Ông Joe Biden: “Mỹ không rời bỏ Trung Đông”
Ngày 16-7, Tổng thống Mỹ Joe Biden kết thúc chuyến công du Trung Đông sau khi dự thượng đỉnh tại Jeddah, miền Tây Arab Saudi, với 6 thành viên Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh: Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, Qatar, Oman, Koweit và Bahrein. Ngoài ra, còn có 3 quốc gia quan trọng khác là Ai Cập, Iraq và Jordani cũng tham dự hội nghị. Mỹ không rời bỏ Trung Đông là thông điệp chính của Tổng thống Biden trong chuyến đi lần này.
Theo AFP, an ninh và quốc phòng là chủ đề chính của hội nghị Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh. Một trong các mục tiêu chính của Tổng thống Joe Biden trong vòng công du Trung Đông này là thiết lập mặt trận chung để đối phó với các tham vọng của Iran. Hãng tin Reuters dẫn tuyên bố chung cho biết Tổng thống Biden nhấn mạnh đến cam kết của Mỹ hậu thuẫn Ryad trong việc bảo đảm an ninh, chủ quyền lãnh thổ của Arab Saudi và tạo điều kiện để vương quốc này có được những phương tiện cần thiết để bảo vệ người dân, bảo vệ lãnh thổ chống lại các đe dọa từ bên ngoài. Theo đài truyền hình nhà nước Saudi Arabia, Mỹ và Saudi Arabia ký kết 18 thỏa thuận chiến lược trong hàng loạt lĩnh vực như năng lượng, đầu tư, viễn thông không gian, y tế.
Theo Reuters, chuyến công du của nguyên thủ Mỹ là nhằm khôi phục mối quan hệ song phương đã bị sứt mẻ nghiêm trọng sau vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018. Theo nhận định của Reuters, chính những chao đảo địa chính trị do cuộc chiến Ukraine thúc đẩy ông Joe Biden phải nối lại quan hệ với Saudi Arabia, quốc gia xuất khẩu dầu mỏ số 1 thế giới và ngày càng có xu hướng thắt chặt quan hệ với Nga và Trung Quốc.
Trước những mong muốn này của Nhà Trắng, chính quyền Saudi Arabia thông báo mở cửa không phận cho “tất cả các hãng hàng không”, một cử chỉ tỏ thiện chí đối với Israel cho đến giờ vẫn chưa được Riyad công nhận. Chuyến bay đưa Tổng thống Mỹ đi từ Tel Aviv đến Jeddah là tuyến nối trực tiếp đầu tiên giữa Israel và Saudi Arabia. Tổng thống Biden ca ngợi việc Saudi Arabia mở lại không phận nước này cho máy bay Israel là một “quyết định lịch sử”. Về phần mình, Israel cho biết “không phản đối” việc chuyển giao hai đảo chiến lược trên Hồng Hải cho Saudi Arabia. Theo giới quan sát, các động thái này có nhiều khả năng mở đường việc bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Saudi Arabia. Nhà Trắng cũng hoan nghênh việc Saudi Arabia đạt thỏa thuận nối kết hệ thống mạng lưới điện của các quốc gia Vùng Vịnh với Iraq, quốc gia vốn phụ thuộc nặng nề vào năng lượng từ Iran, mối đe dọa số 1 của Mỹ và Israel tại khu vực.
Tuy nhiên, chặng dừng chân tại Saudi Arabia của ông Biden đặc biệt gây tranh cãi, vì Saudi Arabia từng bị chỉ trích mạnh mẽ về nhân quyền và nhất là hoàng thái tử Arab Saudi bị xem là chủ mưu vụ sát hại nhà báo Mỹ Kamal Khashoggi. Hình ảnh về cú “chạm tay” của ông Biden với hoàng thái tử Mohammed ben Salman làm dấy lên nhiều bất bình trong báo giới. Đối với chủ báo Washington Post, đơn giản đó là một điều đáng hổ thẹn.
