Cuộc chiến pháp lý Nga-Ukraine tại Tòa án Nhân quyền châu Âu

• Thấy gì qua cuộc đấu ngoại giao Nga-Mỹ, Nga-Ukraine và Nga-Séc?
• Điện Kremlin nói gì về khả năng chiến tranh Nga-Ukraine?
• Quan hệ Nga – Ukraine: Ánh sáng cuối đường hầm

Theo Reuters, Nga đã đệ đơn kiện Ukraine lên ECHR. Đây là lần đầu tiên Nga kiện một quốc gia liên kết trong khối Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG). Văn phòng Tổng công tố Nga, cơ quan tiếp quản Bộ Tư pháp trong việc đại diện cho Moscow tại ECHR hôm 22-7 đưa ra danh sách 10 điểm về những bất bình có thể tranh chấp đối với Ukraine, bao gồm: Những cái chết trong cuộc bạo động ở Kiev dẫn đến việc lật đổ Tổng thống Ukraine năm 2014, cũng như những cái chết của dân thường trong cuộc chiến kéo dài 7 năm của Ukraine chống lại những người ly khai thân Nga; Cái chết của 298 người trên chuyến bay MH17 của hãng Malaysia Airlines do Ukraine không đóng cửa không phận trong khu vực giao tranh. (Các nhà điều tra quốc tế cho biết một tên lửa đất đối không do Nga sản xuất đã bắn hạ chiếc máy bay này ở phía Đông Ukraine vào ngày 17-7-2014. 

Chính phủ Hà Lan đã gửi đơn khiếu nại chống lại Nga lên ECHR vào năm ngoái); Vụ phong tỏa Crimea sau khi Nga sáp nhập bán đảo này (các chính phủ phương Tây đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Moscow vì sáp nhập Crimea, nơi vẫn được quốc tế công nhận là lãnh thổ Ukraine); Tổn thất nhân mạng khi pháo kích vào các khu vực biên giới của Nga, các cuộc tấn công vào cơ quan ngoại giao của Nga ở Ukraine, phân biệt đối xử với các công ty Nga và người Ukraine nói tiếng Nga, cũng như từ chối hỗ trợ pháp lý cho Nga để điều tra các tội danh bị cáo buộc; Đàn áp quyền tự do ngôn luận và đàn áp những người bất đồng chính kiến thông qua lệnh cấm các phương tiện thông tin đại chúng và các nền tảng Internet, cũng như tước quyền của cư dân ở vùng Đông Nam Ukraine bị chiến tranh tàn phá.

Việc Nga nộp đơn kiện diễn ra đúng 5 tháng sau khi Ukraine nộp đơn mới nhất trong một loạt khiếu nại pháp lý chống lại Nga tại cùng một tòa án, nơi xét xử các khiếu nại về cáo buộc vi phạm công ước về nhân quyền. Giới phân tích nhận định, việc nộp đơn dường như là một phần trong nỗ lực của Nga nhằm làm tràn ngập ECHR với các vụ kiện chống lại Ukraine. 

Một cuộc điều tra được công bố hồi tháng 4 cho thấy các luật sư có trụ sở tại Nga và ở các khu vực phía Đông Ukraine do phe ly khai được Moscow hậu thuẫn đã nộp khoảng 6.000 đơn kiện liên quan đến cuộc xung đột ở các khu vực phía Đông Donetsk và Luhansk, thường được nhắc đến với cái tên Donbas. Hơn 13.200 người đã thiệt mạng và hàng nghìn người khác bị thương trong cuộc chiến nổ ra ở Donbas vào tháng 4-2014, một tháng sau khi Nga tiếp quản bán đảo Crimea. Nga phủ nhận sự liên quan, mặc dù có nhiều bằng chứng cho thấy họ đã cung cấp vũ khí, máy bay chiến đấu, tài chính và các khoản viện trợ khác cho phe ly khai.

Một điểm đáng chú ý nữa là các quốc gia rất hiếm khi khởi kiện các quốc gia khác tại tòa án có trụ sở tại Strasbourg. Đến nay, chỉ có 24 cái gọi là “đơn giữa các tiểu bang” được nộp trong lịch sử gần 70 năm thành lập của ECHR. Tuy nhiên, trong năm 2020, kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát, ECHR đã ghi nhận việc đăng ký giải quyết ngày càng nhiều vụ tranh chấp giữa các tiểu bang, trong đó có cả các vụ việc của Ukraine và Gruzia chống lại Nga đã được thừa nhận hoặc nhận được phán quyết. 

Về vụ kiện mới, Văn phòng công tố Nga cho biết trong một tuyên bố rằng họ đang tìm cách "khôi phục hòa bình và hòa hợp ở Ukraine" với yêu sách của ECHR. “Tuyên bố này có ý định thu hút sự chú ý của Tòa án châu Âu và toàn bộ cộng đồng thế giới về những hành vi vi phạm nhân quyền một cách thô bạo và có hệ thống của các nhà chức trách Ukraine”, thông báo có đoạn viết. 

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Nga cho biết, họ mong đợi một cuộc điều tra "không thiên vị và phi chính trị hóa" về bằng chứng của tòa án. Phó Chủ tịch Thượng viện Nga Konstantin Kosachev cho biết tuyên bố này sẽ “làm tỉnh táo nhiều nhà lãnh đạo và quân đội Ukraine, cũng như những người bảo trợ cho Ukraine ở châu Âu”. Còn các chuyên gia và nhà lập pháp khác nhận định, đơn khiếu nại của Nga sẽ là một "phép thử nghiêm trọng" về tính khách quan của ECHR.

Ukraine thì có phản ứng trái ngược. Bộ trưởng Tư pháp Ukraine Denys Malyuska đã chế nhạo vụ việc, nói rằng Moscow nhầm lẫn tòa án có trụ sở tại Strasbourg với một chương trình trò chuyện của Nga.

Bản thân Ukraine cũng đã đệ trình 9 vụ kiện chống lại Nga, trong đó có một vụ liên quan đến chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines ở miền Đông Ukraine.

Được biết, Nga là nước dẫn đầu về số lượng các vụ án ECHR đang chờ xử lý trong số 47 quốc gia thành viên thuộc thẩm quyền của tòa án này, chiếm khoảng 1/4 trong số 60.000 vụ việc đang chờ xử lý.