Hậu quả thảm khốc sau 14 năm chống ma túy ở Mexico

• 43 sinh viên mất tích ở Mexico, nghi bị băng đảng thủ tiêu nhầm
• Nổ súng điên cuồng vào trại cai nghiện ở Mexico, 10 người chết

14 năm qua, cuộc chiến chống ma túy được quân sự hóa của Mexico đã khiến 300.000 người thiệt mạng, 73.000 người mất tích. Nhiều gia đình vẫn đang nỗ lực tìm kiếm thân nhân của mình mà không có sự trợ giúp của chính phủ. Tại những nhà xác này, số lượng tử thi đều vượt quá giới hạn cho phép, khiến việc khám nghiệm xác định danh tính là điều không thể…

Cuộc chiến chưa từng có

Rạng sáng 4-4-2020, nhóm cảnh sát đặc nhiệm chống ma túy của Mexico nhận lệnh đến hiện trường vụ đấu súng ở Chuchuichupa thuộc thị trấn Madera, bang Chihuahua, biên giới phía Bắc Mexico. Nhưng khi họ đến nơi, cuộc đấu súng đã kết thúc, trước mắt họ, những thi thể nằm la liệt, súng và lựu đạn vương vãi khắp nơi. Trên con đường đất đỏ bụi mịt mù, vẫn còn sót lại 2 tên có vũ khí. 

Cảnh sát bắt giữ một tên, một còn lại đã chết trên đường vào bệnh viện với những vết bắn trên người. Tổng cộng đã có ít nhất 19 người chết, cảnh sát thu giữ được nhiều vũ khí và xe cộ do chúng để lại tại hiện trường. Kết quả điều tra của cảnh sát xác định đây là cuộc đấu súng giữa hai băng nhóm ma túy để tranh giành các tuyến đường buôn bán ma túy đến Mỹ.

Nhưng đó chỉ là một trong rất nhiều những vụ đấu súng đã xảy ra ở Mexico 14 năm qua. Là cửa ngõ trung chuyển ma túy vào thị trường Mỹ, với đường biên giới giáp Mỹ dài hơn 3.000km, Mexico trở thành hang ổ của các băng đảng buôn lậu ma túy khét tiếng. 

Năm 2006, theo ước tính của Interpol, lợi nhuận mà các băng đảng buôn bán ma túy tại Mexico thu được có thể lên đến 49,4 tỷ USD/năm. Tội phạm ma túy Mexico chiếm tới 90% thị phần đưa cocaine vào Mỹ (với nguồn hàng chủ yếu xuất  phát từ Colombia) và chi phối thị phần ma túy thế giới về cần sa, ma túy tổng hợp, heroin.

Số thành viên trực tiếp của các băng đảng ma túy Mexico lên đến khoảng 450.000 người và hơn 3,2 triệu người Mexico có cuộc sống phụ thuộc hoàn toàn hoặc một phần vào các hoạt động liên quan đến ma túy. Một số thành phố của Mexico chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của ma túy, trong đó kinh tế thành phố Ciudad Juarez chịu ảnh hưởng lớn nhất với 60% do ma túy chi phối.

Các băng đảng ma túy ở Mexico có số thành viên lên đến hàng chục ngàn tên, được tổ chức rất chặt chẽ và có cương lĩnh, điều lệ hoạt động với chế tài nghiêm khắc, chỉ huy bởi những đối tượng rất kinh nghiệm và tinh vi. Chúng được tổ chức tốt theo mô hình trong quân đội nên có tính kỷ luật và trung thành cao. 

Vai trò của ông trùm và các chỉ huy là tuyệt đối trong tổ chức. Nhiều đối tượng từng là cảnh sát, sỹ quan quân đội được ưu tiên tuyển dụng vào các vị trí quan trọng trong băng đảng ma túy càng làm tăng sức mạnh cho chúng và thủ đoạn đối phó với chính phủ chuyên nghiệp hơn. 

Các băng đảng tìm cách cài cắm các nhánh hoạt động vào sâu trong các cơ quan chính quyền, dân chúng và cộng tác chặt chẽ với các băng đảng ma túy ở Mỹ, Colombia, châu Âu, châu Á để hoạt động xuyên quốc gia, mở rộng thị phần sang các thị trường mới.

Ngày 11-12-2006, Chính phủ Mexico chính thức phát động cuộc chiến quốc gia với các băng đảng ma túy ở nước này với việc huy động tổng lực các lực lượng tham gia và những biện pháp quyết liệt chưa từng có. 

Cuộc chiến được phát động trên toàn lãnh thổ Mexico, trong đó tập trung ở các khu vực Baja California, Durango, Sinaloa, Guerrero, State of Mexico, Chihuahua, Michoacán, Tamaulipas, Nuevo León, Veracruz, Coahuila, Jalisco, San Luis Potosí, Nayarit, Zacatecas, Oaxaca, Morelos và Sonora.

Ngay sau lời tuyên chiến, Tổng thống Felippe Calderon ra lệnh điều 6.500 binh sỹ tới bang Michoacan để tấn công các băng đảng ma túy đang lộng hành ở đây. Sau đó, trong nhiều năm, cảnh sát và quân đội Mexico đã triệt phá được nhiều tổ chức buôn bán ma túy lớn, bắt hoặc tiêu diệt nhiều "bố già ma túy" khét tiếng như: Joaquín Guzmán Loera, Miguel Trevino Morales, Heriberto Lazcano Lazcano, Omar Trevino Morales… Hàng trăm tấn ma túy bị thu giữ và tiêu hủy, thu giữ được tiền và số tài sản trị giá hàng trăm triệu USD của các băng đảng ma túy.

