Băn khoăn hòa bình...

• Mỹ - Taliban đạt thỏa thuận giảm bạo lực: Điều gì tiếp theo?

Phát biểu trước các phóng viên tại Nhà Trắng ngày 23-2, trước khi lên đường công du Ấn Độ, ông Trump nói sẽ ký thỏa thuận hòa bình với Taliban nếu các bên đạt được thỏa thuận này tại Afghanistan nhưng nhấn mạnh quyết định phụ thuộc vào tiến trình thỏa thuận ngừng bắn giữa các bên trước đó.

Theo giới quan sát, thỏa thuận được Mỹ và Taliban thảo luận bao gồm 4 vấn đề chính, đó là Taliban đảm bảo sẽ không để các nhóm khủng bố và thánh chiến sử dụng Afghanistan làm nơi ẩn náu nhằm tiến hành các vụ tấn công; các lực lượng của Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) dần rút quân khỏi Afghanistan và hoàn tất trong thời hạn 18 tháng; tiến hành đối thoại hòa bình giữa tất cả các bên ở Afghanistan và đạt được thỏa thuận ngừng bắn vĩnh viễn.

Trước đó, theo thỏa thuận được Taliban ký với Mỹ và Chính phủ Afghanistan ngày 14-2 thì bắt đầu từ 12 giờ đêm 22-2, các bên đã tiến hành ngừng bắn trong 1 tuần. Thỏa thuận ngừng bắn này đạt được trong những cuộc thương thuyết kéo dài hơn một năm qua tại Doha, thủ đô Qatar và được thông báo sau cuộc họp giữa Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper và Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani bên lề Hội nghị An ninh Munich, Đức. Sau khi lệnh có hiệu lực, người dân Afghanistan là những người đầu tiên vui mừng.

Trên mạng xã hội, tối 22-2, một số người đăng các video quay cảnh người dân Afghanistan nhảy múa ở các tỉnh với lời bình: “Tối nay Mỹ không oanh kích”. “Điều được thực sự chờ đợi là sẽ bớt đi những trận đánh tại các thành phố và những trục giao thông lớn”, một người dân Afghanistan được AFP phỏng vấn nói.

Tuần này có giá trị thử nghiệm. Nếu thành công, ngày 29-2, hai bên sẽ ký kết thỏa thuận tiến đến việc rút quân Mỹ khỏi Afghanistan, sau 18 năm đồn trú tại quốc gia này. Đây là một mục tiêu được tìm kiếm từ lâu của Tổng thống Donald Trump, người đã thề chấm dứt “những cuộc chiến tranh vô hạn định” giữa lúc ông đang tìm cách tái đắc cử vào tháng 11 tới.

Các cuộc hòa đàm giữa Mỹ và Taliban từ lâu vẫn rất mong manh, nhất là từ khi ông Trump đột ngột tuyên bố ngừng đàm phán khi hai bên sắp đạt được thỏa thuận vào tháng 9 năm ngoái, sau khi phiến quân thừa nhận đứng sau loạt vụ đánh bom tự sát ở Kabul khiến 12 người chết, trong đó có 1 lính Mỹ.

Theo giới phân tích, vẫn còn quá sớm để nói đến một hiệp ước hòa bình và chấm dứt gần 2 thập niên hiện diện quân sự của Mỹ tại Afghanistan. Cuộc chiến Mỹ tiến hành ở Afghanistan đã khiến hàng chục nghìn người nước này và hơn 3.500 binh sĩ trong liên quân do Mỹ dẫn đầu thiệt mạng. Giới chức Mỹ đã nói rõ là 13.000 binh sĩ Mỹ sẽ giảm xuống còn 8.600 người trong năm nay, dù có hay không có thỏa thuận. Đây cũng là lời hứa của ông Trump nhằm lấy lòng cử tri.

Thỏa thuận giảm bớt bạo động trong một tuần “là bước thuận lợi trên một con đường rất dài”, ông Ronald Neumann, cựu Đại sứ Mỹ tại Afghanistan, nhận xét. Nhưng, có ý kiến đánh giá lệnh ngừng bắn lần này ở Afghanistan chứa đựng nhiều rủi ro. Thậm chí, nhiều người còn cho rằng “tuần lễ giảm căng thẳng” có thể là thời điểm để các bên tham chiến củng cố lực lượng và đảm bảo lợi thế trên thực địa. Phe nổi dậy từ chối khởi động thương lượng hòa bình một khi vẫn còn quân đội nước ngoài tại Afghanistan.

