Qua chuyến thăm Arab Saudi của Tổng thống Mỹ:Bằng mặt nhưng không bằng lòng

• Thổ Nhĩ Kỳ và Arab Saudi đưa quân tới tham chiến ở Syria
• Arab Saudi: “Cơn bốc đồng” tai hại của Phó Hoàng Thái tử
• Căng thẳng trong quan hệ Iran-Arab Saudi: “Cuộc chiến” chưa có hồi kết

Trước chuyến thăm Arab Saudi, ngày 16-4, đài truyền hình CNN đưa tin Arab Saudi dọa sẽ phát mãi những tài sản của Mỹ có tổng trị giá 750 tỷ USD nếu Tổng thống Obama chấp thuận dự luật của Quốc hội Mỹ về việc đưa Chính phủ Arab Saudi ra tòa án Mỹ về tội có liên quan đến vụ khủng bố ngày 11-9-2001.

Theo thông tin từ đài này, đại diện của Lầu Năm Góc và Bộ Ngoại giao đã bí mật tổ chức một số cuộc họp với các nhà lập pháp Mỹ để cảnh báo về những hậu quả kinh tế và tài chính nghiêm trọng khi đưa ra một dự luật như vậy. Trên thực tế, nếu dự luật này được chấp thuận thì nó sẽ cho phép thu giữ các tài khoản ngân hàng và các tài sản khác của Arab Saudi có mặt trên lãnh thổ Hoa Kỳ. Vì vậy, nếu mối đe dọa như vậy thực sự xảy ra, Riyadh sẽ bán tháo các tài sản này, bao gồm cả trái phiếu kho bạc Mỹ. Bộ trưởng Ngoại giao Vương quốc Adel al-Dzhubeyr đã thông báo điều này với chính quyền Obama trong chuyến thăm Washington vào tháng trước.

Theo thông báo trước đó trên kênh truyền hình Fox News, cựu Thượng nghị sĩ Bob Graham cho biết, trong vòng 60 ngày tới, Tổng thống Mỹ sẽ ra lệnh gỡ bỏ nhãn "tối mật" đối với một bản báo cáo dài 28 trang về cuộc điều tra vụ tấn công khủng bố ngày 11-9-2001. Tài liệu có thể chứa thông tin về việc Arab Saudi có dính dáng đến các vụ tấn công ở Mỹ cách đây gần 15 năm. Graham từng là thành viên của Ủy ban Thượng viện phụ trách điều tra vụ việc này.

Ngày 20-4, ông Obama đặt chân xuống Riyadh không kèn không trống. Chỉ có một phái đoàn nhỏ quan chức Arab Saudi ra chào với các nghi lễ đón tiếp thông thường, cuộc gặp với tân Quốc vương của Arab Saudi cũng không phát sóng trực tiếp trên truyền hình. Đây là chuyến thăm thứ tư và dường như sẽ là chuyến thăm cuối cùng của ông Obama đến Arab Saudi trên cương vị tổng thống.

Đài truyền hình RT của Nga còn có cả một phóng sự so sánh những lần Arab Saudi tiếp ông Obama trước đó với lần này. Khác với những chuyến thăm trước, lãnh đạo Arab Saudi đón ông chủ Nhà Trắng tại Riyadh với ánh mắt ngờ vực và những nụ cười ẩn chứa nghi kỵ. Còn đài BBC thì đưa kết quả khảo sát cho thấy người Arab Saudi xem Tổng thống Obama là hiện thân sống động cho nỗi thất vọng của họ về chính quyền Mỹ hiện nay.

Gắn bó bằng sự liên kết đặc biệt trong suốt 7 thập kỷ qua, tình bạn khăng khít Mỹ - Arab Saudi đang rạn nứt dần theo thời gian. Chính Tổng thống Obama mới là người "gây nên chuyện" sau những phát biểu thẳng thừng rằng Arab Saudi cần "chia sẻ tình hàng xóm" với Iran được đăng tải trên ấn bản tháng 4 của tạp chí The Atlantic. Làn sóng bất bình nổi lên từ giới truyền thông Arab Saudi đến các ngôi nhà dát vàng tráng lệ của những hoàng thân, quốc thích tại vương quốc dầu lửa.

