"Kỷ nguyên mới" trong quan hệ giữa Nhật Bản và Mỹ

• Nhật Bản - Mỹ phản đối "thay đổi hiện trạng ở Biển Đông bằng vũ lực"
• Nhật Bản - Mỹ: Bất đồng trong việc tái bố trí căn cứ quân sự Mỹ
• Nhật Bản - Mỹ thông qua kế hoạch quân sự khẩn cấp

Tuyên bố chung nhấn mạnh Mỹ và Nhật Bản được kết nối bằng các giá trị và nguyên tắc chung, những điều đã tạo tiền đề để hai nước thiết lập hợp tác, từ đó có thể xử lý các mối đe dọa toàn cầu, từ dịch COVID-19 và biến đổi khí hậu tới các thách thức đối với trật tự quốc tế dựa trên các quy tắc tự do và rộng mở.

Tại cuộc gặp này, Thủ tướng Suga Yoshihide và Tổng thống Joe Biden đã đạt được đồng thuận về việc tăng cường hợp tác giữa hai nước trên một loạt lĩnh vực. Để xây dựng mô hình hợp tác mới trong thế kỷ XXI, Thủ tướng Suga Yoshihide và Tổng thống Joe Biden đã khởi động quan hệ "Đối tác cạnh tranh và kiên cường (CoRe)" mới, khẳng định nền kinh tế kỹ thuật số và các công nghệ mới nổi có tiềm năng thay đổi xã hội và mang lại những cơ hội kinh tế to lớn.

Đồng thời, cam kết duy trì và tăng cường hơn nữa mối quan hệ thương mại song phương bền chặt, thúc đẩy các lợi ích chung, bao gồm hợp tác thương mại kỹ thuật số, phát triển các chính sách thương mại hỗ trợ các mục tiêu chống biến đổi khí hậu, cải cách Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và thúc đẩy tăng trưởng bao trùm ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Đề cập vấn đề kinh tế hậu COVID-19, hai bên nhất trí rằng quan hệ đối tác theo mô hình CoRe sẽ đảm bảo rằng hai nước sẽ dẫn dắt quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu bền vững, bao trùm, lành mạnh và xanh, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng. Để đạt được mục tiêu đó, quan hệ đối tác này sẽ tập trung vào ba trọng điểm: cạnh tranh và đổi mới; ứng phó với dịch COVID-19, vấn đề y tế toàn cầu và an ninh y tế; biến đổi khí hậu, năng lượng sạch, và tăng trưởng và phục hồi xanh.

Đáng chú ý, hai bên tái khẳng định cam kết đối với sự an toàn và mở của mạng viễn thông 5G, hợp tác để củng cố các chuỗi cung ứng nhạy cảm, trong đó có chất bán dẫn, thúc đẩy, bảo vệ các công nghệ then chốt đối với an ninh và sự thịnh vượng của hai nước.

Trong lĩnh vực đối ngoại và an ninh, hai nhà lãnh đạo nhất trí thúc đẩy "tầm nhìn chung về khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và mở cửa" và các quy tắc chung trên biển, bao gồm tự do đi lại trên biển và trên không theo Công ước Liên hợp quốc (LHQ) về Luật biển (UNCLOS) năm 1982. Đáng chú ý, tuyên bố chung phản đối bất kỳ nỗ lực đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng ở biển Hoa Đông, phản đối các tuyên bố và hoạt động trái phép của Trung Quốc ở Biển Đông, tái khẳng định mối quan tâm chung mạnh mẽ Nhật - Mỹ đối với một "Biển Đông tự do và rộng mở" dựa trên luật pháp quốc tế.

Ngoài ra, 2 bên nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan và khuyến khích giải quyết hòa bình quan hệ "xuyên eo biển", chia sẻ những quan ngại sâu sắc về tình hình nhân quyền ở Hong Kong và Khu tự trị Tân Cương.

Lãnh đạo hai nước cũng "phản đối bất cứ hành động đơn phương nào làm suy yếu sự quản lý của Nhật Bản" đối với quần đảo mà Tokyo đang kiểm soát và gọi là Senkaku, song Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền và gọi là Điếu Ngư. Hai nước "cam kết tăng cường khả năng răn đe và ứng phó phù hợp với môi trường an ninh đầy thách thức để làm sâu sắc hơn quan hệ hợp tác quốc phòng trên tất cả các mặt trận, trong đó có không gian mạng và vũ trụ".

