Căng thẳng nhưng đồng lòng

Đây được cho là một động thái hòa giải giữa hai quốc gia, đem người đàn ông quyền lực nhất thế giới và người đàn bà thép lại gần hơn trên bàn đàm phán, từ đó định hình cho sự phát triển của châu Âu trong thời gian tới.

Báo giới cho rằng chính mối quan hệ khá thân thiết, những suy nghĩ thực tế của Thủ tướng Đức khiến bà phải đảm nhiệm trọng trách đầy rủi ro: Trung gian hòa giải với ông Putin trong vấn đề Ukraine. Các phụ tá của Thủ tướng Đức nhận xét rằng khi bà Merkel và ông Putin làm việc với nhau, đó sẽ là cuộc đụng độ của hai thế giới quan hoàn toàn đối lập. Mặc dù vậy, cả hai nhà lãnh đạo, chỉ hơn kém nhau hai tuổi, đều nói được ngôn ngữ của nhau - theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Thậm chí, hai nhà lãnh đạo còn được ví như một cặp bạn già quá am hiểu mọi mánh khóe của nhau, và có thể đoán trước được đối phương sẽ nói gì tiếp theo.

Đi guốc trong bụng nhau

Sau một trong những cuộc gặp đầu tiên với Tổng thống Nga Vladimir Putin vào năm 2002, Thủ tướng Đức Angela Merkel nói đùa với các phụ tá của mình rằng bà đã vượt qua “bài kiểm tra của KGB” bằng cách nhìn thẳng vào mắt ông Putin chứ không hề né tránh. Trên cương vị người đứng đầu quốc gia, hai người đã tiến hành rất nhiều cuộc hội đàm, trò chuyện với nhau thông qua các phiên dịch viên, nhưng rồi lại thường xuyên phải sửa lỗi cho phiên dịch. Và theo lời các phụ tá thì những cuộc đối thoại giữa họ vẫn diễn ra theo cách như vậy cho tới nay.

Năm 2006, một năm sau khi đánh bại đồng minh thân cận của Nga Gerhard Schroeder để trở thành Thủ tướng, bà Merkel đã có chuyến thăm nhà lãnh đạo Putin tại dinh thự Black Sea ở Crimea. Lần đó, ông Putin đã làm người đồng cấp Đức nóng mặt khi để cho chú chó Koni - thuộc giống Labrador, vừa to vừa đen - nhảy bổ vào phòng, phớt lờ lời cảnh báo trước đó từ bộ phận lễ tân rằng bà Merkel rất sợ chó.

Hồi tháng 6/2013, tại một cuộc triển lãm ở Bảo tàng Hermitage (Saint Petersburg) - nơi trưng bày các tác phẩm nghệ thuật của Đức bị Liên Xô thu giữ vào cuối Thế chiến thứ hai - hai nhà lãnh đạo đã có cuộc đối đầu căng thẳng. Nguyên nhân là bởi ông Putin từ chối yêu cầu từ bà Merkel về việc trao trả các tác phẩm này lại cho nước Đức.

Tuy nhiên, vào nhiều thời điểm quan trọng, bà Merkel đã đứng về phía ông Putin như một cách khẳng định sự tín nhiệm của mình dành cho Moskva. Tại Hội nghị Thượng đỉnh NATO ở Bucharest năm 2008, bà Merkel đã nhất quyết không chịu khuất phục trước áp lực từ Tổng thống Bush và các nhà lãnh đạo khác nhằm đưa Ukraine và Gruzia vào lộ trình trở thành thành viên trong liên minh quân sự phương Tây. Bởi nữ Thủ tướng Đức biết rằng hành động này sẽ chọc giận ông Putin.

Bà Merkel cũng ủng hộ phía Nga khi bỏ phiếu phủ quyết tại Liên Hiệp Quốc vào năm 2011, phản đối hành động can thiệp vào Libya. Chưa hết, nữ Thủ tướng cũng đã làm ông Putin vui lòng bằng những lời chỉ trích sắc sảo nhằm vào Mỹ sau việc Washington nghe lén điện thoại di động của bà bị phát giác.

