Bác Hồ và những học trò thân tín Ngày toàn quốc kháng chiến
- Hà Nội rực rỡ cờ hoa Kỷ niệm 70 năm Ngày toàn quốc kháng chiến
- "Linh thiêng Việt Nam" kỷ niệm 70 năm ngày Toàn quốc kháng chiến
- Kỷ niệm trọng thể 70 năm Ngày toàn quốc kháng chiến
- Về thăm nơi Bác Hồ sống, làm việc và viết Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến
- Sống lại những ngày Toàn quốc kháng chiến
Tôi xin trích nhật ký ngày 18 và 19-12-1946 để nói về Bác Hồ kính yêu và những người học trò thân tín trong những tháng năm lịch sử ấy.
“Ngày 18-12-1946. Từ 6 giờ 30 phút, lính Tây mũ đỏ lại bao vây trụ sở Công an Hàng Đậu, 11 giờ, tên đại uý Sutiông trong Ban Liên Kiểm Pháp ở Hà Nội, báo tin cho Ban Liên Kiểm ta biết là lính Pháp đã chiếm đóng Nha Tài chính và yêu cầu ta phá các ụ chiến đấu.
Chỉ 3 tiếng sau, vào lúc 14 giờ, chúng đã cho xe thiết giáp và lính tới chiếm đóng luôn. 24 giờ 15 phút, Liên Kiểm Pháp lại trắng trợn báo tin cho ta: “Trong ngày 18-12, Công an Việt Nam không làm tròn nhiệm vụ giữ an ninh trật tự. Nếu tình hình này kéo dài, thì bắt đầu từ ngày 20-12-1946 quân đội Pháp sẽ đảm nhiệm việc trị an ở thành phố Hà Nội”.
Đó thực chất là một tối hậu thư. Tối hậu thư của một kẻ tự cho mình là có sức mạnh, muốn làm gì thì làm… Những nét đăm chiêu xuất hiện trên gương mặt gầy của Cụ Hồ, Bác làm việc nhiều hơn, thức khuya hơn. Có đêm hầu như không ngủ. Hai tuần nay các anh Trường Chinh, Lê Đức Thọ, Võ Nguyên Giáp thường đến họp bàn với Bác.
| Đồng chí Lê Đức Thọ (người đi đầu cầm cặp) vào thăm và làm việc với Bác Hồ sau khi từ chiến trường miền Nam ra, chuẩn bị đi Pari (người đi bên cạnh là đồng chí Vũ Kỳ). |
Khi đến từng người, khi đến cả ba anh. Thấy Bác ngày một gầy yếu, các anh nhắc chúng tôi phải chú ý bồi dưỡng thêm cho Bác. Đây cũng là vấn đề chúng tôi thường xuyên quan tâm, nhưng từ ngày anh Nguyễn Lương Bằng được chỉ thị của Bác quay trở lại Việt Bắc để chuẩn bị cơ sở kháng chiến lâu dài thì việc chăm sóc sinh hoạt hàng ngày cho Bác cũng gặp khó khăn hơn. Vẫn vui vẻ, Bác động viên mọi người: “Cố gắng cho khoẻ để còn kháng chiến trường kỳ”…
Sáng nay, Bác bảo tôi ra Bắc Bộ phủ hỏi anh Hoàng Minh Giám về việc giao thiệp với Xanhtơni. Dọc đường thấy nhân dân tản cư rất đông, các khu phố đào đường đắp ụ, ngăn không cho bọn Pháp tự do đi lại, Chính phủ tiếp tục kêu gọi dân chúng bình tĩnh. Bọn Tây càng làm già. Những phố Tây đều có lính Tây đứng gác. Chúng mang xe bọc thép đến, đặt cả súng máy giữ đường.
Ở phố Khâm Thiên, chiến luỹ đồ sộ, chôn dựng đứng những cây gỗ to và cao. Sinh hoạt trong thành phố hầu như thay đổi hẳn. Ngoài đường ít gặp cụ già, đàn bà và trẻ em, chỉ thấy thanh niên cả trai lẫn gái đều hăng, nhất là tự vệ thành, người súng dài, người súng ngắn… rất hiên ngang. Ở đầu phố Hàng Đào, trên bức tường căng một tờ báo rất to, mỗi chữ bằng bàn tay, kêu gọi nhân dân sẵn sàng.