Đặc biệt, trong tuyên bố chung, Washington tái khẳng định sự hậu thuẫn đối với quốc phòng của Nhật Bản theo Hiệp ước Hợp tác và An ninh tương hỗ Nhật-Mỹ, sử dụng tất cả các năng lực của mình, trong đó có năng lực hạt nhân. Chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng tái khẳng định Điều 5 của Hiệp ước trên có hiệu lực với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.

Về vấn đề Triều Tiên, Tuyên bố chung tái khẳng định cam kết phi hạt nhân hóa hoàn toàn bán đảo Triều Tiên, kêu gọi Bình Nhưỡng tuân thủ các nghĩa vụ và cộng đồng quốc tế thực hiện đầy đủ biện pháp theo nghị quyết của Hội đồng Bảo an LHQ. Hai bên dự định tăng cường khả năng răn đe để duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực, đồng thời sẽ làm việc với các bên liên quan để giải quyết những nguy cơ đến từ chương trình hạt nhân/tên lửa của Triều Tiên. Hai bên thừa nhận hợp tác ba bên với Hàn Quốc là cực kỳ quan trọng đối với an ninh và thịnh vượng của hai nước.

Tổng thống Mỹ tái khẳng định cam kết của Washington đối với việc giải quyết ngay lập tức vấn đề công dân Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc trong quá khứ. Về vấn đề đảo chính quân sự ở Myanmar, 2 bên kiên quyết lên án bạo lực do quân đội và cảnh sát Myanmar gây ra đối với dân thường, đồng thời cam kết tiếp tục hành động để thúc đẩy việc chấm dứt bạo lực ngay lập tức, trả tự do cho những người bị giam giữ và nhanh chóng trở lại nền dân chủ.

Hai nước cũng cam kết thực hiện hành động về khí hậu vào năm 2030, với nỗ lực hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu lên 1,5 độ C và các mục tiêu không phát thải khí nhà kính vào năm 2050 và khởi động quan hệ Đối tác Khí hậu Mỹ - Nhật.

Tổng thống Joe Biden ủng hộ những nỗ lực của Nhật Bản để tổ chức Thế vận hội Olympic và Paralympic an toàn và đảm bảo vào mùa hè này. Ngoài ra, tại cuộc gặp, lãnh đạo hai nước nhấn mạnh vai trò của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương", nhất trí tiếp tục hợp tác với các đồng minh và các đối tác, trong đó có Australia và Ấn Độ trong khuôn khổ nhóm Bộ Tứ (Quad).

Các nhà phân tích nhận định kết quả cuộc gặp cho thấy Mỹ và Nhật Bản có chung mối quan tâm đối với sự thay đổi mạnh mẽ của môi trường chiến lược tại Đông Á thập niên vừa qua. Chuyên gia Nicholas Szechenyi, nhà nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và chiến lược (CSIS) có trụ sở ở Washington, đánh giá: "Cả Nhật Bản và Mỹ đều thừa nhận thách thức lớn nhất trong khu vực này là sự cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc".

Trong khi đó, ông Toshihiro Nakayama, Giáo sư Đại học Keio, cho rằng Nhật Bản và Mỹ "đang ở điểm khởi đầu của cuộc cạnh tranh chiến lược kéo dài với Trung Quốc", trong bối cảnh Bắc Kinh cũng là đối tác thương mại hàng đầu của Tokyo và cả Washington. Đáng lưu ý, phát biểu sau cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ, Thủ tướng Nhật Bản đã nhấn mạnh đến nhu cầu thiết lập mối quan hệ ổn định và mang tính xây dựng với Trung Quốc.

Kết quả cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa Tổng thống Joe Biden và Thủ tướng Suga Yoshihide cho thấy sự tương đồng trong quan điểm giữa các nhà lãnh đạo hai nước, từ các giá trị phổ quát và các nguyên tắc chung cho tới các mối đe dọa và thách thức mà hai nước đang phải đối mặt và cách thức để đối phó với các đe dọa và thách thức đó. Từ cuộc gặp này có thể nói rằng "kỷ nguyên mới" giữa Nhật Bản và Mỹ đã bắt đầu.