Merkel và Putin đã làm việc cùng nhau nhiều năm qua. Mọi việc không phải lúc nào cũng suôn sẻ nhưng ông Putin hiểu và tôn trọng bà Merkel nhiều hơn các nhà lãnh đạo khác. Tuy nhiên, khác với các nhà lãnh đạo Mỹ - người từng tuyên bố nhìn thấu tâm can ông Putin (George W. Bush) hay hứa hẹn “tái khởi động” quan hệ với Nga (Barack Obama), nữ Thủ tướng Đức chưa bao giờ nuôi ảo tưởng về cựu nhân viên tình báo Liên Xô, cũng như không hy vọng có thể làm thay đổi người đàn ông này.

Suy nghĩ thực tế này được đúc kết bằng những trải nghiệm của bà Merkel ở một thị trấn đồn trú của Liên Xô ở Đông Đức, rồi tiếp tục củng cố qua 14 năm đầy sóng gió trong mối quan hệ với ông Putin. Nó giúp nữ Thủ tướng Đức giành được sự tôn trọng của Điện Kremlin nhưng cũng trao luôn vào tay bà trọng trách trung gian hòa giải trong cuộc khủng hoảng Ukraine - một nhiệm vụ đầy rẫy những rủi ro.

Kể từ sau khi Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych - người có đường lối thân Nga bị lật đổ và ông Putin đáp trả “mạnh tay” ở Crimea, hai nhà lãnh đạo đã điện đàm với nhau khoảng 5-6 lần. 

Theo các nguồn tin Đức, những cuộc nói chuyện này không hề “dễ thở” cho cả hai bên. Ông Putin nói rất nhiều, thậm chí là không ngừng nghỉ. Có những thời điểm ngôn từ của ông đã thể hiện sự phẫn nộ để lấn át bà Merkel. Trong khi đó, với tính cách thận trọng, bà Merkel kiên nhẫn chờ đợi đúng thời điểm mới nói lên suy nghĩ của mình. Các cuộc điện đàm vì thế luôn mệt mỏi, dữ dội và căng thẳng như một cuộc chiến.

Bản thân bà Merkel thừa nhận rằng những cuộc đối thoại với Putin như bài kiểm tra lập luận cá nhân đầy thử thách, nơi mà bà không được để lộ bất kỳ điểm yếu nào. Theo bà, nhà lãnh đạo Nga dường như đang “sống trong một thế giới khác”, hoàn toàn xa rời thực tế. Mặc dù vậy, trước công chúng, vào những tuần đầu tiên của cuộc khủng hoảng Ukraine, bà Merkel đã giữ ý mà không chỉ trích Putin quá mạnh mẽ, bởi bà lo ngại nó sẽ phản tác dụng và chỉ khiến cho nhà lãnh đạo Nga thêm bực bội.

Cùng vẽ tương lai châu Âu

Tất cả đã thay đổi vào đầu tháng 3/2014, khi văn phòng Thủ tướng Đức phát đi một tuyên bố cứng rắn bất thường. Theo đó, bà Merkel đã cáo buộc ông Putin vi phạm luật pháp quốc tế khi “can thiệp không thể chấp nhận được” vào Crimea. Nữ Thủ tướng cũng khẳng định rằng Liên minh châu Âu (EU) sẽ áp đặt cấm thị thực và đóng băng tài sản đối với một số quan chức Nga nếu ông Putin không nhanh chóng giải quyết vấn đề Ukraine thông qua đàm phán.

