Nhiều nước nỗ lực duy trì JCPOA

• Khủng hoảng Mỹ - Iran đi vào ngõ cụt
• Nga không phải “đội cứu hỏa” để cứu JCPOA!
• Iran tin tưởng châu Âu có thể cứu vãn JCPOA

Trao đổi với báo giới trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Pháp Emmanuel Macron vào ngày 19-8, Trợ lý Tổng thống Nga Yury Ushakov khẳng định hai nhà lãnh đạo Nga và Pháp sẽ thảo luận về tình hình liên quan Iran và chương trình hạt nhân của nước cộng hòa Hồi giáo này. 

Ông nhấn mạnh, Moscow và Paris cùng chia sẻ những nỗ lực chung nhằm duy trì JCPOA và ngăn ngừa nguy cơ gia tăng căng thẳng giữa Iran và Mỹ ở Vịnh Persian. Trợ lý Tổng thống Nga cũng cho biết thêm rằng tại cuộc gặp, hai nhà lãnh đạo Nga và Pháp sẽ thảo luận về kế hoạch tổ chức hội nghị 4 bên gồm Nga, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ và Đức bàn về tình hình Syria. Hội nghị 4 bên lần đầu tiên từng được tổ chức hồi tháng 9-2018. 

Nhưng trước tiên, Moscow muốn tổ chức hội nghị thượng đỉnh Astana gồm Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran trong tương lai gần. Các công tác (chuẩn bị) thực tế cho hội nghị thượng đỉnh ba bên đang được tiến hành. 

Nhiều nước, đặc biệt là các nước EU, hiện đang nỗ lực duy trì JCPOA. Ảnh: Getty Images.

Trước đó, tại cuộc họp giữa Ủy viên Quốc vụ kiêm Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị với Đại diện cấp cao phụ trách An ninh và Đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Federica Mogherini diễn ra hồi đầu tháng này ở Bangkok (Thái Lan), hai bên cũng đã nhất trí tiếp tục bảo vệ JCPOA. 

Bắc Kinh và EU đều nhất trí duy trì cơ chế hợp tác đa phương với trụ cột là Liên hợp quốc và phản đối cuộc vận động “gây sức ép tối đa”, đồng thời kêu gọi các bên liên quan cần duy trì sự kiềm chế và tránh làm căng thẳng tình hình. Trong khi đó, đại diện các quốc gia còn lại trong thỏa thuận hạt nhân Iran gồm Anh, Pháp, Đức, Trung Quốc, Nga và Iran cũng đã “tái khẳng định tiếp tục cam kết duy trì JCPOA”.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận sự gian nan trên con đường tìm kiếm “liều thuốc” cứu vãn JCPOA. Đặc biệt là khi căng thẳng Mỹ - Iran tiếp tục leo thang chưa có dấu hiệu hạ nhiệt và Anh, một bên tham gia thỏa thuận lịch sử này, cũng đã lao vào cuộc tranh cãi với Tehran sau khi hai bên bắt giữ tàu chở dầu của nhau. Mặc dù đều tuyên bố không muốn đối đầu, song cả Iran và Anh đều chưa tỏ thái độ nhân nhượng. Điều này càng khiến cơ hội đạt được thỏa thuận giữa các nước thành viên EU tham gia JCPOA với Tehran trở nên khó khăn thêm. 

Nhiều nhà phân tích thậm chí còn bi quan rằng, JCPOA đang từng bước sụp đổ trước mắt những quốc gia châu Âu ủng hộ thỏa thuận này. Đáp lại nhận định trên, các quan chức EU khẳng định thỏa thuận hạt nhân Iran không chết và đã tích cực thúc đẩy quan hệ ngoại giao với Tehran bất chấp những căng thẳng ở Vùng Vịnh sau vụ phá hoại các tàu chở dầu mà Mỹ đã đổ lỗi cho Iran. 

Ông Emmanuel Bonne, Cố vấn ngoại giao của Tổng thống Emmanuel Macron, và Ngoại trưởng Heiko Maas đã có chuyến công du tới Tehran trong tháng trước. Các cường quốc EU đã tìm cách duy trì thỏa thuận hạt nhân bằng cách đưa ra một cơ chế thương mại đặc biệt được gọi là INSTEX, theo đó cho phép giao dịch hợp pháp với Iran mà không vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ. Nhưng cơ chế này vẫn chưa đi vào hoạt động hoàn toàn.

“Tôi sẽ không nói rằng thỏa thuận đã chết, nhưng chắc chắn nó đang được theo dõi một cách đặc biệt”, Annalisa Perteghella - chuyên gia nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu chính trị quốc tế (ISPI) của Italy - nói, “chúng ta đang chứng kiến một số nỗ lực để hồi sinh thỏa thuận hạt nhân Iran nhưng nếu nhìn vào tương lai, tôi không thể thấy thỏa thuận này rời bệnh viện một cách bình an vô sự”. 

Theo vị chuyên gia này, các công cụ như INSTEX được EU quảng cáo là làm sống lại thỏa thuận đã “được chứng minh là vô giá trị khi đối mặt với đòn bẩy kinh tế lớn mà Mỹ vẫn có trên thị trường tài chính”. 

Chuyên gia của ISPI cho rằng, ngay cả khi các cường quốc chủ chốt của EU như Đức không có thiện cảm với Tổng thống Mỹ Donald Trump, họ sẽ không bao giờ mạo hiểm đánh đổi lợi nhuận xuất khẩu của các công ty châu Âu sang Mỹ vì đối đầu với Washington. Để gây ảnh hưởng với Tổng thống Donald Trump, “bạn có một công cụ đáng tin cậy để trả đũa, và EU hiện nay đơn giản là thiếu điều đó”, chuyên gia này nhận định. 

Trong khi đó, Rakesh Sood, cựu Đại sứ Ấn Độ và hiện là thành viên của Quỹ Nghiên cứu quan sát viên (ORF) có trụ sở tại New Delhi, cho rằng, JCPOA là một “phép thử” để xem liệu EU có thể là một người chơi chính trị quan trọng với một chính sách đối ngoại đáng tin cậy hay không. 

Trong trường hợp JCPOA thực sự đổ vỡ, khó có gì ràng buộc Iran trong vấn đề sở hữu vũ khí hạt nhân, kèm theo đó là một cuộc đối đầu quân sự trực tiếp giữa Iran và Mỹ, mà sức nóng chắc chắn lan rộng cả khu vực Trung Đông. Khi đó thì an ninh của châu Âu cũng chịu ảnh hưởng. 

Bởi vậy EU vẫn chủ trương bảo vệ JCPOA, song dường như các nước EU chưa tìm được cách để “cân bằng” các lợi ích trong vấn đề này. Trong khi đó, “chiến thuật”" gây sức ép của Iran cũng có nguy cơ “già néo đứt dây”. Con đường cứu vãn thỏa thuận hạt nhân Iran kể từ sau khi Mỹ tuyên bố rút khỏi thực sự quá gian nan, mà chỉ một tính toán sai lầm cũng có thể gây ra hậu quả khôn lường.