Philippines: Ông Duterte bị bắt

Văn phòng Tổng thống Philippines cho biết ông Duterte đã bị bắt vào sáng 11/3 tại sân bay Manila sau khi ông trở về từ Hong Kong (Trung Quốc). "Sáng sớm, Interpol Manila đã nhận được bản sao chính thức của lệnh bắt giữ từ ICC", Dinh Tổng thống Philippines cho biết trong một tuyên bố. Tối cùng ngày, ông Duterte được đưa lên máy bay và chuyển đến nhà giam của ICC ở The Hague, Hà Lan.

Cựu Tổng thống Philippines bị các công tố viên của ICC cáo buộc về tội ác chống lại loài người trong các cuộc trấn áp chống ma túy của ông, trong đó có tới 30.000 người đã thiệt mạng. Hầu hết các nạn nhân là những người đàn ông ở các khu vực thành thị nghèo khó, họ đã bị bắn chết trên đường phố.

Cuộc điều tra của ICC về các vụ giết người chống ma túy bao gồm các tội ác bị cáo buộc thực hiện từ tháng 11/2011 đến tháng 6/2016, bao gồm các vụ giết người ngoài vòng pháp luật ở thành phố Davao, cũng như trên khắp cả nước trong thời gian ông Duterte làm tổng thống cho đến ngày 16/3/2019, khi Philippines rút khỏi tòa án này.

Những cáo buộc chống lại ông Duterte là kết quả nhiều năm làm việc của các nhà hoạt động, luật sư và nạn nhân, những người đã ghi lại các vụ lạm dụng được thực hiện dưới thời chính phủ của ông Duterte, thường có nguy cơ cá nhân rất lớn. Leila de Lima, một trong những người chỉ trích ông Duterte và “cuộc chiến chống ma túy” của ông gay gắt nhất, từng bị bỏ tù hơn 6 năm vì những cáo buộc vô căn cứ dưới thời chính phủ trước của ông, cho biết: "Hôm nay, ông Duterte đang phải trả lời - không phải với tôi, mà là với các nạn nhân, với gia đình của họ, với một thế giới không lãng quên. Đây không phải là sự trả thù. Đây là công lý cuối cùng cũng được thực thi".

Josalee S Deinla, Tổng Thư ký của Liên đoàn Luật sư nhân dân quốc gia, đại diện cho các nạn nhân của cuộc chiến chống ma túy, cho biết công lý "cuối cùng cũng đã bắt kịp" với cựu lãnh đạo.

Năm nay 80 tuổi, ông Duterte hiện vẫn là một nhân vật có ảnh hưởng trong nền chính trị Philippines. Trả lời những đồn đoán gần đây về lệnh bắt giữ ông sắp xảy ra, ông nói vào hôm 9/3: "Nếu đây thực sự là số phận của tôi trong cuộc đời thì không sao, tôi sẽ chấp nhận. Chúng ta không thể làm gì được".

Ông trở thành Tổng thống Philippines vào năm 2016 sau khi hứa sẽ đàn áp đẫm máu, không thương tiếc để xóa sổ ma túy khỏi đất nước. Trong chiến dịch tranh cử, ông từng nói rằng sẽ có rất nhiều xác chết bị vứt xuống vịnh Manila. Sau khi nhậm chức, ông tuyên bố công khai rằng ông sẽ giết những kẻ tình nghi buôn bán ma túy và kêu gọi công chúng giết những kẻ nghiện ngập.

