thu hẹp các kênh truyền thông công lập có thể khiến Mỹ phải trả giá về uy tín và ảnh hưởng, khi các quốc gia khác sẵn sàng lấp đầy khoảng trống để mở rộng tầm ảnh hưởng của họ. Những người ủng hộ dự luật cho rằng đây là cách để Mỹ tập trung nguồn lực vào những vấn đề cấp bách trong nước, như tái thiết hạ tầng, cải thiện an sinh xã hội và giảm thâm hụt. Nhưng với những người phản đối, quyết định này là minh chứng cho sự thu hẹp vai trò toàn cầu của Washington, có nguy cơ làm suy giảm những thành quả ngoại giao và nhân đạo mà Mỹ đã gây dựng trong nhiều thập niên.

Nhìn tổng thể, việc Quốc hội Mỹ thông qua dự luật cắt giảm 9 tỷ USD theo đề xuất của Tổng thống Donald Trump là một dấu hiệu cho thấy cán cân quyền lực và ưu tiên chiến lược tại Washington đang thay đổi. Dù có thể đem lại những lợi ích ngắn hạn về tài khóa, quyết định này sẽ còn gây tranh luận lâu dài về vị trí của Mỹ trong hệ thống quốc tế, cũng như mối quan hệ giữa chính phủ liên bang với những giá trị nhân đạo và văn hóa vốn là nền tảng sức mạnh mềm của quốc gia này.