Hiệp ước cắt giảm vũ khí hạt nhân: Mỹ đang mặc cả với thế giới

Tối ngày 6/4 vừa qua tại Washington, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates đã công bố học thuyết mới về vũ khí nguyên tử của Mỹ. Văn kiện chính thức này xác định chiến lược về vũ khí nguyên tử của Mỹ, và giới hạn các điều kiện sử dụng vũ khí này. Được chờ đợi sẽ trình làng tháng 12/2009, nhưng dời lại tháng 2/2010, rồi tiếp tục lỡ hẹn ngày 1/3/2010, học thuyết hạt nhân mới của Mỹ- học thuyết thứ 3 kể từ sau Chiến tranh lạnh - cuối cũng đã được công bố ngày 6/4 sau nhiều lần trì hoãn do những bất đồng nội bộ chính quyền của Tổng thống Obama.

Được soạn thảo theo yêu cầu của Quốc hội Mỹ, tài liệu có tên "Rà soát lại chính sách hạt nhân" phải thể hiện những ý đồ của chính quyền Mỹ về chính sách phòng thủ hạt nhân. Học thuyết hạt nhân được chính quyền Bush thông báo năm 2001 đã cho phép quân đội Mỹ triển khai vũ khí hạt nhân đối với một quốc gia sử dụng vũ khí hóa học hoặc sinh học cho dù quốc gia này có vũ khí hạt nhân hay không. Ngoài ra, học thuyết năm 2001 cũng cho phép việc chế tạo các loại vũ khí có sức công phá yếu hơn bom hạt nhân nhưng lại có khả năng xuyên thủng các boong-ke dưới lòng đất để phá hủy các kho chứa vũ khí nguyên tử của những quốc gia thù địch.

Nhưng chính quyền Obama lại muốn điều ngược lại, tức là giảm vai trò của vũ khí hạt nhân trong chiến lược an ninh quốc gia. Trong thông báo hôm 6/4, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates nhấn mạnh rằng, có hai điểm mới trong học thuyết hạt nhân lần này của chính quyền Obama. Thứ nhất, lần đầu tiên Mỹ sẽ loại trừ khả năng đáp trả bằng hạt nhân đối với các vụ tấn công vào nước Mỹ có sử dụng vũ khí sinh hóa hoặc vũ khí thông thường, một sự đoạn tuyệt với lời đe dọa dưới thời Tổng thống Bush về sự trả đũa bằng hạt nhân trong trường hợp một vụ tấn công bằng vũ khí sinh học hoặc hóa học.

Mỹ cũng cam kết sẽ không sử dụng vũ khí hạt nhân đối với các quốc gia tuân thủ Hiệp ước NPT. Nhưng chính sách mới đi kèm một điều kiện lớn rằng các nước sẽ chỉ tránh được một sự đáp ứng của Mỹ bằng hạt nhân nếu họ tuân thủ Hiệp ước NPT. Tổng thống Obama nói ông sẽ áp dụng một số ngoại lệ đối với các nước tỏ ra vi phạm hiệp ước, mà cụ thể là Iran và CHDCND Triều Tiên.

Tổng thống Obama còn cho biết, Mỹ sẽ chỉ xem xét việc sử dụng các vũ khí hạt nhân trong những trường hợp bất đắc dĩ. Thứ hai, trong khi giảm bớt vai trò của vũ khí hạt nhân trong an ninh quốc gia, Mỹ sẽ tăng cường kho vũ khí cổ điển và cam kết sẽ không phát triển bất cứ đầu đạn hạt nhân mới nào.

Học thuyết hạt nhân mới của Mỹ đưa ra trong bối cảnh ngày 8/4, Tổng thống Mỹ tới thành phố Praha, CH Séc, để ký với Tổng thống Nga Dmitri Medvedev Hiệp ước giải trừ vũ khí START mới, thay thế cho Hiệp ước START 1 hết hiệu lực hồi tháng 12/2009. Hiệp ước, được thỏa thuận hồi tháng trước, sẽ yêu cầu Nga và Mỹ giảm mạnh các đầu đạn hạt nhân, ở mức 1.550 đầu đạn hạt nhân mỗi quốc gia, ít hơn chừng 30% so với mức đang được phép.

Công bố hôm 6/4 của Mỹ được đưa ra đúng vài ngày trước khi Tổng thống Obama sẽ chủ trì một Hội nghị thượng đỉnh về không phổ biến vũ khí hạt nhân tại Washington, với sự tham dự của rất đông lãnh đạo thế giới. Hiện tại, Mỹ đang đứng trước hai mối đe dọa lớn nhất về hạt nhân. Thứ nhất là, vũ khí hạt nhân rơi vào tay quân khủng bố. Và thứ hai là, nguy cơ phổ biến vũ khí nguyên tử ra nhiều nước. Do vậy hai hội nghị sắp tới về hạt nhân là vô cùng quan trọng với Mỹ vì đây là dịp để Mỹ mặc cả với các nước. Nhưng muốn yêu cầu người khác không phát triển vũ khí hạt nhân thì trước hết Mỹ phải tỏ ra làm gương. Và việc đạt được thỏa thuận với Nga về Hiệp ước START mới và công bố học thuyết hạt nhân mới là những mặc cả mà Washington vừa có được.

Mới đây, đại diện Ai Cập tại Liên Hiệp Quốc, ông Hisham Badr, khẳng định Trung Đông đang có cảm giác bị lợi dụng trong Hiệp ước NPT do các cường quốc hạt nhân trên thế giới không giữ lời hứa giải giới, trong khi các chương trình hạt nhân của Iran và CHDCND Triều Tiên liên tục có những bước tiến mới. Tất cả những điều này gây sức ép mạnh mẽ lên chính quyền Obama, người tự cho mình là tín đồ của một thế giới phi hạt nhân.

Đối với giới bình luận, việc học thuyết mới của Mỹ hạn chế vai trò của vũ khí hạt nhân mới là một bước nhỏ, và không chắc nó làm hài lòng những người mơ ước một thế giới phi hạt nhân hóa. Tuy nhiên, bước nhỏ này làm mẫu mực cho những hoạt động ngoại giao: việc ký kết Hiệp ước Start mới và cuộc họp 40 lãnh đạo thế giới tại Washington trên vấn đề an ninh và không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Nhiều người hy vọng từng bước nhỏ này sang bước nhỏ khác, thế giới có thể răn đe những nước đang có ý định trang bị vũ khí nguyên tử. Chiến lược mới của ông Obama nhắm trước tiên vào mục tiêu giành quyền chủ động để chống phổ biến hạt nhân. Đây là lần đầu tiên Mỹ tự hạn chế mình như thế.

Theo giới quan sát, Tổng thống Obama, đeo đuổi chủ trương về dài hạn là một thế giới không vũ khí nguyên tử, sẽ gặp nhiều khó khăn nhưng đây là một sự chọn lựa cố tình mà Tổng thống Mỹ đặt vào trọng tâm của chính sách đối ngoại của mình và nó sẽ đánh dấu nhiệm kỳ tổng thống của ông.

Tuy niên, chiến lược mới của ông Obama có thể sẽ đưa tới chỉ trích từ những người bảo thủ, những người cho rằng đường lối của ông có thể gây nguy hại cho nền an ninh quốc gia, và gây bất mãn cho những người có khuynh hướng tự do, những người muốn ông tiến xa hơn trong việc kiểm soát vũ khí