Mỹ dần rời xa EU?

• Nguy cơ chiến tranh thương mại Mỹ - EU: Cây muốn lặng, gió chẳng đừng
• Thượng đỉnh Nga - Mỹ: EU và NATO như “ngồi trên đống lửa”

Phân định rạch ròi lợi ích của “châu Âu cũ” và “châu Âu mới”

Tờ Globe and Mail mới đây đăng bài viết của tác giả Andrew Hammond giải thích lý do tại sao Tổng thống Mỹ Donald Trump muốn phá vỡ EU. Theo tác giả, trong bối cảnh không có nhiều hy vọng cải thiện căng thẳng thương mại với Mỹ, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Jean-Claude Juncker khi gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng mới đây là làm dịu căng thẳng giữa hai bờ Đại Tây Dương, nhất là sau hai Hội nghị thượng đỉnh nhóm 7 nền công nghiệp lớn nhất thế giới (G7) ở Canada và Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Bỉ.

Điểm mấu chốt gây căng thẳng giữa Mỹ và EU hiện nay là thái độ của ông Donald Trump “coi thường” EU, “tệ” hơn bất kỳ Tổng thống Mỹ nào kể từ khi EU được thành lập. Ông Trump không chỉ bực tức về mức chi tiêu quốc phòng quá thấp của EU so với Mỹ mà còn thất vọng trước mức thâm hụt thương mại của Mỹ với EU. Ông Trump từng thẳng thắn tuyên bố cách đây ít ngày rằng: “Tôi coi EU là kẻ thù, xét tới những gì họ làm với chúng tôi trong thương mại”.

Mặc dù một số người cho rằng đây chỉ là tuyên bố nhất thời của nhà lãnh đạo Mỹ nhưng theo Anthony Gardner, cựu Đại sứ Mỹ tại EU dưới thời Tổng thống Barack Obama, châu Âu “cần tỉnh táo” trước ý định của Mỹ muốn phá vỡ EU.

Sự tương phản giữa ông Trump với lời kêu gọi có thêm nhiều “Brexit” trong EU, với chính sách của nước Mỹ ở thời điểm châu Âu mới hội nhập ngày càng bộc lộ rõ. Trong bài phát biểu về mối quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương năm 1962, Tổng thống Mỹ khi đó là John Kennedy đã thể hiện rõ quan điểm cốt lõi của Washington về một châu Âu hội nhập, cho rằng châu Âu đoàn kết sẽ đẩy lùi chiến tranh trong tương lai và tạo ra thị trường sôi động mang lại thịnh vượng cho cả hai bờ Đại Tây Dương. Tuy nhiên, thái độ sau này của Mỹ ngày càng mâu thuẫn, đặc biệt dưới các thời đảng Cộng hòa cầm quyền gần đây.

Đơn cử trong lĩnh vực kinh tế, việc châu Âu muốn hình thành thị trường chung thống nhất đã khiến Mỹ hết sức lo ngại về nguy cơ một ngày nào đó sẽ phải đối mặt với “Pháo đài châu Âu”. Tương tự, khi châu Âu phát hành đồng tiền chung, Mỹ cũng lo lắng sẽ bị mất lợi thế trong lĩnh vực tài chính và chính sách kinh tế vĩ mô. Chưa hết, trong lĩnh vực cạnh tranh, việc Ủy ban châu Âu ngày càng quyết đoán cũng làm Mỹ lo ngại về khả năng tiếp cận EU.

Trên một dòng tweet đăng cách đây không lâu, Tổng thống Trump viết: “EU vừa ghi phiếu phạt 5 tỷ USD đối với Google, một trong những tập đoàn lớn của chúng ta. Họ đang thực sự chiếm lợi thế trước Mỹ, nhưng điều này sẽ không còn kéo dài!”.

Trước thời Tổng thống Trump, chính quyền George W.Bush cũng từng đặt câu hỏi về giá trị của một châu Âu hội nhập. Điều này thể hiện rõ trong cuộc tranh cãi về tấn công Iraq khi Washington chất vấn những lợi ích hợp tác với EU trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng.

