Đàm phán hòa bình Ukraine: Đi tìm tiếng nói chung

Nhượng bộ đầu tiên phải kể đến là việc các đề xuất thỏa thuận hòa bình do châu Âu và Ukraine đưa ra trong cuộc làm việc tại Berlin là không nhắc đến việc Ukraine gia nhập NATO như nước này vẫn thường khăng khăng yêu cầu trước đây. Phát biểu trước báo giới trước khi đến Berlin dự họp với phái đoàn Mỹ và châu Âu, Tổng thống Ukraine Zelensky cho biết “Ukraine sẵn sàng từ bỏ tham vọng lâu nay của nước này là gia nhập NATO để đổi lấy sự đảm bảo an ninh từ phương Tây.

Tại Berlin, các cuộc đàm phán tập trung vào các đảm bảo an ninh mà Mỹ và châu Âu có thể cung cấp cho Ukraine như một phần của thỏa thuận hòa bình trong tương lai với Điện Kremlin. Hôm 15/12, các nhà lãnh đạo châu Âu có tuyên bố chung bởi các nhà lãnh đạo của Anh, Pháp, Đức, Italy và 7 quốc gia châu Âu khác.

Theo đó, các đảm bảo an ninh được đưa ra, bao gồm: Một “lực lượng đa quốc gia” do châu Âu dẫn đầu để hỗ trợ quân đội Ukraine và bảo vệ không phận, vùng biển của nước này; Một “cam kết ràng buộc về mặt pháp lý” từ các quốc gia châu Âu để “thực hiện các biện pháp khôi phục hòa bình và an ninh trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công vũ trang trong tương lai”; Sự ủng hộ của châu Âu đối với việc Ukraine gia nhập EU; “Sự hỗ trợ bền vững và đáng kể” từ châu Âu để giúp Ukraine “xây dựng lực lượng vũ trang của mình”, lực lượng này nên duy trì ở mức thời bình là 800.000 quân (Nga đã yêu cầu Ukraine cắt giảm quy mô lực lượng vũ trang của mình xuống thấp hơn nhiều); Một “cơ chế giám sát và xác minh lệnh ngừng bắn” do Mỹ dẫn đầu nhằm “cảnh báo sớm về bất kỳ cuộc tấn công nào trong tương lai”; Đầu tư vào công cuộc tái thiết Ukraine, có thể bao gồm cả các tài sản chủ quyền của Nga đã bị đóng băng ở châu Âu.

Các nhà lãnh đạo châu Âu đã bày tỏ sự ủng hộ đặc biệt tích cực đối với những đề xuất này nhằm bảo vệ Ukraine khỏi các hành động quân sự tiếp theo. Kiev muốn Mỹ gửi quân đến Ukraine như một “rào cản” để ngăn chặn cuộc tấn công của Nga, nhưng giải pháp tốt nhất tiếp theo sẽ là quân đội châu Âu từ các nước NATO hiện diện trên mặt đất ở Ukraine.

Tuyên bố chung cho biết, điều này sẽ “cung cấp các đảm bảo an ninh vững chắc và các biện pháp hỗ trợ phục hồi kinh tế cho Ukraine trong bối cảnh một thỏa thuận chấm dứt chiến tranh”. Thủ tướng Đức Friedrich Merz nói với các phóng viên rằng, “giờ đây chúng ta có cơ hội cho một tiến trình hòa bình thực sự”.

Tuy nhiên, chỉ mới là đề xuất từ phía châu Âu và Ukraine. Sau cuộc làm việc tại Berlin, các nhà đàm phán của Mỹ do đặc phái viên Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể của ông Trump, dẫn đầu sẽ đưa đề xuất này trở lại cho phía Nga. Hiện chưa rõ liệu Điện Kremlin có đồng ý với các đề xuất này hay không.

