Xây dựng cộng đồng ASEAN không ma túy

• Hướng tới Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, thịnh vượng vì lợi ích của người dân
• Cộng đồng ASEAN: Gắn kết để vững bước

Ngoài ra, tại các nước Malaysia, Philippines và Việt Nam cũng đã triệt phá một số tụ điểm sản xuất ma túy do các đối tượng người nước ngoài móc nối với các đối tượng trong nước tạo thành.

Xu hướng mới về sản xuất ma túy

Trung tuần tháng 9 vừa qua, cảnh sát Myanmar đột kích vào các ổ sản xuất ở khu vực Kutkai bất hợp pháp của bang Shan, thu giữ gần 200 triệu viên ma túy đá, 500kg tinh thể, 300kg heroin và 3.750 lít methyl fentanyl. Các cuộc đột kích đã khai quật được những điều chưa từng thấy của methyl fentanyl, cho thấy dấu hiệu của một xu hướng mới về sản xuất ma túy tổng hợp đang nổi lên trên quy mô mà không ai lường trước được. Methyl fentanyl mạnh gấp 50 lần so với heroin, mạnh gấp 100 lần so với morphin và có thể gây chết người chỉ với 2 miligam, tương đương một vài hạt cát.

Một số nguồn tin địa phương cho hay, nhiều khả năng, băng nhóm sản xuất ma túy ở Kutkai có liên quan đến băng nhóm buôn bán ma túy chuyên liên lạc thông qua nhóm chat trên ứng dụng Wechat mới bị cảnh sát Malaysia phá hồi đầu tháng 5. Băng nhóm này có khoảng 500 thành viên tới từ nhiều quốc gia trong khu vực.

Trưởng đại diện Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống ma túy và tội phạm (UNODC) phụ trách khu vực Đông Nam Á và Thái Bình Dương, ông Jeremy Douglas nhấn mạnh: “Trong khi cả thế giới đang tập trung đối phó với đại dịch COVID-19, tất cả các chỉ số liên quan đến sản xuất, mua bán ma túy tổng hợp và hóa chất bất hợp pháp trong khu vực vẫn đứng ở mức kỷ lục”.

Tại Myanmar, cơ quan phòng, chống ma túy quốc gia ước tính diện tích trồng cây thuốc phiện vào khoảng 36.100ha, sản lượng năm 2019 đạt khoảng 520 tấn. Thái Lan là điểm hoạt động chính của các đường dây buôn bán, vận chuyển ma túy đá được sản xuất tại các bang Shan và Kachin của Myanmar.

Thống kê chính thức cho thấy, thị trường ma túy đá mở rộng quy mô ở mức báo động khi số vụ thu giữ loại chất cấm này tăng gấp 10 lần trong giai đoạn 2018-2020. Riêng tại Việt Nam, số liệu thống kê của Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm ma túy cho thấy, tình hình tội phạm ma túy không những không giảm mà còn có xu hướng tăng trong năm 2020. Việt Nam đã ghi nhận số vụ vi phạm pháp luật về ma túy, số đối tượng bị phát hiện, bắt giữ đều tăng tính đến tháng 11-2020. Cụ thể, các lực lượng chức năng đã phát hiện 21.205 vụ (tăng 13,2% so với năm 2019) và bắt giữ 30.756 đối tượng (tăng 7,1% so với năm 2019).

Báo động tình trạng tội phạm

Có thể thấy, các nước ASEAN đang đối mặt với cuộc khủng hoảng tội phạm ma túy nghiêm trọng nhất thế giới. Tội phạm ma túy hoành hành và không ngừng mở rộng quy mô bất chấp hình phạt cho tội phạm này luôn ở mức cao nhất. Án tử hình được áp dụng đối với tội phạm ma túy tại 6 trong 10 nước ASEAN đó là Indonesia, Malaysia, Singapore, Lào, Thái Lan và Việt Nam. Trong các loại hình tội phạm, kinh doanh ma túy tổng hợp trở thành ngành kinh doanh bất hợp pháp sinh lời nhiều nhất ở khu vực Đông Nam Á, khi các băng nhóm tội phạm có tổ chức đã thay đổi mô hình kinh doanh, mở rộng thị trường.

Theo báo cáo của UNODC, có ít nhất 250 triệu người, tương đương 5% dân số thế giới đang sử dụng ma túy. Khu vực Đông Nam Á hiện có hơn 3 triệu người sử dụng heroin và hơn 5 triệu người sử dụng ma túy tổng hợp. Báo cáo của UNODC cũng cho biết các quốc gia Đông Á và Đông Nam Á đã chứng kiến sự gia tăng liên tục các vụ thu giữ methamphetamine trong thập kỷ qua, nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới.

Năm 2019, lượng ma túy được các quốc gia trong khu vực xác nhận bị thu giữ lên đến 115 tấn. Vấn đề ma túy ở Đông Nam Á hiện nay đang trở nên gay gắt hơn bao giờ hết và đã trở thành một cuộc khủng hoảng gây ra những hệ lụy về sức khỏe, quyền con người, an ninh và kinh tế đối với các quốc gia có liên quan.

Một số hãng thông tấn nước ngoài nhận định, trong những năm qua, các nước Đông Nam Á, đặc biệt là các nước tiểu vùng sông Mekong đang phải đối mặt với tình trạng sản xuất, mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy gia tăng báo động. Thế giới và khu vực đang xuất hiện ngày càng nhiều các chất hướng thần mới (NPS) nằm ngoài danh mục kiểm soát của Liên Hợp Quốc. Khu vực Tam giác vàng tiếp tục là điểm nóng về trồng thuốc phiện và sản xuất ma túy tổng hợp.