Về phần mình, báo New York Times cho rằng, trên hết, chuyến công du Saudi Arabia của ông Biden đã chứng minh rằng, đối mặt với tư tưởng hiện thực về chính trị, ông Joe Biden không thể giữ lời hứa quay trở lại đường lối ngoại giao dựa trên các giá trị dân chủ. Theo New York Times, chính sách đối ngoại của ông Joe Biden không có học thuyết rõ ràng và phạm vi hành động của ông chỉ hạn chế ở Trung Đông. Đối với các phương tiện truyền thông Mỹ, Tổng thống Biden từ trước đã ý thức được rằng chuyến đi của ông sẽ không được tất cả ủng hộ nhưng ông hy vọng rằng các kết quả của chuyến đi, đặc biệt là việc giảm giá dầu, sẽ đủ để biện minh cho bất kỳ thỏa hiệp nào và khôi phục, dù chỉ một chút, hình ảnh của ông trong mắt dân chúng. Tuy nhiên, ông Biden vẫn chưa đạt được điều đó. Cuộc thăm dò ý kiến gần đây nhất cho thấy 2/3 cử tri đảng Dân chủ không muốn ông Biden tái tranh cử tổng thống.
Đúng vào lúc Tổng thống Mỹ công du Trung Đông, hải quân Iran chính thức cho ra mắt hải đội đầu tiên với nhiều tàu ngầm và chiến hạm có khả năng mang máy bay không người lái. Trong thời gian gần đây, Iran thường xuyên bị Mỹ và Israel cáo buộc sử dụng máy bay không người lái để tấn công vào các lực lượng Mỹ và tàu thuyền có liên hệ với Israel hiện diện tại Vùng Vịnh. Cùng với tên lửa đạn đạo, máy bay không người lái của Iran là mối đe dọa quân sự mà Washington và Jerusalem đặc biệt lo ngại.
Phản ứng trước những tuyên bố của Tổng thống Joe Biden tại hội nghị Hội đồng hợp tác Vùng Vịnh, các quan chức chính trị và quân sự Iran nhấn mạnh rằng Tehran sẽ đáp trả mạnh mẽ nhất đối với bất kỳ hành động nào xâm phạm lãnh thổ quốc gia. Những căng thẳng mới này diễn ra trong bối cảnh các cuộc đàm phán về hạt nhân Iran bế tắc từ 4 tháng nay và Iran đang có nhiều bước tiến nhanh hơn bao giờ hết trong chương trình hạt nhân của mình. Trong khi đó, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran tố cáo điều mà Tehran xem là “những cáo buộc dối trá”, “vô căn cứ” của Tổng thống Mỹ Biden nhắm vào chương trình hạt nhân của Iran. Tehran chỉ trích Washington về chính sách đầy tham vọng và mong muốn gây căng thẳng trong vùng.
Theo chuyên gia Pháp, cho đến gần đây, Mỹ từng cho rằng mình có thể độc lập với Trung Đông về nhiên liệu hóa thạch. Thế nhưng, với cuộc khủng hoảng năng lượng phát sinh từ cuộc chiến Ukraine, Mỹ đã nhận thức được rằng họ cần đến thiện chí của Saudi Arabia để hạn chế đà tăng giá năng lượng vào thời điểm nguồn cung cấp từ Nga có thể ngưng. Một trong những mục tiêu chuyến thăm Saudi Arabia của ông Biden là thuyết phục Riyad mở van dầu để ổn định giá năng lượng. Bên cạnh đó, với tham vọng hạt nhân ngày càng gia tăng của Tehran, ý tưởng về một tam giác an ninh giữa Washington, Tel Aviv và Ryad, dường như là điều cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh Iran ngày càng kiên quyết hơn trong việc sát cánh cùng Nga trong việc chống Mỹ. Ngay từ trước ngày nổ ra cuộc chiến tranh Ukraine, khi thăm Nga vào tháng 1-2022, Tổng thống Iran đã không ngần ngại cho rằng hai nước cần tạo ra một “sức mạnh tổng hợp” để “chống lại chủ nghĩa đơn phương của Mỹ”.