Giọng điệu mới của bà Merkel là một lời nhắc nhở về sự khác biệt trong thế giới quan của một mối quan hệ vốn thuần túy dựa trên lợi ích chiến lược hơn là tình bạn. Tuy nhiên, ngay cả những cộng sự thân tín của nữ Thủ tướng Đức cũng không dám tin bà có đủ khả năng làm suy chuyển ông Putin. Dư luận đã thổi phồng cơ hội của bà Merkel trong việc gây ảnh hưởng tới ông Putin. Hai người đã thiết lập mối quan hệ, có sự tin tưởng nhất định và ông Putin chịu lắng nghe bà Merkel, nhưng việc gây ảnh hưởng thì cũng chỉ có giới hạn thôi. Ông Putin có mục tiêu chiến lược rất rõ ràng ở Crimea và sẽ không nghe lời thuyết phục của người bạn thân Đức.

Bất chấp tất cả những bất đồng chính trị đang tồn tại hiện nay, Tổng thống Nga Vladimir Putin và nữ Thủ tướng Đức Angela Merkel vẫn có quan hệ gắn bó với nhau theo một cách nào đó và Thủ tướng Đức không muốn phá vỡ những mối quan hệ tiếp xúc với người đồng cấp Nga. 

Bà Merkel từng nói: “Lịch sử đã dạy chúng ta phải làm mọi điều có thể qua đối thoại để giải quyết các xung đột dù khó khăn thế nào”. Điều này cho thấy, nữ Thủ tướng Đức không hề muốn làm mất đi mối quan hệ giữa Berlin và Moskva. Chuyến thăm của bà Merkel đến Nga vừa qua là một cử chỉ của sự hoà giải, và cùng với phản ứng rất tích cực từ phía Moskva cho thấy bà Merkel vẫn là một trong những nhà đối thoại then chốt của Nga ở phương Tây. Rõ ràng, Đức và Nga lâu nay vẫn là những người bạn thân thiết nhất, tốt nhất của nhau ở châu Âu.

Muốn hóa giải quan hệ Nga - Đức thì hai bên phải bắt tay giải quyết khủng hoảng ở Ukraine và theo Thủ tướng Merkel, hiện không có phương án nào khác cho Ukraine ngoài việc thực thi thỏa thuận Minsk. Thỏa thuận này yêu cầu rút toàn bộ vũ khí hạng nặng và chiến binh nước ngoài ra khỏi miền Đông Ukraine, thả tất cả tù nhân, và để cho các quan sát viên bầu cử của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu bắt đầu chuẩn bị các cuộc bầu cử địa phương.

Bà Merkel cho biết, Đức sẵn sàng thúc đẩy tiến trình bầu cử ở miền Đông Ukraine, đồng thời bày tỏ mong muốn phía Nga cũng làm nhiều hơn nữa để thúc đẩy lực lượng đối lập ở miền Đông Ukraine tuân thủ thỏa thuận ngừng bắn và chấm dứt giao tranh với quân đội chính phủ. Về phần mình, Tổng thống Nga Putin cam kết sử dụng mọi ảnh hưởng đối với lực lượng đối lập ở miền Đông Ukraine để chấm dứt cuộc giao tranh kéo dài hơn một năm qua.

Sau nhiều cuộc đối thoại, dường như những nút thắt bắt đầu được tháo gỡ, và tương lai châu Âu cũng bắt đầu được định hướng. Bà Merkel cho rằng Moskva không phải là kẻ thù, vì thế Đức nói riêng và EU nói chung cần duy trì quan hệ thân thiện với Nga vì lợi ích chung của cả thế giới.

Nữ Thủ tướng nhấn mạnh: “Từ những kinh nghiệm cay đắng của bản thân, tôi đã rút ra bài học cụ thể là cần phải hợp tác. Đức sẵn sàng làm việc cùng với Nga để tìm giải pháp cho những tình huống phức tạp nhất”. Theo đó, an ninh ở châu Âu có thể được đảm bảo khi hợp tác với Nga và không chống lại Nga. Berlin và Moskva cần xây dựng mối quan hệ đối thoại với nhau, nếu không châu Âu “sẽ không phải là một ngôi nhà an toàn cho chúng ta và các thế hệ tương lai”…