Chiến sự Nga - Ukraine: Đã tới lúc đàm phán?
Với 10 vòng trừng phạt kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, Liên minh châu Âu đã không thể làm kinh tế Nga quỵ ngã như mong muốn, trong khi Nga lại chưa rút quân khỏi Ukraine như giới quân sự và chính trị phương Tây suy đoán. Từ đó phá vỡ mọi kịch bản của Mỹ và châu Âu, trong đó đặc biệt là kịch bản Nga thất bại ê chề về quân sự, kinh tế sụp đổ, chính quyền mất lòng dân… đã không hề xảy ra!
EU cho biết các biện pháp trừng phạt của họ nhằm giảm doanh thu của Moscow và khả năng tiếp cận công nghệ được sử dụng trong các cuộc chiến. Nhưng, tác động "sẽ không đủ nghiêm trọng để hạn chế khả năng của Nga trong cuộc chiến tại Ukraine vào năm 2023", theo một nghiên cứu của Nghị viện châu Âu. Kim ngạch thương mại giữa 27 quốc gia EU và Nga vẫn rất lớn, qua những cuộc vận động hành lang thành công, EU ngày càng miễn cưỡng trong việc thực hiện các biện pháp kinh tế cứng rắn hơn và lo ngại về tác động đối với chuỗi cung ứng toàn cầu. Thay vì tìm cách áp đặt các biện pháp trừng phạt mới, hiện EU dường như lại muốn trừng trị tình trạng lách các lệnh trừng phạt đã được đặt ra.
Năm 2021, Nga là đối tác thương mại lớn thứ 5 của EU, với thương mại hàng hóa trị giá 258 tỷ euro, theo Ủy ban châu Âu. Kể từ cuộc chiến năm 2022, giá trị nhập khẩu của EU từ Nga đã giảm xuống còn khoảng 10 tỷ euro vào tháng 12 năm ngoái. EU đã nhập khẩu hàng hóa trị giá tổng cộng là 71 tỷ euro từ Nga từ tháng 3/2022 đến cuối tháng 1/2023, theo dữ liệu mới nhất từ Eurostat, cơ quan thống kê của EU.
Trong khi giảm kim ngạch thương mại với Nga, EU lại trợ cấp 60 tỷ euro cho Ukraine trong năm qua. Tổng số tiền này không bao gồm giá trị của xe tăng hiện đại mà Kiev đã nhận được, cũng như thỏa thuận mới nhất về việc cung cấp đạn dược.
Năm 2022, EU đã nhận được lượng khí đốt từ Nga ít hơn khoảng 40% so với những năm gần đây. Thế nhưng, khí tự nhiên hóa lỏng lại là một câu chuyện khác. Việc cung cấp LNG từ Nga sang châu Âu đã tăng lên kể từ chiến tranh, đạt 22 tỷ mét khối vào năm 2022, tăng từ khoảng 16 tỷ mét khối vào năm 2021, theo phân tích của EU. Sự gia tăng này đã khiến một số quốc gia đặt câu hỏi liệu luật pháp EU có phải đang ngăn chặn việc nhập khẩu LNG.
Tương tự, không có biện pháp trừng phạt nào được thực hiện đối với ngành công nghiệp hạt nhân của Nga, cụ thể là Hungary - nơi công ty nhà nước Nga Rosatom sẽ mở rộng nhà máy Paks. Theo Eurostat, việc nhập khẩu của châu Âu từ ngành công nghiệp hạt nhân Nga đã lên tới gần 750 triệu euro vào năm 2022. Cơ quan hạt nhân của EU, Euratom, cho biết Nga đã cung cấp 1/5 lượng uranium được sử dụng bởi các công ty tiện ích của EU vào năm 2021, cũng như 1/4 dịch vụ chuyển đổi và 1/3 dịch vụ làm giàu uranium, theo dữ liệu mới nhất.
Bộ Năng lượng Pháp đã bác bỏ một phần của báo cáo Greenpeace vào tháng trước, rằng Paris đã đẩy mạnh việc nhập khẩu uranium làm giàu từ Nga kể từ khi cuộc chiến diễn ra. Pháp cho biết việc dừng hợp đồng với Nga sẽ tốn kém hơn là tiếp tục.