Để đối phó với các biện pháp phòng chống của chính quyền, các băng đảng ma túy Mexico thuê những người đã từng là chuyên gia phòng chống ma túy, kiểm soát biên giới Mỹ hoặc mua chuộc một số cảnh sát, hải quan để tư vấn cho chúng lọt qua các vòng kiểm soát. 

Trong một số chiến dịch vây bắt các băng nhóm ma túy, Chính phủ Mexico phải huy động cả hải quân, không quân sử dụng tàu chiến tấn công, ngăn chặn và máy bay chiến đấu thả bom, trực thăng vũ trang bắn rocket vào các trận địa của chúng, hỗ trợ bộ binh và cảnh sát tiến quân vào sào huyệt…

Cuộc chiến ma túy không chỉ phức tạp ở sự đối đầu giữa chính phủ với các băng đảng ma túy lớn mà còn là cuộc thanh lọc chính trong nội bộ các cơ quan công quyền khi nhiều quan chức đã nhúng chàm, bị các băng đảng mua chuộc, dụ dỗ, ép buộc tham gia bảo kê, che giấu hoặc trực tiếp buôn bán ma túy. 

Từ năm 2018, Chính phủ Mexico đã thi hành chiến lược "chặt đầu rắn", truy bắt các tên trùm băng đảng dẫn đến tình trạng các phe phái trong băng đảng tranh giành quyền kiểm soát rồi sau đó lại sáp nhập thành các nhóm mới và tiếp tục xây dựng "đế chế tội phạm" của mình.

Sau các chiến dịch chống buôn bán ma túy, việc hàng trăm tên tội phạm buôn ma túy cấp cao bị bắt giữ còn là nguyên nhân gây ra bạo lực, tranh chấp quyền lực giữa các băng đảng, cướp đi sinh mạng của hàng trăm nghìn người. 

Năm 2018, người ta ước tính số người thiệt mạng vì các cuộc thanh trừng giữa băng đảng và cuộc chiến giữa băng đảng ma túy với quân đội, cảnh sát đã khiến hơn 27.000 người thiệt mạng, khiến chiến dịch chống ma túy ở Mexico trở thành cuộc chiến có số lượng người thương vong chỉ đứng sau cuộc chiến tranh ở Afghanistan.

Những con số khủng khiếp

Ngày 6-1-2020, các nhà chức trách Mexico thừa nhận gần 62.000 người đã mất tích kể từ khi bắt đầu cuộc chiến chống các băng đảng ma túy vào năm 2006. Con số này cao hơn nhiều so với ước tính khoảng 40.000 trước đây, điều này nói lên mức độ thách thức mà nhà lãnh đạo cánh tả Andrés Manuel López Obrador phải đối mặt kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 12-2018, với lời tuyên thệ đem lại bình yên cho đất nước.

Theo kết quả điều tra của tổ chức Quinto Elemento Labs, đã có hàng chục nghìn thi thể vô danh đang được chôn cất trong các ngôi mộ tập thể đơn sơ. Một số khác bị bỏ lại nhà tang lễ, trong khi trên 2.500 thi thể đã được đưa đến các trường y phục vụ mục đích học tập và nghiên cứu. 

Cuộc điều tra cũng phát hiện số lượng thi thể vô danh trong các nhà xác tại Mexico chỉ có 178 người vào năm 2006, năm đầu tiên Tổng thống Felipe Calderón triển khai chiến dịch quân sự nhằm ngăn chặn các băng đảng tội phạm ma túy. Sau 13 năm liên tiếp, con số này đã ở mức báo động, tăng 1.032% khi tỷ lệ giết người tăng đột biến.

Trong khi đó, nhiều nhà xác tại Mexico thường xuyên trong tình trạng không có chỗ để lưu trữ thi thể. Điều này khiến một số chính quyền địa phương phải tìm kiếm các giải pháp tạm thời, như lưu trữ thi thể trong các xe tải đông lạnh. Hồi năm 2018, một vụ bê bối đã nổ ra ở thành phố Guadalajara, bang Jalisco, khi mùi hôi thối từ thi thể đang trong quá trình phân hủy bốc lên, dẫn đến việc phát hiện ra một chiếc xe tải đỗ tại một khu phố vùng ngoại ô chứa 273 thi thế.

Ngay cả khi chính phủ đương nhiệm của Tổng thống Andrés Manuel López Obrador cam kết sẽ hành động, số lượng thi thể không xác định danh tính trong các nhà xác Mexico vẫn tiếp tục tăng nhanh. Theo báo cáo, đã có thêm 4.905 thi thể vô danh được đưa đến các nhà xác Mexico vào năm 2019.

Những vụ mất tích đã ngày càng trở nên phổ biến trong bối cảnh khủng hoảng bạo lực tại Mexico, xuất phát từ các cuộc chiến chống ma túy, với những chiến dịch quân sự của lực lượng vũ trang nhắm vào các nhóm tội phạm có tổ chức từ năm 2006. Phần lớn các vụ mất tích, giết người tại Mexico có liên quan tới tội phạm băng đảng. 

Năm 2019, các nhà chức trách Mexico cũng đã phát hiện hơn 3.000 ngôi mộ chôn xác nạn nhân trong cuộc chiến chống ma túy tại nước này. Ủy ban Tìm kiếm quốc gia cho biết đây là số liệu đáng sợ, không phải là về những con số, mà là hàng nghìn người đang tuyệt vọng tìm kiếm người thân, hàng nghìn người đã bị tước đi khỏi các gia đình.