Vào đêm trước khi NATO công bố báo cáo quốc phòng năm 2003, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ khi đó là Donald Rumsfeld thậm chí còn phân định rạch ròi giữa “châu Âu cũ” và “châu Âu mới”, trong đó ông nói rõ “châu Âu mới” mang lại nhiều lợi ích hơn cho nước Mỹ.

Thế đối đầu với Mỹ

Một trong những điểm đáng chú ý là ông Trump luôn tìm cách chia rẽ Đức và Pháp, hai đầu tàu chính của EU. Theo một số tài liệu, tháng 5 vừa qua, ông Trump đã "rỉ tai" người đồng cấp Pháp Emmanuel Macron rằng nước Pháp sẽ tốt hơn nếu rời bỏ EU để có một thỏa thuận thương mại tốt hơn với Mỹ và rằng một thỏa thuận thương mại riêng giữa hai nước sẽ tốt hơn là một thỏa thuận chung của Mỹ với toàn EU.

Hiện ông Trump chưa thành công trong việc chia tách hai đầu tàu của EU nhưng ông Trump là người bộc lộ rõ nhất từ trước tới nay về quan điểm của Nhà Trắng trước một châu Âu hội nhập.

Bất đồng ngày càng gia tăng giữa Washington và Brussels liên quan thỏa thuận hạt nhân Iran mà Mỹ rút khỏi từ hồi tháng 5. Các nước châu Âu muốn duy trì thỏa thuận này cho dù có hay không sự tham gia của Mỹ. "Thỏa thuận này rõ ràng đã “chết yểu”. Tuy nhiên, các bên ký kết, trừ Mỹ lại rất muốn cứu vớt thỏa thuận này. Châu Âu dường như lâm vào thế đối đầu với Mỹ sau khi Brussels kêu gọi các doanh nghiệp châu Âu tiếp tục đầu tư vào Iran.

Phát biểu trước báo giới ngày 7-8, đại diện cấp cao phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại châu Âu, bà Federica Mogherini tuyên bố: "Chúng tôi khuyến khích các doanh nghiệp vừa và nhỏ tăng cường làm ăn với Iran như một phần của điều mà chúng ta coi là ưu tiên an ninh".

Brussels cũng tỏ ý sẵn sàng hỗ trợ các công ty châu Âu. Tuyên bố này đang được xem như có thể gây hủy hoại hơn nữa mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Những mâu thuẫn gần đây không chỉ phản ánh vết rạn nứt ngày càng lớn giữa Mỹ và Tây Âu mà còn phản ánh một thực tế mới: Bị chia rẽ nội bộ, châu Âu đang mất đi sức mạnh trên trường thế giới.

Đối với châu Âu, học cách sống sót trong kỷ nguyên mới của sự cạnh tranh nước lớn là vấn đề sinh tồn khi nước Mỹ quan tâm tới việc phá vỡ châu Âu thay vì bảo toàn nó. Trên mặt trận chính trị, Mỹ đang có động thái nhằm làm suy yếu các nhà lãnh đạo châu Âu bất tuân.

Chuyến công du của ông Donald Trump tới Anh vào tháng 7, mà trong thời gian đó ông đã chê bai Thủ tướng Anh Theresa May trong một bài phỏng vấn với một vài tờ báo chuyên đăng tin giật gân, đã hé lộ cách có thể thực hiện một chiến lược như vậy. Mỹ còn đang làm suy yếu Thủ tướng Đức Merkel bằng cách trao quyền cho các thế lực cực hữu và đổ thêm dầu vào lửa trong cuộc tranh luận về vấn đề nhập cư.

Châu Âu cần lưu ý tới thực tế mới này. Các chuyên gia cũng lấy làm khó hiểu khi Mỹ có “thái độ” như vậy trong lúc cần có sự hỗ trợ của châu Âu trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc và Nga ở các đấu trường lớn hơn.