Thách thức lớn của châu Âu
Viện nghiên cứu chính trị quốc tế Italy (ISPI) mới đây đã có bài phân tích cho rằng châu Âu hiện đang phải đối mặt với 2 thách thức lớn, phát sinh từ một bối cảnh nhưng đòi hỏi những phản ứng khác nhau thì mới đạt được hiệu quả: Đó là hỗ trợ Ukraine và tạo ra một lực lượng phòng thủ chung châu Âu, qua đó là sự thống nhất chính trị châu Âu.
Không giống như câu chuyện sát cánh với Ukraine, vốn có quá nhiều sự phụ thuộc vào Mỹ, thì câu chuyện huy động cho phòng thủ châu Âu lại có khía cạnh tích cực và cả tiêu cực. Tích cực là thành công không thể phủ nhận của nó trong dư luận: phần lớn người dân châu Âu đã hiểu và chia sẻ nhu cầu về phòng thủ chung và sự độc lập lớn hơn của châu Âu. Vẫn còn một số ít người theo chủ nghĩa hòa bình có thiện chí, để bị thuyết phục rằng một nền hòa bình công bằng ngày nay đòi hỏi phải có vũ trang phòng thủ và răn đe. Và, một nhóm thiểu số theo chủ nghĩa hòa bình giả tưởng là những người theo chủ nghĩa dân túy và/hoặc chủ nghĩa chủ quyền, cần phải bị cô lập.
Khía cạnh tiêu cực là bởi vì đề xuất chiến thuật trên đã bắt đầu bằng sai lầm, khi người ta quên rằng một lực lượng phòng thủ chung trước hết đòi hỏi sự thống nhất chính trị, phải đạt được theo cách ít xâm phạm nhất đối với quyền tự chủ của quốc gia và địa phương thông qua việc thành lập một nhà nước liên bang chỉ chịu trách nhiệm cho các chức năng đòi hỏi sự tham gia cụ thể (quốc phòng, chính sách đối ngoại, chính sách kinh tế).
Sự thống nhất về chính trị là yêu cầu đầu tiên đối với một nền quốc phòng chung, bởi vì nếu không có nó, quân đội các quốc gia không thể được hợp nhất lại với nhau để tạo thành một quân đội chung, trong đó sự thống nhất về chỉ huy chắc chắn không thể dựa trên một liên minh gồm 27 quốc gia độc lập, mà đòi hỏi một cấu trúc ổn định được hợp pháp hóa, ít nhất là ở dạng xác định, bởi chủ quyền nhân dân.
Sau khi đi sâu chi tiết về nhu cầu “phòng thủ châu Âu” và tầm quan trọng của việc “châu Âu xây dựng năng lực răn đe đủ để ngăn chặn một cuộc chiến tranh xâm lược tiềm tàng”, Sách trắng Quốc phòng EU, do EC công bố ngày 19/3 bất ngờ kết luận rằng “các quốc gia thành viên sẽ luôn chịu trách nhiệm đối với quân đội của riêng mình, từ học thuyết đến triển khai, cũng như đối với nhu cầu xác định lực lượng vũ trang của họ”.
Điều duy nhất mang tính “châu Âu” và “chung” là hy vọng về sự phối hợp tự thúc đẩy giữa các quốc gia thành viên. EU chỉ tự xác định sứ mệnh thúc đẩy tài trợ cho việc tái vũ trang của các quốc gia và phát triển thị trường nội khối cho các ngành công nghiệp quốc phòng. Sách trắng trên không có một lời nào về cách một chiến lược quốc phòng chung tích hợp với chính sách đối ngoại và chính sách công nghiệp sẽ được xác định và quản lý như thế nào, đặc biệt là về đổi mới sáng tạo và năng lượng.
Việc tái vũ trang do từng quốc gia quản lý chắc chắn sẽ kém hiệu quả hơn về mặt chi phí/kết quả và sẽ không góp phần biến châu Âu thành một quốc gia có chủ quyền, có khả năng khai thác tiềm năng của mình để đảm bảo an ninh và phúc lợi cho công dân. Việc tái vũ trang quốc gia cũng sẽ có xu hướng làm tăng tính chất quốc gia của các chính sách khác, đặc biệt là các chính sách đối ngoại và công nghiệp, xa rời mục tiêu hội nhập châu Âu. Hơn nữa, những kết quả khác nhau có thể đạt được sẽ làm tăng sự khác biệt về quyền lực giữa các quốc gia thành viên và rủi ro căng thẳng nội bộ.
Sau khi nhận được sự ủng hộ của Nghị viện châu Âu, đề xuất của bà Von de Leyen về việc tạo điều kiện tài trợ cho việc tái vũ trang quốc gia (Quỹ châu Âu trị giá 150 tỷ euro) - được chi trả bằng việc phát hành trái phiếu, các khoản vay của Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) - và tăng chi tiêu quốc phòng thêm 1,5% GDP, đã được trình lên Hội đồng châu Âu cùng với Sách trắng. Tuy nhiên, Hội đồng châu Âu đã trì hoãn phê duyệt với hy vọng rằng điều này sẽ cho phép EC xem xét các đề xuất theo các hạn chế nêu trên.
Rốt cuộc, điều cấp bách mà châu Âu phải đạt được ngay lập tức là có thể: đảm bảo viện trợ quân sự cho Ukraine để cho phép nước này đạt được một thỏa thuận ngừng bắn công bằng, trong khi đối với quốc phòng, châu Âu không có kẻ thù nào trước cổng đòi họ phải hy sinh cấp bách cả, xét đến giá trị chiến lược cơ bản của nó.
Ngay cả vai trò của NATO cũng cần được làm rõ. Cần nhớ rằng NATO không có lực lượng, vũ khí hoặc hệ thống tình báo riêng, mà hoạt động như một cấu trúc chỉ huy và kiểm soát đối với các nguồn lực mà các quốc gia thành viên cung cấp cho NATO. Sau khi Tổng thống Trump thay đổi, châu Âu không thể tiếp tục sử dụng NATO cùng với Mỹ, hoặc chờ đợi sự thay đổi trong một sớm một chiều.
Trong thời gian chờ đợi, châu Âu và các đồng minh phải tự tổ chức theo cách khác, bằng cách thiết lập và quản lý “trụ cột châu Âu” một cách tự chủ, hoặc bằng cách tái tạo một cấu trúc có các nhiệm vụ tương tự ở cấp độ châu Âu, dựa trên kinh nghiệm của NATO và có thể là các nguồn lực đã đầu tư vào đó.