Năm ngoái, EU đã mua kim cương Nga trị giá 1,4 tỷ euro, theo Eurostat. Bỉ, trung tâm giao dịch kim cương lớn nhất thế giới, đã khiến “phe diều hâu” ở EU khó chịu, khi kêu gọi EU không hành động một mình trong vấn đề kim cương Nga.
Nhập khẩu phân bón Nga của châu Âu lên tới 2,6 tỷ euro vào năm ngoái, tăng hơn 40% so với năm 2021, mức giá cao hơn do khối lượng bị giảm, theo Eurostat. Trong khi kali từ Nga và Belarus phải chịu những hạn chế đáng kể hoặc thậm chí là lệnh cấm ở EU thì các loại phân bón khác, bao gồm urê, lại được lưu thông tự do.
Tổ chức Minh bạch Quốc tế từ lâu đã kêu gọi giảm quyền tiếp cận của Nga đối với các hoạt động vận động hành lang của EU và thực hiện các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với những thực thể đi giúp đỡ các quốc gia đã bị trừng phạt, như trường hợp ở Mỹ.
Qua các con số ở trên, có thể thấy 10 vòng trừng phạt của EU nhằm vào Nga đã không còn tác dụng như mong muốn. Như nắm được tín hiệu này, ngày 29/3, trả lời phỏng vấn trên trang tin tiếng Nga RTVI, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Galuzin đưa ra danh sách gồm 10 điểm mà Chính phủ Ukraine cần làm để chấm dứt xung đột Nga - Ukraine. Nga đã sẵn sàng cho một giải pháp hòa bình tại Ukraine nhưng yêu cầu tuân thủ một số điều kiện, bao gồm việc phương Tây khôi phục cơ sở hạ tầng bị lực lượng vũ trang Ukraine phá hủy bằng tiền túi của mình, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Galuzin cho biết. Nga sẵn sàng "đưa ra các đề xuất hợp lý cho một giải pháp hòa bình", nhưng Ukraine lại "tiếp tục dựa vào một giải pháp quân sự cho cuộc xung đột", ông nói thêm. Theo ông, một "nền hòa bình toàn diện, công bằng và lâu dài" ở Ukraine và châu Âu là có thể nếu đáp ứng các điều kiện sau: "Chấm dứt chiến sự của các nhóm vũ trang Ukraine, đồng thời ngừng việc cung cấp vũ khí từ các nước phương Tây; rút lính đánh thuê nước ngoài khỏi lãnh thổ Ukraine; Ukraine đảm bảo quy chế trung lập; bác bỏ việc Ukraine gia nhập NATO và EU; xác lập tình trạng phi hạt nhân tại Ukraine; chính quyền Kiev và cộng đồng quốc tế công nhận thực tế lãnh thổ mới".
Ngoài ra, ông Mikhail Galuzin nhấn mạnh rằng các điều kiện cấp thiết để chấm dứt xung đột là "phi quân sự hóa và phi phát xít hóa Ukraine, bảo vệ quyền của người dân nói tiếng Nga, ngôn ngữ và dân tộc thiểu số Nga, được di chuyển xuyên biên giới tự do với Nga, dỡ bỏ các lệnh trừng phạt chống Nga của Ukraine và phương Tây, rút lại các yêu sách, ngưng các thủ tục tố tụng liên quan đến Nga và các thể nhân và pháp nhân của nó". "Điều quan trọng là phải khôi phục lại cơ sở hợp đồng và pháp lý của Ukraine với Nga và CIS, cũng như mức án phí của phương Tây, cơ sở hạ tầng dân sự bị lực lượng vũ trang Ukraine phá hủy sau năm 2014", ông nói thêm.
Hiện Ukraine chưa lên tiếng về yêu sách 10 điểm trên. Vào tháng 11/2022, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đề xuất "công thức hòa bình" - gồm 10 điểm để giải quyết xung đột, bao gồm việc Nga rút quân đội khỏi lãnh thổ Ukraine, khôi phục toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, chấm dứt chiến sự và tổ chức phiên tòa luận tội Nga.