Thấy gì qua Thông điệp Liên bang 2020 của ông Putin

• Tổng thống Nga Putin chuẩn bị đọc Thông điệp Liên bang năm 2019
• Tổng thống Nga Putin định ngày đọc Thông điệp Liên bang

Trong Thông điệp, ông Putin đề cập đến những vấn đề gì? Theo dõi toàn văn, có thể thấy 3 nội dung chính sau đây.

Tập trung đối nội, an sinh xã hội hợp lòng dân

Nước Nga đang phải đối mặt vấn đề nhân khẩu học với tình trạng dân số già, tỷ lệ sinh thấp.

Dân số Nga hiện có 147 triệu người, đứng thứ 9 trên thế giới. Tỷ lệ sinh năm 2019 ở mức 1,5. Nga đang trong giai đoạn nhân khẩu học khó khăn, đặt ra những thách thức nhiều mặt trong những năm tới và trong tương lai. Mật độ dân số vào nhóm thấp nhất thế giới, chỉ ở mức 9 người/km2, trong đó dân số thành thị chiếm 74,43%, nhiều vùng xa xôi, viễn Đông, Siberia, dân số còn thưa thớt, thậm chí là “trống vắng”. Điều này gây nhiều khó khăn trong việc quản lý, khai thác tiềm năng của đất nước có diện tích lớn nhất thế giới với gần 16,5 triệu km2.

Mặt khác, vấn đề nghiêm trọng, gay gắt, gai góc hơn là dân số già và đang tiến tới già hơn với độ tuổi trung bình dần cập 40-45 tuổi (hiện là 39,6 tuổi). Nếu không có giải pháp kịp thời, lực lượng lao động thiếu hụt, “rệu rã” sẽ không thể phát huy, khai thác tiềm năng, thúc đấy kinh tế phát triển, gây nhiều áp lực căng thẳng lên y tế, an sinh xã hội.

Trong thông điệp, Tổng thống Putin đưa ra hàng loạt biện pháp hỗ trợ, trợ cấp chưa từng có cho các gia đình có con nhỏ, nhất là có con thứ hai, thứ ba. Những giải pháp mạnh mẽ, trên cơ sở tính toán cân đối ngân sách liên bang để có tính khả thi cao. Đây là động lực sẽ nâng cao tỷ lệ sinh, giải quyết vấn đề dân số già trong trước mắt và những thập niên tiếp theo.

Ngoài nêu bật các thành tựu kinh tế của nước Nga như ngân sách tiếp tục thặng dư, lạm phát ở mức thấp, Tổng thống Putin đưa ra mục tiêu thay đổi cấu trúc nền kinh tế quốc gia, nâng tỷ lệ đầu tư hằng năm đạt ít nhất 5% để đưa tốc độ tăng trưởng GDP của năm 2021 cao hơn mức trung bình của thế giới.

Tại sao phải thay đổi cấu trúc nền kinh tế? Xét trên nhiều khía cạnh, nhất là qua các thông số kinh tế - xã hội, mức độ phát triển tài nguyên con người và nền văn hóa, có thể khẳng định nước Nga là một trong số những quốc gia phát triển của thế giới hiện đại. Tuy nhiên, nền kinh tế Nga vẫn còn những khó khăn mang tính “thâm căn cố đế”, những hiện tượng khủng hoảng, sự thiếu hụt, mất cân xứng và kém hiệu quả, năng suất lao động tụt hậu so với các nền kinh tế hàng đầu thế giới rất nhiều lần; mô hình kinh tế của Nga vẫn trong tình trạng mô hình phát triển dựa vào nguyên liệu - nền kinh tế nguyên liệu...

Bên cạnh đó, với vị thế địa chính trị của mình trong sự biến đổi sâu sắc hệ thống trật tự thế giới, nhiều bước đi chiến lược được thực hiện trước những biến cố chính trị ở Ukraine, Crimea, Syria, khu vực Trung Đông, nước Nga phải xoay xở trong vòng “kim cô” phong tỏa kinh tế trước các lệnh trừng phạt của phương Tây, đứng đầu là Mỹ.

Những nguy cơ, khó khăn, thách thức này sẽ gia tăng nếu không có sự nỗ lực cải cách và chính sách phù hợp. Đây là lý do đưa ra mục tiêu thay đổi cấu trúc nền kinh tế, phát huy nội lực, duy trì tăng trưởng, phát triển mang tính bền vững về số lượng, chất lượng để “trở lại”, duy trì vị thế “cường quốc và phúc lợi nhân dân” như ông xác định.