Phía trước các nhà đều có khẩu hiệu: “Thề chết không làm nô lệ!”. Quá trưa về tới nhà, thấy các anh đang họp với Bác ở trên gác, tôi báo cáo nội dung anh Hoàng Minh Giám nói về tình hình Xanhtơni đang tìm cách trì hoãn việc nói chuyện với ta. Tôi cũng tường thuật lại không khí căng thẳng của Hà Nội, bất cứ lúc nào cũng có khả năng bùng nổ, Bác và các anh chú ý nghe.
Bác hỏi tôi: khẩu hiệu “Thề chết không làm nô lệ!” có nhiều không? Khi nghe tôi trả lời ở mạn phố Hàng Đào, Hàng Ngang,… hầu như nhà nào cũng có, thấy ánh mắt Bác vui lên.
Đêm nay, Bác lại thức khuya. Ngọn đèn dầu toả một vùng sáng nhỏ, Bác ngồi xổm trên giường, mắt đăm chiêu nhìn vào mảnh giấy trước mặt. Phía Hà Nội súng nổ nhiều hơn các đêm trước. Chiếc bút học sinh trong tay Bác, ngòi bằng sắt, bắt đầu viết những dòng chữ đầu tiên của một lời hịch lịch sử: Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến.
Đêm nay, viết xong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, Bác thanh thản ngả mình trên chiếc giường gỗ. Khi tôi lại thu xếp tài liệu cất vào cặp cho Bác, đã nghe tiếng Bác thở đều. Một giấc ngủ ngon đang đến với Bác.
Tôi trở ra đứng một lúc lâu ở cửa sổ, nhìn về phía Hà Nội, nơi đang có tiếng súng nổ và những đường đạn rực sáng bay ngang dọc trên bầu trời… Tôi quay lại nhìn về phía giường Bác đang nằm, sợ tiếng súng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ của Người. Nhưng không! Người con vĩ đại của dân tộc vẫn đang ngon giấc sau khi đã để lại cho các thế hệ mai sau một lời hịch bất hủ: “Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”.
| Nhân dân Hà Nội dùng đồ đạc, tài sản dựng chiến lũy trên đường, cản bước xe tăng địch. |
Ngày 19-12-1946
Mới tờ mờ sáng, Bác đã gọi tôi chuẩn bị giấy bút để làm việc. Sớm nay trời trở lạnh, gió lùa qua khe cửa sổ làm rung rinh ngọn đèn dầu. Bác bảo tôi xích ghế lại gần, đọc cho tôi viết thư gửi cho Thủ tướng Lêông Blum. Bác đọc thẳng bằng tiếng Pháp. Đôi chữ tôi phải hỏi lại để viết cho thật đúng.
Bóng Bác mặc áo khoác in to trên tường, vẫn vững, không thấy động đậy. Ai mà nghĩ được Cụ Hồ đang làm việc lúc này trong căn gác xép nhà “Cậu Tú” ở Vạn Phúc nhỉ? Giờ này, bà con làng xóm đang yên giấc. Viết xong, tôi đọc lại một lần cho Bác nghe. Bác xem lại một lần nữa, không có lỗi nào.
Sáng nay, bọn Pháp lại gửi tiếp cho ta “tối hậu thư” thứ ba, đòi ta phải đình chỉ mọi hoạt động kháng chiến, đòi tước vũ khí các lực lượng vũ trang nhân dân ta. Chúng đe doạ nếu trong vòng 24 giờ không thực hiện những yêu cầu trên, quân Pháp sẽ hành động.
Lập tức Ban Thường vụ Trung ương Đảng gửi một bức điện cho các đồng chí Bí thư tỉnh uỷ và chỉ huy trưởng 12 chiến khu trong cả nước: “Quân Pháp đã hạ “tối hậu thư” đòi tước vũ khí của quân đội, tự vệ, công an ta. Chính phủ ta đã bác tối hậu thư ấy. Như vậy chỉ trong vòng 24 giờ là cùng, chắc chắn quân Pháp sẽ nổ súng. Chỉ thị của Trung ương: “Tất cả hãy sẵn sàng””.
