Tổng thống Obama bị kiện

Trường hợp vượt mặt Quốc hội Mỹ gần đây nhất của Tổng thống Obama là việc ông tự quyết định trao đổi 5 tù binh Taliban lấy sự tự do cho binh sĩ Mỹ bộ binh Bowe Bergdahl hồi cuối tháng 5/2014.

Ngày 31/5 vừa qua, Tổng thống Barack Obama thông báo Bowe Bergdahl đã được trả tự do sau gần 5 năm bị Taliban bắt giữ làm con tin. Đổi lại, Mỹ phải thả năm tù nhân Taliban bị giam giữ tại trại giam Guantanamo (Cuba). Ngay tức khắc, tin này trở thành đề tài gây tranh cãi trong chính trường Mỹ.

Theo luật pháp Mỹ, hành pháp có trách nhiệm phải thông báo cho Quốc hội biết ít nhất 30 ngày trước khi di chuyển tù nhân khỏi trại giam Guantanamo, đằng này, Bộ Quốc phòng chỉ cho Quốc hội biết tin sau khi chuyện xảy ra.

Về mặt đạo đức, theo cách nhìn của một số người, Taliban là một lực lượng khủng bố có liên hệ với Al-Qaeda, nên Chính phủ Mỹ đã điều đình, thương thuyết với khủng bố, đó là điều không thể chấp nhận được, vì đi ngược với nền tảng đạo đức của nước Mỹ, cũng như đi ngược với những gì mà Mỹ từng nói với thế giới là không bao giờ thương thuyết với quân khủng bố cả.

Tổng thống Barack Obama (trái) và Chủ tịch Hạ viện Mỹ John Boehner.

Đáp lại, một cố vấn của Tổng thống Obama nói rằng lý do tại sao không thể báo cho Quốc hội biết trước 30 ngày vì "thấy có cơ hội để cứu Bergdahl thì phải làm ngay". Sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Chuck Hagel nói rằng vì tình trạng sức khỏe của Bergdahl nên phải quyết định tức khắc, không thể chậm trễ. Lập luận đó không được lập pháp chấp nhận. Ngày 4/5, Nhà Trắng đồng ý cử người sang Thượng viện để trình bày cho các vị dân cử lưỡng đảng biết tất cả mọi chuyện dẫn đến cuộc trao đổi đang gây nhiều tranh cãi đó.

Các cuộc họp giàn xếp giữa hai phe đến nay vẫn chưa đi đến thống nhất gì, căng thẳng tiếp tục gia tăng. Lập pháp Mỹ đặc biệt không hài lòng về vụ trao đổi trên, nhất là quân nhân được đánh đổi lại là người bị chính các đồng đội tố cáo là đào ngũ, không xứng đáng để được quốc gia đón chào như những anh hùng quân đội đã cầm súng chiến đấu trước khi họ bị kẻ thù bắt giữ.

Vụ qua mặt Quốc hội lần này của Tổng thống Obama đã làm tràn ly nước. Những ức chế với ông Obama đã được Quốc hội Mỹ găm trong lòng từ rất lâu rồi. Khởi đầu từ bản Thông điệp liên bang đọc hồi cuối tháng 1/2014, trong đó Tổng thống Obama cho biết năm 2014 sẽ là năm ông tự hành động, lấy lý do tất cả những đề nghị ông đưa ra đều gặp trở ngại ở Quốc hội.

Ngay sau đó, ông Obama đã dùng quyền Tổng thống để ban hành một số sắc lệnh, chẳng hạn như quy định mức lương tối thiểu mà Chính phủ liên bang phải trả cho người làm việc, đưa ra những quy định mới để bảo vệ môi trường hay các quy định về di trú, cũng như quyết định oanh tạc Lybia mà không thông báo cho Quốc hội.

Vụ tự ý trao đổi Trung sĩ Bowe Bergdahl (trái) với 5 tù binh Taliban mà không hỏi ý kiến Quốc hội đã khiến Tổng thống Obama bị kiện.

Phát biểu với báo giới sáng 27/6, Chủ tịch Hạ viện Mỹ John Boehner cho biết, vụ kiện mà ông cùng các thành viên Quốc hội thuộc đảng Cộng hòa sẽ đưa ra trước Tòa án liên bang "không nhắm vào mục tiêu truất quyền Tổng thống của ông Obama", mà chỉ nhắm mục đích nhờ luật pháp phân xử để người lãnh đạo nước Mỹ "thi hành luật pháp một cách nghiêm chỉnh" vì "rõ ràng Tổng thống Obama đã lợi dụng quyền hạn" được hiến pháp giao phó. Ông Boehner không cho biết khi nào sẽ chính thức khởi kiện và những lý do sẽ đưa ra trong đơn nộp trước tòa, chỉ nói: "Khi nào có quyết định tôi sẽ thông báo cho mọi người biết sau".