Kể từ khi ông đắc cử, ước tính có từ 12.000 đến 30.000 thường dân thiệt mạng liên quan đến các hoạt động chống ma túy, theo dữ liệu do ICC cung cấp. Mặc dù các cuộc đàn áp do ông gây ra nỗi kinh hoàng trên toàn thế giới, ông vẫn rất được lòng dân trong nước suốt nhiệm kỳ tổng thống của mình. Các báo cáo của cảnh sát thường tìm cách biện minh cho các vụ giết người khi nói rằng các sĩ quan đã hành động tự vệ, mặc dù các nhân chứng nói ngược lại. Các nhóm nhân quyền ghi lại các cuộc trấn áp cáo buộc rằng cảnh sát thường xuyên cài bằng chứng, bao gồm súng, đạn đã qua sử dụng và ma túy. Một nhà nghiên cứu pháp y độc lập điều tra các vụ giết người cũng đã phát hiện ra những bất thường nghiêm trọng trong cách thực hiện khám nghiệm tử thi, bao gồm nhiều giấy chứng tử ghi sai nguyên nhân tử vong là do nguyên nhân tự nhiên.

Duterte đã xuất hiện trước cuộc điều tra của Thượng viện vào năm 2024 về các vụ giết người trong cuộc chiến chống ma túy. Tại đó, ông đã "không xin lỗi, không bào chữa" cho các chính sách của mình, mà nói rằng "Tôi đã làm những gì tôi phải làm và dù bạn có tin hay không, tôi đã làm điều đó vì đất nước của tôi". Trong cùng phiên điều trần, ông nói với các thượng nghị sĩ rằng ông đã ra lệnh cho các sĩ quan cảnh sát khuyến khích tội phạm chống trả và chống lại việc bắt giữ, để cảnh sát có thể biện minh cho việc giết họ - nhưng cũng phủ nhận việc cho phép cảnh sát giết nghi phạm. Ông nói với phiên điều trần rằng trước khi trở thành tổng thống, ông đã duy trì một "biệt đội tử thần" gồm những tên tội phạm để giết những tên tội phạm khác khi ông làm Thị trưởng Davao.

Việc ông Duterte bị ICC bắt và dẫn độ sang The Hague đã khiến dư luận chú ý đến mối bất hòa gay gắt giữa hai gia đình Duterte và Marcos xảy ra gần đây. Theo truyền thông Philippines, ông Duterte có lẽ đã không bị giao nộp cho The Hague nếu không có mối bất hòa kịch tính giữa gia đình ông với Tổng thống đương nhiệm Ferdinand Marcos Jr. Mối bất hòa này đã dẫn đến việc con gái ông, Phó Tổng thống Sara Duterte bị điều tra vì hành vi “dọa giết Tổng thống Marcos Jr”.

Hai gia đình từng là đồng minh. Ông Marcos Jr đã tranh cử với tư cách là ứng cử viên tổng thống chung liên danh với con gái lớn của ông Duterte là bà Sara Duterte trong cuộc bầu cử năm 2022, và giành chiến thắng vang dội. Vào thời điểm đó, ông Marcos Jr đã cẩn thận không chỉ trích cuộc chiến chống ma túy của ông Duterte và hứa sẽ không hợp tác với cuộc điều tra đang diễn ra của ICC.

Nhưng, cuộc “hôn nhân” vì lợi ích của hai gia đình Duterte-Marcos đã trở thành một cuộc tranh chấp cay đắng, với việc bà Sara Duterte tung ra những lời chỉ trích gay gắt nhắm vào Tổng thống Marcos Jr, thậm chí còn đe dọa sẽ đào hài cốt người cha quá cố của ông - cố Tổng thống Ferdinand Marcos Sr., và ném xuống biển.

Theo giáo sư Maria Ela L Atienza thuộc Đại học Philippines, mối liên kết của hai gia đình này sụp đổ do cả hai bên đều muốn người của mình ứng cử và được bầu làm tổng thống vào năm 2028, vì vậy, bà cho biết: "Đây là cuộc chiến vì sự sống còn của các gia đình chính trị, các triều đại của họ".

Ngay sau khi máy bay chở ông Duterte cất cánh đi The Hague vào đêm 11/3, Tổng thống Marcos Jr nói với các phóng viên: "Vụ bắt giữ mà chúng tôi thực hiện hôm nay là tuân thủ các cam kết của chúng tôi với Interpol. Tình cờ là lệnh đó đến từ ICC".