Tổng thống Putin đề cập những vấn đề đảm bảo chất lượng giáo dục, đào tạo. Trong đó tập trung vào giáo dục ban đầu, giáo dục phổ thông và giáo dục dạy nghề. Củng cố cơ sở hạ tầng giáo dục, nghiên cứu, nâng cao nghiệp vụ giảng viên, để sinh viên có những kiến thức cập nhật đáp ứng thị trường lao động ngày càng thay đổi mạnh mẽ, các ngành nghề mới liên tục xuất hiện.

Cùng với chính sách để dân số ổn định, bền vững, theo logic, số lượng trẻ em, học sinh phổ thông, dạy nghề, đại học sẽ tăng lên. Cho nên phát triển giáo dục là bước chuẩn bị mang tính thập kỷ. Mặt khác, thực tế nền giáo dục còn bất cập được ông phân tích cần phải khắc phục.

Để giải quyết vấn đề này, trong ngắn hạn, Tổng thống Putin duy trì cách tiếp cận công bằng, bình đẳng đối với giáo dục đại học chính quy miễn phí; hằng năm tăng số lượng sinh viên được hưởng ngân sách nhà nước tại các trường đại học, ưu tiên dành những suất này cho các trường đại học ở các địa phương, những vùng hiện không đủ bác sĩ, giáo viên là chính sách đúng đắn, đáp ứng yêu cầu phát triển, cân bằng hiện nay. Ông quyết đáp từ 1-9-2020 tăng lương cho gần 1 triệu giáo viên Nga số tiền ít nhất là 5.000 ruble từ ngân sách liên bang.

Cạnh tranh toàn cầu nguồn nhân lực vốn đang trở thành nhân tố chính giải quyết những nhiệm vụ chiến lược của bất kỳ quốc gia nào. Nhưng đối với nước Nga, điều này không hẳn là mang tích dịch chuyển lao động trong xu hướng toàn cầu hóa mà chủ yếu làm nội lực chất lượng nguồn nhân lực tăng lên, nâng cao năng suất lao động, nhất là các vùng, miền xa xôi còn mất cân đối.

Đặt ra mục tiêu nâng cao chất lượng hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe nhân dân cũng được ông Putin nhắc đến. Tập trung đào tạo và thu hút cán bộ y tế, đặc biệt ưu tiên cho các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu. Đây là bước hiện thực hóa ngành y tế hoàn thành triển khai toàn bộ mạng lưới y tế cơ sở vốn được xem là dự án cấp quốc gia trong 2020; khởi động chương trình hiện đại hóa công tác chăm sóc sức khỏe tuyến ban đầu. Putin yêu cầu trang bị máy móc phương tiện mới cho các cơ sở y tế, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực hệ thống ngành y, nhất là tuyến ban đầu.

Những vấn đề cơ bản trên được tập trung phân tích và những biện pháp quyết đáp được người đứng đầu nước Nga quyết đoán đưa ra. Sau mỗi vấn đề, các tràng “pháo tay” của các đại biểu có mặt lại vang lên không ngớt. Người ta biết rằng, chính sách đối nội được xác định tập trung vào những vấn đề gắn liền với đời sống, an sinh xã hội, hợp lòng dân.

Vai trò và trách nhiệm chính trị của nước Nga

Về đối ngoại, Tổng thống Putin cho rằng, thế giới nổi lên những sự kiện không thể đoán trước, không thể kiểm soát như các sự kiện xảy ra ở Trung Đông, Bắc Phi năm 2019. Xung đột khu vực leo thang thành mối đe dọa đối với an ninh toàn cầu... Thông điệp về đối ngoại, ông Putin muốn khẳng định, sự phát triển của nước Nga là một bộ phận không thể tách rời của các tiến trình toàn cầu; ngược lại các chương trình nghị sự toàn cầu sẽ là thiếu vắng khi không có sự tham gia của Nga nếu không muốn nói sẽ không thể hình thành và diễn ra.

Theo đó, các nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc cần có trách nhiệm cho sự ổn định nhân loại toàn cầu trước những biến động nhanh chóng, phức tạp, không thể lường trước và khó kiểm soát. Nước Nga luôn mở cửa trước, sẵn sàng tăng cường hợp tác với các đối tác trong những vấn đề quốc tế, sẵn sàng đương đầu với một ý chí, trách nhiệm chính trị, sự thông thái và lòng dũng cảm.

