Trả lương theo hiệu quả thay vì bằng cấp

• Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ khảo sát chính sách tiền lương công chức, viên chức
• Chính sách tiền lương chưa khuyến khích được các cán bộ công chức, viên chức

Hội thảo do Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Trưởng ban chỉ đạo Trung ương về cải cách chính sách tiền lương, bảo hiểm xã hội và ưu đãi người có công; Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân và Bộ trưởng Bộ LĐ- TBXH Đào Ngọc Dung chủ trì, cùng sự tham dự của nhiều nhà khoa học, chuyên gia về kinh tế, tiền lương, lao động- công đoàn và giới doanh nghiệp ở trong và ngoài nước.

Không phải tăng lương là lương tăng

Nhìn từ góc độ doanh nghiệp, Tổng Giám đốc Tập đoàn Dệt may Việt Nam Vinatex Lê Tiến Trường và ông Nguyễn Hoài Nam- Tổng thư ký Hiệp hội doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam (VASEP) cùng cho rằng: Mức lương tối thiểu vùng trong những năm qua tăng nhanh hơn so với tăng trưởng kinh tế, tăng chỉ số giá tiêu dùng và chỉ số tăng năng suất lao động.

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, trung bình công nhân thuỷ sản nhận 6 triệu đồng/tháng, mỗi lần điều chỉnh lương làm tăng chi phí của doanh nghiệp từ vài tỷ tới vài trăm tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, số tiền này không vào túi người lao động mà “chảy” vào Quỹ Bảo hiểm xã hội và Quỹ Công đoàn. Đồng thời người lao động cũng bị cắt bớt một phần lương của mình vào các Quỹ trên, chứ không phải tăng lương là lương tăng.

Khối doanh nghiệp cũng phản ánh tình trạng người lao động không hiểu rõ quy định là doanh nghiệp chỉ trả mức lương tối thiểu vùng khi người lao động hoàn thành nhiệm vụ, mà cho rằng mình nghiễm nhiên được hưởng mức này. Do vậy, với những ngành thâm dụng lao động, lại đóng trên địa bàn có kinh tế khó khăn, các DN lo ngại người lao động không chú trọng nâng cao năng suất lao động để hưởng mức lương tương xứng và cao hơn.

Với những bất cập hiện tại, đại diện doanh nghiệp đề nghị việc điều chỉnh lương tối thiểu vùng chỉ áp dụng cho nhóm lao động thấp nhất, bảo đảm hỗ trợ người yếu thế. Còn quy định về thang, bảng lương sẽ do doanh nghiệp tự quyết định trên cơ sở thoả thuận với công đoàn.

Xung quanh những băn khoăn về lương tối thiểu, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, cần nhận thức được việc nhà nước phải có quy định mức lương tối thiểu, bảo đảm không người lao động nào được trả thấp hơn mức này, tránh việc bần cùng hóa, bảo vệ người yếu thế và cả vấn đề giới. Phó Thủ tướng cũng cho rằng phải có lương tối thiểu giờ, luật hóa lương tối thiểu để xác định phương pháp tính toán, gắn với mức tăng trưởng kinh tế, chỉ số lạm phát mà không nhất thiết phải điều chỉnh hàng năm.

Phụ cấp nhiều khiến hệ thống lương phức tạp

Đánh giá về chính sách tiền lương của Việt Nam hiện nay, TS Chang Hee Lee- Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam cho biết, trong gói tiền lương của khu vực công, tỷ lệ các phụ cấp khác nhau trong toàn bộ gói tiền lương còn quá cao, làm cho hệ thống lương đã phức tạp càng trở nên phức tạp.

“Lương cơ bản theo cấp bậc nên chiếm ít nhất 50% tổng gói lương và vai trò của phụ cấp nên mang tính bổ sung”, ông Changhee Lee kiến nghị. Bởi theo chuyên gia của ILO, việc đòi hỏi bằng cấp cụ thể đối với các cấp bậc cụ thể có thể dẫn đến phân biệt đối xử theo cấp giáo dục. Vị này cũng cho rằng, cần đảm bảo cân bằng lương khu vực công và tư. Ở hầu hết các nước, cần nỗ lực đảm bảo cân bằng giữa hai khu vực này.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, một trong những thách thức lớn cho cải cách chính sách tiền lương chính là tư duy về vai trò nhà nước, mối quan hệ giữa nhà nước, thị trường và xã hội trong nền kinh tế thị trường chưa thực sự thay đổi.

“Không thể vin vào lý do kinh tế khó khăn, không có nguồn lực, càng khó khăn thì càng phải nhanh chóng cải cách tạo động lực cho xã hội phát triển. Theo báo cáo, Quốc hội đã dành khoảng 70% thu ngân sách cho chi thường xuyên, trong đó chi trả tiền lương chiếm tới 47%. Rõ ràng nguồn chi cho tiền lương rất cao, đâu phải ít?

Thực tế nguồn chi này phải dàn trải cho bộ máy quá lớn nên tiền lương chính thức của mỗi cán bộ công chức lại quá thấp. Tuy nhiên, các khoản phụ cấp quá nhiều thành ra khoản phụ lại là chính. Cần có sự rà soát để làm rõ nguồn phụ cấp là bao nhiêu? Nếu tiền lương hóa tất cả các khoản phụ cấp thì thu nhập thực chất của cán bộ công chức là bao nhiêu? Tất cả cần được minh bạch”, bà Lan phân tích.

Sau khi lắng nghe ý kiến các chuyên gia, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, trả lương theo chức nghiệp là việc sắp xếp vị trí vào các ngạch lương nhất định và mỗi ngạch có nhiều bậc. Cách thức này tạo ra ổn định trong hệ thống công chức để gắn bó lâu dài, làm việc suốt đời trong hệ thống hành chính, tạo ra hệ thống thang bảng lương đơn giản, thăng tiến dựa vào thâm niên và trình độ đào tạo nhưng ít tạo động lực cạnh tranh, phấn đấu theo hiệu quả và làm tăng biên chế. Còn trả lương theo vị trí việc làm là trả lương theo thứ bậc, tính chất công việc gắn với trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị, tổ chức.

Với cách thức này sẽ kích thích cạnh tranh, nâng cao năng suất lao động nhưng có nhược điểm là thiếu ổn định. Tuy nhiên, Phó Thủ tướng cho biết, kinh nghiệm của nhiều nước là áp dụng linh hoạt 2 hình thức này và đề nghị các cơ quan nghiên cứu, làm rõ cách thức áp dụng trong điều kiện của Việt Nam.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đồng tình với ý kiến của các chuyên gia, cho rằng mức lương phải bảo đảm mức sống, có mối quan hệ tương xứng với khu vực doanh nghiệp, thị trường, không thấp hơn và không nên dùng hệ số để tính lương mà tính lương bằng tiền tuyệt đối. Ngoài ra, nên có hệ thống lương chung và dùng phụ cấp để ưu đãi đối tượng đặc thù.

Bên cạnh đó, khoảng cách giữa các bậc lương phải đủ rộng để công chức có động lực phấn đấu, khắc phục việc chức vụ cao hơn nhưng lương thấp hơn, thứ bậc không đúng, không tạo ra động lực...