Những điều này nếu đưa ra trước Quốc hội sẽ bị phía đảng Cộng hòa bác bỏ, và lối làm việc của ông Obama bị các vị dân cử Cộng hòa xem là "cố ý lách luật" và được ông Boehner giải thích: "Hiến pháp đòi hỏi Tổng thống phải thi hành luật pháp một cách nghiêm chỉnh, nhưng qua lối làm việc của ông, tôi tin rằng Tổng thống đã không thi hành đúng những gì được quy định bởi hiến pháp".

Trong thư gửi các đảng viên Cộng hòa, ông Boehner viết rằng dự tính vào tháng tới "sẽ yêu cầu Hạ viện bỏ phiếu chấp thuận cho Văn phòng Đặc trách Tư pháp Hạ viện đưa ông Obama ra tòa với tội danh không thi hành đúng những quy định của luật pháp", tức không tham khảo ý kiến hay lấn quyền của Quốc hội khi tự ý ban hành những sắc lệnh lách luật.

Văn bản của ông Boehner cũng cho rằng nếu không ngăn cản điều này từ bây giờ, "những người kế nhiệm (ông Obama) sẽ tiếp tục làm những gì ông ta đang làm, đi ngược với nguyên tắc phân quyền, cho Tổng thống toàn quyền quyết định như một ông vua, coi thường dân chúng và những đại biểu của dân".

Nhưng liệu tòa án có đồng ý xem xét đơn kiện mà Hạ viện dự tính nộp hay không? Theo các chuyên gia về luật pháp, thì kết quả còn tùy. Simon Larazus, Trưởng ban Tư pháp của Viện nghiên cứu Hiến pháp cho biết muốn kiện thì việc đầu tiên "phải có lý do và chứng cứ", đến giờ "ông Boehner chỉ nói chung chung, chưa đưa ra được lý do hay chứng cứ nào rõ rệt cả".

Ông Larazus tin rằng "tòa không bao giờ xử những vụ kiện không có chứng cứ xác đáng, và tòa liên bang thường không muốn xét xử những vụ kiện mà các vị thẩm phán tin rằng có tính cách chính trị".

Một chuyên gia khác là ông Louis Fisher, nổi tiếng với những công trình nghiên cứu về phân quyền trong hệ thống chính trị Mỹ nói rằng: "Đưa Tổng thống ra tòa không phải là điều hay" vì theo cái nhìn của bên tư pháp, Quốc hội có rất nhiều quyền và nhiều cách để kiểm soát hành pháp. Theo ông Fisher, các vị thẩìm phán Tòa án liên bang hay cả Tối cao Pháp viện sẽ không chấp nhận đơn kiện, "lấy lý do Quốc hội có nhiều quyền để ngăn cản không cho Tổng thống đi quá luật, tại sao Quốc hội không làm mà lại yêu cầu chúng tôi phân xử?".

Ông đưa ví dụ nếu không hài lòng với chuyện Tổng thống Obama ra sắc lệnh buộc các cơ quan liên bang phải trả mức lương 10,1USD/giờ cho những nhân viên được thuê mướn tạm thời, Quốc hội có quyền từ chối cấp ngân khoản thực thi sắc lệnh này, "không cần phải đi qua ngõ tư pháp", tức không hội đủ lý do "để tòa phải phân xử".

Riêng về trường hợp Tổng thống Obama đồng ý đánh đổi 5 tên khủng bố Taliban lấy Bowe Bergdahl, chuyên gia Fisher nghĩ rằng, "chuyện này có thể sẽ được tòa liên bang cứu xét", dựa vào lý do "luật pháp quy định Tổng thống phải thông báo cho Quốc hội ít nhất 30 ngày trước khi thả tù nhân đang bị giam giữ tại Guantanamo", đi kèm với điều kiện "lưỡng viện phải đồng ý là Tổng thống Obama đã vi phạm luật, chứ một mình Hạ viện thôi cũng chưa đủ".

Nhưng ông Fisher cũng nêu thắc mắc: “Giả sử vụ kiện đó thành công, chuyện kế tiếp sẽ là gì?" - ý muốn nói nếu ông Boehner nói không nghĩ đến chuyện truất quyền của Tổng thống Obama, thì kiện tụng làm gì cho mất thì giờ? Câu trả lời đến từ bà Nancy Pelosi, Chủ tịch Khối thiểu số (Dân chủ) Hạ viện: ông Boehner và phía Cộng hòa "vẽ chuyện để chứng tỏ cho cử tri biết là họ có làm việc". Bà Pelosi mỉa mai khi rằng "phe Cộng hòa cần có người trưởng thành để hướng dẫn, và tôi mong người trưởng thành đó là ông Boehner".

Tại Nhà Trắng, thoạt đầu các cố vấn đặc trách đối nội của Tổng thống Barack Obama từ chối trả lời những câu hỏi liên quan đến chuyện này, nhưng trong cuộc họp báo hôm 27/6, phát ngôn viên Josh Earnest cho rằng: "Người dân Mỹ sẽ bực bội, không ủng hộ khi thấy có những người sử dụng tiền thuế của dân chỉ để chống lại những gì Tổng thống muốn làm cho đất nước"