Canada: Khai thác cát chứa dầu hủy hoại môi trường sống
Canada là quốc gia có trữ lượng dầu mỏ lớn hàng thứ 3 thế giới. Nhưng hoạt động khai thác vàng đen của Canada gặp không ít khó khăn trở ngại đồng thời đe dọa phá hủy môi trường cũng như đất đai của các bộ tộc bản xứ. Trước những sự phản đối đang tăng chống lại dự án lắp đặt đường ống dẫn dầu của Mỹ, cuộc tranh cãi gay go về cát chứa dầu đe dọa lan rộng xuống miền Nam Canada.
Theo đánh giá của các chuyên gia, khoảng 170 tỉ thùng dầu thô có thể khai thác được từ cát chứa dầu của Canada. Hơn nữa, trầm tích dầu ở tỉnh Alberta, miền Tây Canada, được coi là có tầm quan trọng địa chính trị rất lớn. Thực tế cho thấy Mỹ đã mua dầu từ quốc gia láng giềng Canada nhiều hơn mọi quốc gia khác ở khu vực vùng Vịnh Persic gộp lại. Và chẳng bao lâu nữa, nguồn tài nguyên vàng đen của Canada sẽ giúp Mỹ phát triển kinh tế.
Tổng thống Barack Obama đang muốn xây dựng đường ống dẫn dầu dài 2.700km từ Alberta đến thành phố Houston của nước Mỹ vào cuối năm nay. Đường ống dẫn dầu này - có tên gọi là Keystone XL - có khả năng vận tải khoảng 1,3 tỉ thùng dầu thô/ ngày đến các nhà máy lọc dầu nằm dọc theo vịnh Mexico. Nhưng mơ ước của Mỹ đang vấp phải sự chống đối dữ dội đang ngày một dâng cao từ phía người dân bản xứ ở Alberta của Canada.
Năm 2011, các nhà hoạt động bảo vệ môi trường từng tổ chức cuộc biểu tình ngay trước Nhà Trắng chống lại kế hoạch khai thác cát chứa dầu ở Canada. Những người chống đối cho rằng, đây là dạng khai thác dầu mỏ bẩn nhất thế giới. Họ cũng lo ngại về số phận của các khu vực đầm lầy và hồ nước nằm dọc theo đường ống dẫn dầu trong dự án của Mỹ, trong đó bao gồm tầng ngầm nước Ogallala - nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho hơn 8 bang nước Mỹ.
Trên hết, dự án khai thác cát chứa dầu của Canada cũng có thể dẫn đến việc chính quyền Mỹ sẽ hoãn lại mọi kế hoạch về các nguồn năng lượng tái tạo trong nhiều thập niên tới. Nhà nghiên cứu khí hậu của Cơ quan Hàng không vũ trụ Mỹ NASA James Hansen cũng phê phán dự án đường ống dẫn dầu Keystone XL của Mỹ là cực kỳ điên rồ. Ngay đến châu Âu cũng lên tiếng chỉ trích kế hoạch của Mỹ. Nếu như Nghị viện châu Âu và EU cùng nhất trí, việc nhập khẩu dầu khai thác từ cát vào châu Âu sẽ đắt kinh khủng. Các nhà nhập khẩu có thể bị buộc phải đầu tư vào nhiên liệu hữu cơ để bù lại sự gia tăng khí thải CO2.
 |
| Việc khai thác cát chứa dầu sẽ thải ra không khí những chất độc hại. |
Khu vực xung quanh thị trấn Fort McMurray nằm cạnh con sông Athabaska và phía đông bắc tỉnh Alberta là trung tâm công nghiệp khai thác cát chứa dầu của Canada. Vào mùa đông, nhiệt độ trong khu vực xuống đến dưới -25oC. Những chuyên gia thăm dò dầu mỏ đầu tiên đổ về khu vực cách đây hơn một thế kỷ. Việc khai thác thương mại cát chứa dầu bắt đầu với việc xây dựng các nhà máy tách dầu đầu tiên vào giữa thập niên 60 thế kỷ trước. Suncor và Syncrude là hai công ty đầu tiên liên quan, và sau đó sự tăng giá dầu đã thu hút những người khổng lồ khác - như Shell, Conoco Phillips và Exxon Mobil - tìm đến khu vực. Khu đất ngầm có cát chứa dầu ở Alberta hiện nay có diện tích bằng bang Iowa của Mỹ.