An ninh quốc gia của Nga phải được đảm bảo kịp thời, đầy đủ bằng hệ thống vũ khí hiện đại đi trước thế giới một thập kỷ và không được “ngủ quên trong vòng nguyệt quế”; rằng chủ quyền đất nước là yếu tố vô điều kiện, bất khả xâm phạm. Từ đó tạo nền tảng an ninh tin cậy, tạo điều kiện cho hòa bình, tiến bộ, tập trung cho tăng trưởng kinh tế, xã hội trong sự hài hòa của một cường quốc mạnh mẽ với phúc lợi của nhân dân.

Có sự khác biệt trong đánh giá, xác định những vấn đề đối ngoại, năm nay ông Putin giành thời lượng ít hơn, khái quát hơn, chủ yếu đề cập một số vấn đề trên. Ông không đề cập vào chi tiết, biện pháp, cách thức giải quyết những vấn đề cụ thể. Phải chăng những vấn đề quốc tế và chiến lược của Nga trong trật tự thế giới mới ít được quan tâm?

Đương nhiên là không. Vai trò của nước Nga, chiến lược, sự tham gia của Nga trong giải quyết những vấn đề quốc tế vẫn rất đúng phong cách thường thấy - Putin: quan trọng, quyết đoán, bất ngờ, thực dụng và rất hiệu quả.

Sự thay đổi cấu trúc nền chính trị Nga

Đề cập sửa đổi Hiến pháp Nga, Tổng thống Putin đề nghị đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt hơn đối với các ứng cử viên tổng thống và ứng cử viên này không thể có quốc tịch kép.

Theo đó, yêu cầu thắt chặt quy định của hiến pháp đối với người đứng đầu của các chủ thể liên bang, nghị sĩ, bộ trưởng, thẩm phán và các quan chức khác, không cho những người này nhận quốc tịch nước ngoài. Thực tế đời sống chính trị quốc tế đã từng xảy ra rất nhiều rắc rối, tranh cãi liên quan đến những chính trị gia mang hai quốc tịch.

Ngoài lý do như trên, Putin muốn đảm bảo một cách rõ ràng, chắc chắc rằng từ nay những lãnh đạo nước Nga từ nghị sĩ, bộ trưởng trở lên phải đảm bảo duy nhất là công dân nước Nga, có quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm chính trị với đất nước và nhân dân Nga.

Từ Thông điệp liên bang có thể thấy, Tổng thống Putin tập trung xem xét việc cải tổ chính trị lâu dài để giải quyết những vấn đề “sau năm 2024” - bước chuẩn bị cần thiết khi kết thúc nhiệm kỳ tổng thống thứ 4 của mình.

Tổng thống Nga đề nghị tiến hành những thay đổi mang tính căn bản đối đối với mối quan hệ giữa các chủ thể quyền lực trong hệ thống chính trị được quy định trong Hiến pháp Nga, bao gồm những hạn chế đối với quyền lực của tổng thống trong tương lai, mở rộng quyền hạn của Thượng viện và Hạ viện, củng cố vị thế của Hội đồng Liên bang Nga.

Theo đó, quyền lực được cân đối lại giữa chủ thể: Tổng thống - Quốc hội - Thủ tướng. Sự thay đổi phương thức bổ nhiệm chính phủ theo cách quốc hội đề xuất các ứng cử viên và tổng thống không có quyền từ chối đề cử của quốc hội đối với cương vị thủ tướng, phó thủ tướng và bộ trưởng thay cho việc tổng thống bổ nhiệm thủ tướng.

Đây là điểm mới mang tính thay đổi căn bản cấu trúc quyền lực trong hệ thống chính trị Nga. Quyền lực phân tán hơn, nâng cao thực hiện sự lãnh đạo tập thể ở mức độ nhất định thông qua việc duy trì sự cân bằng, kiềm chế lẫn nhau, nhằm hạn chế việc tổng thống tập trung quá nhiều quyền lực.

Chỉ sau khi Thông điêp liên bang được truyền đi vài giờ, ông Medvedev và chính phủ tuyên bố từ chức, tạo ra “cơn địa chấn” bất ngờ trên chính trường Nga. Tổng thống Putin đã đề cử ông Mikhail Mishustin - lãnh đạo Cơ quan Thuế Liên bang - làm Thủ tướng và được Hạ viện thông qua.

Thông điệp liên bang năm 2020 lần này của Tổng thống Nga Putin còn được cho là bước chuẩn bị cho vị trí, ảnh hưởng khó đoán định của ông sau 2024 được lên kế hoạch và cần thực hiện ngay từ giờ. Với sự lão luyện, tỉnh táo xen lẫn sự thông thái, những bước đi của ông Putin được đánh giá là cần thiết để dẫn dắt nước Nga bước vào thập niên thứ 3 của thế kỷ 21.