Cuộc họp Hội đồng Nga – NATO: Cơ hội bị bỏ lỡ!

• “Tảng băng” khó tan trong quan hệ Nga – NATO
• Nga - NATO lại khẩu chiến về hệ thống phòng thủ tên lửa ở Ba Lan và Rumania
• Nga- NATO bất đồng về các cuộc không kích ở Libya

Ngay từ trước khi diễn ra cuộc họp Hội đồng Nga – NATO, nhiều người tỏ ra bi quan về triển vọng của cuộc này bởi trong những ngày gần đây căng thẳng giữa Moscow và NATO đã gia tăng trở lại. Một số quan chức cấp cao của Nga thậm chí còn không tỏ ra hy vọng vào bất cứ một tiến bộ nào khi hai bên liên tiếp đưa ra các tuyên bố cứng rắn về lập trường của mình.

Thông cáo báo chí về kết quả Hội nghị Thượng đỉnh NATO diễn ra trước đó tại Warsaw có đoạn: "Nga đã đi ngược lại với các giá trị, nguyên tắc và cam kết cơ bản trong quan hệ Nga-NATO".

Đáp trả, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova cho rằng "NATO đang tập trung nỗ lực để kìm hãm “mối đe dọa không có thực từ phía Đông” (ám chỉ đến vai trò của Nga trong cuộc khủng hoảng ở Ukraine), mà bỏ qua các mối đe dọa khủng bố ngày càng tăng từ phía Nam".

Giới phân tích cho rằng thực ra, kết quả “khiêm tốn” của cuộc họp Hội đồng Nga – NATO cũng không phải là điều bất ngờ khi những bế tắc khó có thể khai thông trong “một sớm, một chiều” do quan hệ Nga - NATO đang rơi vào cuộc khủng hoảng niềm tin trầm trọng.

Quan hệ giữa phương Tây - Nga nói chung và quan hệ NATO - Nga nói riêng, đã xuống tới mức thấp nhất sau Chiến tranh lạnh do tác động của cuộc khủng hoảng tại Ukraine, với đỉnh điểm là Nga sáp nhập bán đảo Crimea. Việc NATO hủy bỏ các cuộc họp tham vấn của Hội đồng Nga - NATO - một cơ chế để hai bên bày tỏ quan điểm, thảo luận cùng đưa ra quyết định chung về an ninh được hình thành từ đầu từ năm 2002, đã làm “đóng băng” hợp tác giữa 2 bên từ tháng 6/2014.

Theo đánh giá của giới phân tích, nếu như Nga là phía chịu thiệt hại nhiều hơn về kinh tế khi đình trệ hợp tác với phương Tây, thì NATO lại là bên bị ảnh hưởng nặng nề về mặt an ninh, đặc biệt là cuộc chiến chống khủng bố tại Afghanistan cũng như cả khu vực Trung Đông, và hiện nay là cuộc chiến chống IS ở chính trong lòng châu Âu.

Mặc dù việc hai bên cùng “hạ nhiệt” để ngồi lại đối thoại được đánh giá là động thái tích cực đầu tiên nhằm mở đường cho việc nối lại những hợp tác cùng quan tâm và cùng có lợi. Song, giữa Nga và NATO vẫn còn rất nhiều bất đồng sâu sắc, những khác biệt quan điểm căn bản khó giải quyết trong thời gian trước mắt. Cho dù lịch sử đã có nhiều thay đổi kể từ khi NATO được thành lập vào năm 1949, nhưng liên minh này vẫn không từ bỏ mục tiêu lớn nhất là kiềm chế sức mạnh của Liên Xô trước đây và Nga hiện nay.

Việc Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg thừa nhận quan hệ NATO và Nga cần được xây dựng trên cơ sở "phòng thủ và đối thoại", cho thấy giữa hai bên khó có thể tạo dựng mối quan hệ tin cậy lẫn nhau. Việc NATO không thực hiện cam kết ngừng mở rộng về phía Đông và tiếp tục thiết lập các căn cứ quân sự mới tại các nước Đông Âu là căn nguyên sâu xa khiến quan hệ hai bên luôn trong tình trạng hoài nghi, dè chừng nhau.

Đặc biệt quyết định của NATO phái 4 tiểu đoàn đến Ba Lan và các quốc gia Baltic, kích hoạt "lá chắn tên lửa” ở Ba Lan và Romania, đồng thời tiến hành liên tiếp các cuộc tập trận sát biên giới với Nga càng khiến cho Moscow cảnh giác và mất lòng tin vào liên minh quân sự của phương Tây.

Cho dù NATO khẳng định những biện pháp quân sự mới chỉ nhằm tăng cường khả năng phòng thủ ở sườn phía Đông chứ không đe dọa an ninh nước Nga, song sức nặng lời nói của NATO đối với Moscow giờ đây không còn giá trị. Nga tuyên bố sẽ đáp trả thích đáng, trong đó có phương án lắp đặt hệ thống phòng không hiện đại S-400 tại tỉnh Kaliningrad và bán đảo Crimea, với phạm vi hoạt động bao quát phần rộng lớn mặt nước biển Banltic và Biển Đen, đồng thời thành lập những khu cấm bay đối với máy bay của NATO.

Ngoài ra, Moscow còn lên kế hoạch cung cấp hệ thống phòng không tầm cao S-300 cho Iran để thành lập những khu vực tương tự tại Trung Đông. Những hành động “ăn miếng trả miếng” giữa Nga và NATO đang gợi lại  kịch bản của những năm 70,  đầu 80 của thế kỷ trước, khi Mỹ và Liên Xô triển khai tên lửa tại châu Âu, gây ra cuộc khủng hoảng chính trị - quân sự kéo dài nhiều năm.

Giới phân tích cho rằng bất đồng là vậy, nhưng cũng không thể phủ nhận yếu tố tích cực trong cuộc họp lần này khi NATO ít nhất cũng đã chấm dứt "chính sách ngu ngốc" là từ bỏ tất cả các kênh liên lạc với Moscow. Với nỗ lực này, hy vọng Nga và NATO có thể đạt được một thỏa thuận hoặc chí ít cũng hạn chế những vụ va chạm nguy hiểm giữa các tàu và máy bay chiến đấu của Mỹ và Nga.

Việc hai bên nhất trí tiếp tục các cuộc đối thoại trong khuôn khổ Hội đồng Nga - NATO là dấu hiệu tích cực, cho thấy mối quan hệ Nga - NATO có thể được sưởi ấm trong tương lai gần.