Trung tâm Khám phá cát chứa dầu ở Fort McMurray hiện đang lưu giữ mẫu cát chứa dầu trong một lồng kính và du khách có thể mở một số cửa nhỏ trên lồng kính để ngửi mùi dầu. Mẫu cát chứa dầu trông tựa như bã cà phê và có mùi hăng của dầu diesel. Nhưng đó chính là mùi tiền! Mùi đặc trưng này có thể ngửi thấy trong không khí cả ngày lẫn đêm cách Fort McMurray khoảng 40km.
Để tách lấy dầu, hỗn hợp cát và đất sét được cho vào dung dịch xút ăn da (sodium hydroxide) ở nhiệt độ chừng 50oC để từ đó có được loại dầu thô tổng hợp. Nhưng vấn đề duy nhất là phải xử "rác thải" như thế nào? Hỗn hợp cát, nước và đất sét còn lại sau khi tách dầu được trữ trong bể chứa khổng lồ chiếm diện tích chừng 170km2 ở Alberta. Cát nhanh chóng chìm xuống đáy, để lại thể lỏng sệt chứa những hạt rất nhỏ phải mất đến 30 năm mới lắng xuống được.
Laboucan-Massimo đã 30 năm làm chuyên gia năng lượng cho Tổ chức Greenpeace (Hòa bình Xanh) và chiến đấu bảo vệ quyền cho thổ dân Canada. Bản thân Laboucan-Massimo cũng là người chào đời trong khu vực nên bà đã hết sức tuyệt vọng khi chứng kiến những gì đang xảy ra cho quê hương mình. Chỉ trong tháng 4/2011, một đường ống dẫn dầu bị nổ cách nhà cha của Laboucan-Massimo chừng vài kilômét, làm tràn 4,5 triệu lít dầu ra môi trường.
Tòa án Tối cao Canada hiện đang xem xét đơn kiện của thổ dân về tình hình khai thác dầu hủy hoại môi trường. Tình hình hiện nay là nhiều mỏ lộ thiên đã được phê chuẩn khai thác, còn nhiều mỏ khác đang trong quá trình lên kế hoạch khai thác. Viễn cảnh về một đường ống dẫn dầu khổng lồ Keystone XL chạy thẳng đến những nhà máy lọc dầu nặng ở Texas đã thúc giục giới đầu tư đổ tiền vào khu vực Alberta.
 |
| Nữ diễn viên Daryl Hannab bị cảnh sát bắt giữ khi cô tham gia biểu tình trước Nhà Trắng. |
Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) dự đoán sản lượng dầu ở Alberta sẽ tăng hơn gấp đôi đến mức 3,5 triệu thùng dầu/ ngày vào năm 2025. Tính theo giá cả hiện nay, điều đó có nghĩa là cát chứa dầu của Canada - nếu được khai thác theo công nghệ hiện thời - trị giá khoảng 16 nghìn tỉ USD.
Theo tính toán của Ủy ban châu Âu, việc tách dầu từ cát chứa dầu tác hại đến môi trường nhiều hơn việc khai thác dầu thô thông thường đến 22%. Còn Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ cho rằng việc khai thác cát chứa dầu tạo ra thêm 82% khí thải nhà kính. Nhưng vẫn chưa hết: nhựa nóng cũng thải vào không khí sulfur dioxide, nitrous oxide và các kim loại nặng từ đó dẫn đến mưa acid đổ xuống trái đất. Điều tồi tệ hơn hết là chưa rõ việc khai thác cát chứa dầu sẽ tác động đến mạch nước ngầm như thế nào