Về phía người Mỹ thì đòi hỏi một số bảo đảm, như phải giảm bạo động và lãnh thổ Afghanistan sẽ không bị các nhóm khủng bố sử dụng để chống lại các nước khác. Một yêu sách nữa là phải có thương thảo giữa người Afghanistan với nhau. Và điểm này thì hết sức nhạy cảm. Taliban từ chối công nhận tính chính danh của chính phủ Kabul.

Giai đoạn này gây ra nhiều lo lắng vì chính giới Afghanistan đang hết sức chia rẽ. Đất nước chìm vào một cuộc khủng hoảng chính trị kể từ khi kết quả chính thức của cuộc bầu cử tổng thống được loan báo. Ngày 18-2, sau khi kết quả cuộc bầu cử tổng thống được công bố muộn hơn 4 tháng rưỡi so với dự kiến, các bên đều tuyên bố thành lập chính phủ riêng.

Theo Ủy ban Bầu cử độc lập của Afghanistan, ông Ashraf Ghani, đương kim tổng thống giành được 50,64% phiếu bầu. Tiếp theo là cựu Phó Tổng thống Abdullah Abdullah, với 39,52%. Ông Abdullah đã từ chối kết quả này và tuyên bố sẽ thành lập chính phủ riêng. Ông Ghani cũng đang tìm cách đàm phán với Taliban. Nỗ lực đó có thể đã bị sa lầy trong cuộc tranh luận chính trị và tranh chấp quyền lực với ông Abdullah. Taliban cũng từ chối kết quả bầu cử này nhưng không nói rõ là ủng hộ ai trong số hai ứng viên trên.

Những diễn biến này cho thấy Afghanistan đang đối mặt với nhiều nguy cơ bất ổn mới. Cuộc tranh chấp Ghani-Abdullah có thể thêm vào nhiều thách thức mà Afghanistan phải đối mặt, bao gồm cả những thách thức liên quan đến tiến trình hòa bình.

Dư luận Mỹ đang có những ý kiến trái chiều về thỏa thuận hòa bình mà chính phủ nước này sắp đạt được với Taliban. Một số ý kiến cho rằng, thỏa thuận sẽ giúp nước Mỹ bước chân ra khỏi vũng lầy chiến tranh, vốn kéo dài hơn 18 năm qua, giúp Tổng thống Trump “ghi điểm” nhiều hơn trước cử tri Mỹ trong cuộc bầu cử sắp tới.

Tuy nhiên, một số ý kiến khác lại tỏ ra không mấy lạc quan, họ không tin tưởng vào những gì Taliban cam kết, họ lo sợ Taliban vào mùa xuân tới sẽ lại tiếp tục các cuộc tấn công nhằm lật đổ Chính phủ Afghanistan mà phiến quân cho rằng các nước phương Tây dựng lên, thay vì cam kết đối thoại.

Phát biểu tại hội nghị ở thủ đô Islamabad đánh dấu 40 năm Pakistan tiếp nhận người tị nạn Afghanistan, Thủ tướng Pakistan Imran Khan khẳng định chính quyền của ông hoàn toàn ủng hộ tiến trình hòa bình của quốc gia láng giềng Afghanistan. Thủ tướng Pakistan nhấn mạnh dù nước này không thể “đảm bảo hoàn toàn” rằng không còn phần tử Taliban nào đang ẩn náu trong số khoảng 2,7 triệu người Afghanistan đang sinh sống tại Pakistan nhưng chính phủ của ông đã làm tất cả có thể để ngăn chặn các cuộc tấn công tại quốc gia láng giềng, trong đó có biện pháp xây hàng rào biên giới.

Giới phân tích cho rằng tuyên bố trên của Thủ tướng Khan là động thái nhằm bác bỏ cáo buộc mới đây của Phó Tổng thống thứ hai của Afghanistan Sarwar Danish rằng Islamabad vẫn cho phép Taliban tuyển mộ các tay súng mới từ các lán trại tị nạn của người Afghanistan tại Pakistan. Trong khi đó, Tổng Thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres cũng bày tỏ tin tưởng ở sự ủng hộ và hỗ trợ của Pakistan đối với người tị nạn Afghanistan.