Nga có thể không chấp nhận quân đội từ các nước NATO ở Ukraine (Điện Kremlin từng tuyên bố đây là lằn ranh đỏ). Các quan chức Mỹ được thông báo về các cuộc đàm phán cho rằng Nga sẽ sẵn sàng ký một thỏa thuận với những đảm bảo an ninh này dành cho Ukraine. Các quan chức Mỹ mô tả các đảm bảo an ninh này là “tương tự như Điều 5”, ám chỉ nguyên tắc trong hiệp ước NATO rằng một cuộc tấn công vào một thành viên được coi là một cuộc tấn công vào tất cả các thành viên. Các quan chức từ chối đi sâu vào chi tiết về vai trò của Mỹ, ngoài việc nói rằng nó sẽ không bao gồm việc đưa quân đội Mỹ vào Ukraine.

Hai bên vẫn chưa thống nhất được về việc sẽ làm gì với lãnh thổ Ukraine thuộc vùng Donbas mà Nga yêu cầu Ukraine rút quân. Phái đoàn Mỹ được cho là đang cân nhắc về việc có thể biến chúng thành "vùng kinh tế tự do". Cũng có thể Mỹ sẽ tìm cách khiến Ukraine đồng ý nhượng lại lãnh thổ chủ quyền của mình cho Nga, điều mà Kiev đã tuyên bố không muốn làm. Các nhà đàm phán Mỹ cho biết họ đã đạt được 90% thỏa thuận. Nhưng, một số câu hỏi khó khăn nhất vẫn chưa được giải quyết.

Hôm 17/12, Tổng thống Nga Putin đã đưa ra tín hiệu rõ ràng rằng ông sẽ không thỏa hiệp về yêu cầu Ukraine nhượng lại lãnh thổ bất chấp nỗ lực thúc đẩy hòa bình ngày càng mạnh mẽ của Tổng thống Trump. Trong một bài phát biểu tại cuộc họp thường niên của Bộ Quốc phòng Nga, Tổng thống Putin đã chỉ trích các đồng minh châu Âu của Ukraine và nói rằng: “Nếu quốc gia đối lập và các nước bảo trợ của họ từ chối tham gia các cuộc thảo luận thực chất, Nga sẽ giành lại các vùng đất lịch sử của mình bằng biện pháp quân sự”. Ông đề cập đến các khu vực mà ông yêu cầu Ukraine nhượng lại, một điểm mấu chốt trong các cuộc đàm phán hòa bình đang diễn ra.

Hôm 15/12, Tổng thống Ukraine Zelensky tuyên bố Kiev sẽ không công nhận phần lãnh thổ phía Đông Donbas là thuộc Nga về mặt pháp lý hay trên thực tế. Đây là khác biệt chưa thể lấp đầy giữa 2 nhà lãnh đạo Nga và Ukraine liên quan vấn đề lãnh thổ - một phần quan trọng trong dự thảo kế hoạch hòa bình do Mỹ đề xuất.

Ông Trump luôn tỏ ra lạc quan về triển vọng đạt được một thỏa thuận hòa bình, khi tuyên bố rằng “chúng ta đang gần đạt được điều đó hơn bao giờ hết”. Các đồng minh châu Âu của Ukraine thì thận trọng hơn và tìm kiếm những đảm bảo an ninh vững chắc cho đất nước này.

Tổng thống Putin đã nhấn mạnh sự khác biệt đó trong bài phát biểu của mình. Nga đang “tham gia đối thoại với Mỹ”, nhưng việc tham gia có ý nghĩa vào hòa bình với châu Âu khó có thể xảy ra dưới sự lãnh đạo hiện tại, ông nói. “Điều này khó có thể xảy ra với giới tinh hoa chính trị hiện tại, nhưng dù sao đi nữa, nó sẽ là điều không thể tránh khỏi. Nếu không phải với các chính trị gia hiện tại, thì khi giới tinh hoa hiện tại ở châu Âu thay đổi”, ông nói.

Những bình luận của ông Putin được đưa ra trước thềm hội nghị thượng đỉnh quan trọng tại Brussels, nơi các nhà lãnh đạo châu Âu đang tranh luận về việc có nên sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga để tài trợ cho Ukraine hay không. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đạt được thỏa thuận trong bài phát biểu trước Nghị viện châu Âu hôm 18/12, kêu gọi lục địa này chịu trách nhiệm về an ninh của chính mình và tiếp tục tài trợ cho quốc phòng của Ukraine.