Yemen đang bị IS hóa?

Al-Qaeda và xung đột cộng đồng

Mỗi ngày đất nước Yemen lại chìm sâu hơn vào cảnh hỗn loạn. Gánh chịu một cuộc nội chiến hung tàn giữa phiến quân Houthi (người Shiite) và "Ủy ban Nhân dân" (người Sunni), với sự tham gia của các nước láng giềng hùng mạnh (Iran và Arập Xêút), giờ đây Yemen lại chứng kiến Tổng thống Mansour Hadi rời khỏi cứ địa Aden để sang náu thân tại Arập Xêút. Các chiến binh Houthi đã làm chủ thành phố Aden từ ngày 5/4.

Liên minh Arập do Arập Xêút đứng đầu oanh kích những vị trí của người Houthi ngăn chặn đà tiến của lực lượng này. Sự can thiệp của Arập Xêút được hiểu là do mong muốn duy trì quyền lãnh đạo của người Sunni trong thế giới Arập.

Lợi dụng tình trạng hỗn loạn tại đây, ngày 20/3, tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã thực hiện cuộc khủng bố đẫm máu tại các đền thờ Shiite ở Sanaa làm 142 người chết. Một sự biểu dương sức mạnh cho thấy tham vọng bành trướng của IS. Giữa lúc chính quyền trung ương đào thoát, tình hình cứu trợ nhân đạo hỗn loạn, hang ổ của phong trào Hồi giáo cực đoan có quan hệ với khủng bố quốc tế… liệu Yemen có sắp bị "IS hóa" không?

Sự hình thành lâu dài một Nhà nước Hồi giáo tại Yemen tùy thuộc trước nhất vào khả năng hủy diệt phiến quân Houthi của liên minh do Arập Xêút cầm đầu. "Nếu liên minh Arập không đủ khả năng chiến thắng trên thực địa, điều này sẽ nuôi dưỡng một tinh thần bài người Shiite mà Al-Qaeda sẽ biết lợi dụng" - nhà nghiên cứu Romain Caillet giải thích.

Theo ông, AQPA (phong trào Al-Qaeda ở bán đảo Arập) tìm cách lợi dụng tình trạng hỗn loạn và giờ đây sẽ hành động theo ý muốn của chúng. "Khi người Sunni bị tấn công, Al-Qaeda sẽ giải phóng người của chúng và chiếm các thành phố chiến lược. Al-Qaeda đang tranh thủ mở cuộc thánh chiến riêng của chúng".

Từ đó đào sâu thêm hố chia rẽ sắc tộc giữa người Sunni và người Shiite. Nhưng khác với IS đã tấn công các đền thờ ở Sanaa, Al-Qaeda không nhắm đến những nơi thờ phụng. Đó cũng là một nguyên tắc bất di bất dịch. Khi hành động như thế, IS cố khiêu khích bằng cách gia tăng lòng ngờ vực giữa người Sunni và Shiite. Xét về mặt tôn giáo, nhiều nhà thần học cho rằng người Shiite ở Yemen được xem gần như là người Sunni.

Thật ra, tuy được Iran hậu thuẫn nhưng người Houthi có rất ít điểm chung với người Shiite ở Iran trong mối quan hệ tôn giáo. Do vậy đây không phải là một cuộc xung đột chỉ dựa trên tín ngưỡng mà là tùy theo sự lệ thuộc vào loại nào, cộng đồng nào. "Sự chia rẽ giữa người Houthi và người Sunni càng mang tính chất tôn giáo, điều này càng có lợi cho IS vì lý tưởng của chúng được xây dựng như một công cụ chế ngự cộng đồng. Mục đích của IS là đẩy lui AQPA khỏi Yemen" - Romain Caillet nhấn mạnh.

AQPA chống lại IS

Giữa 2 nhóm thánh chiến tại Yemen không có sự liên kết. "Trên mạng Internet người ta thường thấy những kẻ ủng hộ IS chỉ trích AQPA và thủ lĩnh Al-Zawahiri, kẻ được xem như là biểu tượng của sự xuống dốc sau khi Bin Laden bị giết. Vấn đề là Al-Qaeda không đáp lại những lời chỉ trích" - chuyên gia về các phong trào thánh chiến Dominique Thomas giải thích. Ý kiến này cũng được Romain Caillet đồng tình và nói thêm rằng một số phó tướng của AQPA rất quan tâm đến những thành quả của IS. "IS hưởng lợi từ sự chia rẽ nội bộ sắc tộc Sunni và các vụ oanh kích của Mỹ làm suy yếu bộ máy chiến tranh của Al-Qaeda".

Ngược lại, trên thực địa IS lại không có sức mạnh về quân sự trong khi AQPA lại có thời gian lập nên một công cụ quân sự và một mạng lưới liên minh bộ tộc vững chắc. Điều này khiến Romain Caillet cho rằng, AQPA đã tự định đặt "như là diễn viên thứ 3 của cuộc xung đột", trái với IS chỉ hoạt động "thời vụ" trên thực địa.

Hơn thế nữa, lực lượng đặc biệt của Mỹ rút khỏi Yemen vào ngày 22-3 vừa qua đã để ngỏ cho các chiến binh AQPA, và những ngày gần đây chúng đã lợi dụng triệt để cơ hội này. Chẳng hạn ngày 3-4 vừa qua, AQPA đã chiếm thành phố Mukalla tại tỉnh Hadramout với 200.000 dân. Hiện thời AQPA đang độc quyền thánh chiến trong khu vực.

Yemen và khủng bố quốc tế

Trước khi IS được truyền thông biết đến, chính AQPA là dạng thức thánh chiến quốc tế hoàn chỉnh nhất. "Với tạp chí Inspire, Al-Qaeda tại Yemen là tiên phong trong lĩnh vực tuyên truyền quốc tế trước khi IS đầu tư ồ ạt vào lĩnh vực này" - Romain Caillet cho biết. Tại Pháp, việc tuyên truyền này đã tác động vào anh em nhà Kouachi, những kẻ tấn công tạp chí Charlie Hebdo. Thế nhưng, trong khi IS tiếp nhận các ứng viên thánh chiến từ khắp nơi trên thế giới, AQPA có còn hào quang như trước không? "Al-Qaeda tiếp tục tuyển mộ các chiến binh nước ngoài nhưng vì Yemen khó đến - đặc biệt vì những quốc gia láng giềng không làm ngơ trước vấn nạn đó - nên các mạng lưới ít được tổ chức tốt như của IS" - Romain Caillet giải thích.          

Thế thì một sự bắt tay IS-AQPA có thể làm nên sự IS hóa tại Yemen không? Tạm thời thì rất ít khả năng, nhất là vì sự xuất hiện của IS tại nước này có thể tương ứng với sự bất đồng trong nội bộ AQPA, điều này sẽ dẫn đến một cuộc chiến chung giữa các thủ lĩnh. Theo chuyên gia Walter Buryères-Ostells: "Nếu mọi điều kiện đều có đủ để tưởng tượng ra một kịch bản giống như tại Iraq hay Syria, thì Yemen cho đến nay vẫn chưa bị IS hóa".