Buổi trưa, Bác không nghỉ. Bác xem lại Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến và chuẩn bị cuộc họp hẹn vào buổi chiều. 14 giờ 30 phút, các anh Trường Chinh, Lê Đức Thọ, Võ Nguyên Giáp hầu như đến cùng một lúc, mặc dù Bác đã có quy định là mỗi lần đến họp, mỗi người phải đến cách nhau ít nhất 5 phút. Nhưng có lẽ do tầm quan trọng của cuộc họp, trước sự thôi thúc của tình hình, các anh đã không chú ý điều đó.
| Pháo đài Láng, nơi bắn phát pháo lệnh mở đầu Toàn quốc kháng chiến. |
Cuộc họp không kéo dài, đồng chí Trường Chinh báo cáo về nội dung chủ yếu của đường lối kháng chiến toàn dân toàn diện và trường kỳ. Đồng chí Võ Nguyên Giáp báo cáo những vấn đề chính về tình hình và kế hoạch quân sự.
Sau khi trao đổi ý kiến, Bác kết luận là tình hình không cho phép nhân nhượng nữa. Trước âm mưu xâm lược trắng trợn của thực dân Pháp, chúng ta quyết định kháng chiến trong cả nước. Tuy khó khăn, gian khổ nhưng cuộc trường kỳ kháng chiến của nhân dân ta nhất định thắng lợi.
Về văn bản dự thảo Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, đồng chí Lê Đức Thọ có đề nghị thêm vào 5 chữ được Hội nghị nhất trí hoàn toàn. Trong Hội nghị, đồng chí Trường Chinh được phân công chuẩn bị bản dự thảo về vấn đề “Toàn dân kháng chiến” (công bố vào ngày 22-12-1946).
Đồng chí Võ Nguyên Giáp được phân công chuẩn bị và đọc bản hiệu triệu ngay sau khi Hà Nội nổ súng. Giờ nổ súng được quyết định vào lúc 20 giờ ngày 19-12-1946, bằng việc công nhân nhà máy điện Yên Phụ phá máy. Điện tắt là hiệu lệnh thống nhất chung cho toàn thành phố Hà Nội, đồng thời cũng là hiệu lệnh chung cho cả nước nhất tề đứng dậy đánh giặc, cứu nước.
Để cuộc tiến công được nổ ra đồng loạt chung trong cả nước, Hội nghị còn quyết định thông báo cho các nơi chú ý theo dõi Đài Tiếng nói Việt Nam. Khi nghe Đài phát đi câu: “Đồng bào chú ý! Đồng bào chú ý! Xin trân trọng mời đồng bào cả nước nghe Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Đó chính là hiệu lệnh tổng tiến công mở đầu cuộc kháng chiến toàn quốc.
Do có sự chuẩn bị chu đáo, và đã có sự nhất trí từ trước về chủ trương, đường lối, nên cuộc họp chỉ diễn ra trong vòng 45 phút. 15 giờ 15 phút tan họp. Các anh lần lượt xuống thang gác ra về. Anh Trường Chinh vẫn trầm ngâm, suy nghĩ. Lúc anh em chào, anh mới giật mình, đáp: “À! Chào các đồng chí”.
Không như mọi lần, bao giờ anh cũng chủ động chào trước, miệng cười rất tươi. Còn anh Lê Đức Thọ thì dáng cởi mở vỗ vào vai tôi, tươi cười và hỏi: “Thế nào? Sửa soạn xong cả rồi chứ”. Rồi vội bước theo anh Trường Chinh. Anh Văn, coi bộ bí mật lắm, đầu đội mũ cát hơi sụp xuống, kính đen đeo ngay từ trong nhà, áo Pađơxuy khoác ngoài dài quá khổ, bước ra sau cùng, không nói năng gì và cũng vội đi xuống.
Bác ung dung bình thản tiếp tục ngồi viết một lúc nữa. Viết xong, Bác tự thu xếp tài liệu vào cặp, rồi gọi tôi bảo: “Các chú sửa soạn đi nhé, chiều tối nay chúng mình chuyển”. Thế thôi! Thế cũng đủ hiểu. Lúc đó là 18 giờ 45 phút.
Bác Hồ ở và làm việc tại địa điểm làng Vạn Phúc 16 ngày”.