Trong 5 thập kỷ qua, ước tính sản lượng hằâng năm tại khu vực Tam giác vàng đạt 650 tấn thuốc phiện, số lượng này có thể sản xuất ra 60 tấn heroin, 1 tỉ viên ma túy tổng hợp và 20 tấn ma túy đá. Tuy nhiên, số lượng ma túy thu giữ được trong khu vực còn hạn chế và phần lớn được vận chuyển đến các khu vực khác trên thế giới.

Cuộc chiến còn cam go

Lệnh đóng cửa và hạn chế đi lại mà các chính phủ thực hiện trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19 không chặn đứng được các đường dây ma túy. Ngược lại, các tổ chức tội phạm càng triệt để lợi dụng tình hình dịch bệnh để gia tăng các hoạt động phi pháp với phương thức thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt và biến đổi khó lường.

Thời gian gần đây, xuất hiện tình trạng tội phạm ma túy lợi dụng không gian mạng Internet để mua bán trái phép chất ma túy. Đây là một vấn đề đáng cảnh báo trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 với sự phát triển mạnh mẽ và phổ biến của mạng Internet trong đời sống xã hội. Thủ đoạn của các đối tượng là đưa chất ma túy vào các loại hàng hóa, thực phẩm như bánh kẹo rồi rao bán trên mạng, mục tiêu nhắm đến là các đối tượng trẻ tuổi, chủ yếu là thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên.

Các chuyên gia cảnh báo, trong thời gian tới, tình hình tệ nạn và tội phạm ma túy ở các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, ngày càng tinh vi, sự xuất hiện ngày càng nhiều các chất ma túy mới và sự gia tăng hoạt động của các đường dây mua bán, vận chuyển ma túy xuyên quốc gia. Bên cạnh đó, người sử dụng ma túy có xu hướng trẻ hóa, các đối tượng có xu hướng sản xuất những loại tiền chất, ma túy mới chưa được quy định trong danh mục quản lý của Chính phủ nhằm tránh các chế tài xử lý đối với các hành vi liên quan.

Thêm vào đó, trong bối cảnh bị mất việc làm, giảm thu nhập vì COVID-19, nhiều người rất dễ bị dụ dỗ, chuyển sang kiếm tiền từ các hoạt động phạm pháp, trong đó có buôn bán ma túy. Phụ nữ đặc biệt dễ bị lợi dụng trong ngành này, vì các băng đảng cho rằng cảnh sát sẽ ít kiểm tra phụ nữ hơn và vì vậy họ sẽ được sử dụng để vận chuyển ma túy. Do đó, để hạn chế buôn bán ma túy bất hợp pháp trong và sau đại dịch, các nước Đông Nam Á cần tập trung vào giải quyết khía cạnh xã hội liên quan đến tình hình buôn bán ma túy trong khu vực.

Các nước cũng cần triển khai các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm ma túy trên phạm vi lãnh thổ mỗi nước và phối hợp đấu tranh với các đường dây tội phạm ma túy hoạt động xuyên quốc gia có liên quan đến các nước nhằm mục tiêu chung là ngăn chặn tội phạm ma túy ở khu vực Đông Nam Á, không để hình thành phát triển thị trường ma túy lớn của thế giới.

Ngoài ra, công tác cai nghiện ma túy cũng hết sức quan trọng, điều trị nghiện ma túy ở khu vực và các quốc gia đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, đồng bộ và thường xuyên hơn ở các quốc gia. Điều quan trọng để giảm sự hiện diện của ma túy là phải tạo điều kiện cho các cộng đồng dễ bị tổn thương và cho họ một lựa chọn thích hợp khác để kiếm sống. Đối với người nghiện hoặc người sử dụng ma túy, cần thay đổi cách tiếp cận và coi họ như những người bệnh cần giúp đỡ, thay vì đối xử trước tiên với họ như tội phạm.

ASEAN đã thông qua Tuyên bố chung về ASEAN không có ma túy vào năm 1998 tại Manila, Philippines. Đồng thời, ASEAN cũng đã xây dựng và thông qua Kế hoạch hành động bảo vệ Cộng đồng ASEAN chống lại hiểm họa ma túy, giai đoạn 2016-2025. Theo đó, năm 2020 là thời điểm đánh giá lại việc thực hiện cam kết xóa bỏ tình trạng sản xuất, chế biến, buôn bán và sử dụng ma túy bất hợp pháp ở Đông Nam Á và đưa ra những cam kết, mục tiêu cho giai đoạn tiếp theo.

Tại Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia được tổ chức trực tuyến ngày 26-11 dưới sự chủ trì của Đại tướng Tô Lâm, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an, đại diện các nước sẽ cùng thảo luận sâu kỹ hơn nữa về các biện pháp phòng, chống và tiêu diệt tội phạm ma túy. Và một trong những việc quan trọng là trong giai đoạn tới, các quốc gia phải tăng cường nhận thức về tệ nạn ma túy và tác động của đại dịch COVID-19 đối với thị trường ma túy để từ đó có những điều chỉnh các chương trình, kế hoạch ứng phó ma túy phù hợp, thích ứng với tình hình mới.

Cụ thể là, kết hợp chặt chẽ giữa phòng và chống, giữa giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại; lấy con người làm trung tâm, có chính sách phù hợp để quan tâm đối tượng đích giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống sau đại dịch COVID-19, bảo đảm “không để ai bị bỏ lại phía sau”, góp phần ổn định trật tự xã hội. Một yếu tố quan trọng khác là tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát ma túy, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và đáp ứng những biến động có thể xảy ra.