Tại một đất nước tự coi mình là người hùng của dòng Hồi giáo Sunni, lời yêu cầu phải chung sống hòa bình và chia sẻ Trung Đông với kẻ thù truyền kiếp Iran vốn là "ngọn cờ đầu" của dòng Hồi giáo Shiite là rất khó chấp nhận. Những lời nói được xem đã đánh thẳng vào các giá trị tạo nên nền tảng quyền lực của Hoàng gia Arab Saudi càng khoét sâu thêm nỗi thất vọng của Arab Saudi đối với chính sách của Mỹ tại khu vực.

Trong khi Washington ca ngợi thỏa thuận hạt nhân với Tehran như là một thành tựu ngoại giao đột phá thì Riyadh sống trong cảm giác bị đồng minh thân thiết "chơi một vố đau". Với một văn bản giúp "cởi trói" Iran bước ra thế giới, tiến lên một vị thế cao hơn, quan trọng hơn trên vũ đài chính trị khu vực mà Arab Saudi từng giữ vị trí thống soái, Riyadh bắt đầu cảm nhận được sự "xoay trục về Iran" của Washington.

Chính sách này càng trở nên rõ ràng sau lời kêu gọi chia sẻ quyền lực giữa hai đối thủ của ông Obama cũng như những hàm ý ám chỉ rằng, quốc gia Vùng Vịnh kích động sự xung đột bè phái tại Syria, Yemen, Iraq giữa lúc Riyadh từng không ít lần bất bình trước sự do dự của Mỹ trong việc lật đổ Chính phủ Tổng thống Bashar Al-Assad thân Iran ở Syria.

Căng thẳng giữa Washington và các đồng minh Arập gia tăng vì cách biệt trong cách ứng phó trong khu vực. Mỹ thúc đẩy tập trung nhiều hơn tới giải pháp chính trị và cải cách dân chủ, giảm bớt xung đột giáo phái đặc biệt tại các nước như Yemen và Syria nơi lệnh ngừng bắn đã có hiệu lực dù vẫn còn mong manh. Tuy nhiên, một số quốc gia Vùng Vịnh như Arab Saudi xem bạo động giáo phái là mối đe dọa an ninh hàng đầu và tỏ ra hoài nghi về cái nhìn của Mỹ trong vấn đề an ninh khu vực, đặc biệt là về điều mà họ cho là các mối đe dọa ngày càng gia tăng từ Iran.

Các quan chức cấp cao của Arab Saudi từng khẳng định rõ ràng: Mối quan hệ với Mỹ sẽ chỉ cải thiện sau khi Tổng thống Barack Obama rời nhiệm sở. Tuy nhiên, trong cuộc hội đàm kéo dài 2 giờ ngày 20-4, Tổng thống Obama và Quốc vương Salman đã tái khẳng định tình hữu nghị lịch sử và đối tác chiến lược sâu sắc giữa hai bên. Lãnh đạo hai nước cũng đã thảo luận về một loạt vấn đề liên quan đến tình hình ở Yemen, Syria, Iraq và Liban. Như thế cũng đủ phát đi tín hiệu rằng, Mỹ vẫn xem mối quan hệ với Arab Saudi là chủ chốt và bất biến cho sự ổn định tại khu vực Trung Đông cũng như bảo đảm những lợi ích của Mỹ tại vùng đất chiến lược này.

Theo giới chức Riyadh, Mỹ không nên xa lánh họ bởi vì Washington rất cần sự hỗ trợ của Arab Saudi để đánh bại hai tổ chức khủng bố khét tiếng là IS và al Qaeda.

Cho đến nay, mặc dù Mỹ là nhà bảo trợ an ninh cho Arab Saudi nhưng quốc gia này cũng là một khách hàng hào phóng và tiềm năng của các ngành công nghiệp vũ khí Mỹ. Do đó, xét trên mọi khía cạnh, liên minh Mỹ - Arab Saudi vẫn nằm trong lợi ích cốt lõi nhằm bảo vệ vị thế cường quốc số 1 thế giới của Mỹ.

Các chuyên gia nhận định quan hệ Mỹ - Arab Saudi dù biến động nhưng sẽ không sụp đổ. Đó là do cả 2 bên vẫn cần sự hỗ trợ lẫn nhau.