Gỡ khó cho gạo xuất khẩu

Giá gạo vẫn đà giảm

Trao đổi với PV Báo CAND chiều 10/3, ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An cho rằng, những ngày qua, bộ, ngành đã họp bàn và đưa ra giải pháp trước việc giá gạo XK xuống thấp. Song ở góc độ doanh nghiệp (DN), ông Bình cho rằng, những giải pháp này là gỡ khó cho ngành lúa gạo trong ngắn hạn và trước mắt. Còn về lâu dài thì phải có giải pháp căn cơ. Giá gạo XK theo từng thời điểm, từng thị trường và theo cung cầu, nhưng giá gạo Việt Nam giảm sâu nhất là điều không chấp nhận được.

Lý giải vấn đề này, ông Bình cho rằng, cần có thông tin dự báo, tích cực về thị trường để DN, người dân nắm bắt và chủ động được sản xuất. Đồng thời, nâng cao ý thức văn hoá thương mại của các DN kinh doanh XK gạo, tạo sự hợp tác, đồng thuận để cùng nâng giá trị ngành lúa gạo trên thị trường quốc tế.

Trên thực tế, thời điểm Ấn Độ ban hành lệnh cấm XK gạo 100% tấm vào tháng 9/2022. Đến tháng 7/2023, nước này tiếp tục cấm XK gạo trắng phi basmati để đảm bảo nguồn cung và giá cả trong nước ổn định. Một tháng sau đó, Ấn Độ áp thuế XK 20% đối với gạo đồ (loại gạo thu được từ thóc được ngâm nước nóng hoặc sấy trong hơi nước rồi phơi khô). Các động thái này đã đẩy giá gạo ở châu Á tăng lên mức cao nhất trong 15 năm từ khoảng 450 USD/tấn lên tới mức đỉnh điểm là 700 USD/tấn đối với gạo 5% tấm.

Tuy nhiên, ngày 28/9/2024, Chính phủ Ấn Độ đã đình chỉ lệnh cấm XK gạo đối với gạo trắng không phải gạo basmati, đồng thời, nước này cũng giảm thuế XK gạo lứt và gạo đồ từ 20% xuống còn 10%, thị trường lúa gạo thế giới bước dần vào chu kỳ giá giảm. Mức giảm mạnh nhất được ghi nhận từ khoảng cuối năm 2024, đầu năm 2025 đến nay. Trong đó, gạo 5% tấm của Việt Nam và Thái Lan đã giảm từ 38 - 45%. Với Việt Nam, giá mặt hàng gạo 5% đã giảm từ mức 680 - 700 USD/tấn và hiện đã giảm mạnh xuống còn 390 - 400 USD/tấn. Đây là mức giảm lớn chưa từng có tiền lệ.

Tuy nhiên, ông Phạm Thái Bình cũng nhấn mạnh, phân khúc gạo XK của Việt Nam và Ấn Độ là khác nhau. Việt Nam chủ yếu XK gạo chất lượng cao, sang thị trường Philippines, Indonesia và Malaysia, trong khi Ấn Độ chủ yếu là gạo phẩm cấp thấp và XK sang châu Phi.

"Gạo Việt Nam lúa mới, tươi ngon, người tiêu dùng Philippines ăn quen nên họ vẫn lựa chọn mua gạo Việt Nam. Mặc dù giá xuống thấp nhưng 2 tháng qua, Việt Nam vẫn XK trên 1 triệu tấn gạo đi các thị trường", ông Bình cho hay và cho rằng, cạnh tranh giữa gạo Việt Nam và Ấn Độ không trực tiếp. Tuy vậy, việc Ấn Độ XK gạo trở lại cũng ảnh hưởng nhất định đến giá gạo XK của Việt Nam. Mặt khác, Việt Nam đang bước vào vụ thu hoạch lúa gạo lớn nhất trong năm - vụ Đông Xuân. Nhờ thời tiết thuận lợi nên sản lượng thóc gạo dồi dào. Do đó, nhiều dự đoán đưa ra giá gạo khó quay lại mức 500 USD/tấn.

Tăng tính liên kết giữa doanh nghiệp với nông dân

Về việc Chính phủ Ấn Độ chính thức gỡ bỏ lệnh cấm XK gạo 100% tấm cuối ngày 7/3 (giờ địa phương), ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất thương mại Phước Thành IV (Vĩnh Long) cho rằng, chủng loại gạo 100% tấm của Ấn Độ khác với Việt Nam. Ngoài ra, việc Ấn Độ gỡ lệnh cấm XK gạo 100% tấm, DN chế biến bún, bánh, thức ăn chăn nuôi mua với mức giá thấp hơn, bù đắp khoảng trống gạo phân khúc thấp nên không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất của nông dân, đến những người trồng lúa, cũng như giá gạo XK của Việt Nam.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khối lượng XK gạo tháng 2/2025 ước đạt 560 nghìn tấn với giá trị đạt 288,2 triệu USD, đưa tổng khối lượng và giá trị XK gạo 2 tháng đầu năm 2025 đạt 1,1 triệu tấn và 613 triệu USD, tăng 5,9% về khối lượng nhưng giảm 13,6% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Philippines là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần chiếm 38,6%. Bờ Biển Ngà và Gana là hai thị trường lớn tiếp theo với thị phần tương ứng là 15,9% và 12,3%.

So với cùng kỳ năm trước, giá trị XK gạo tháng 1/2025 sang thị trường Philippines giảm 35,5%, trong khi thị trường Bờ Biển Ngà tăng 8,6 lần, thị trường Gana tăng 4,1 lần. Trong nhóm 15 thị trường XK lớn nhất, giá trị XK gạo tăng mạnh nhất ở thị trường Thổ Nhĩ Kỳ với mức tăng 600,7 lần và giảm mạnh nhất ở thị trường Campuchia với mức giảm 39,3%.

Về giải pháp phát triển bền vững ngành lúa gạo, ông Phạm Thái Bình cho rằng, ở góc độ DN, Trung An đã đi vào thị trường ngách riêng, với phân khúc chất lượng cao, thị trường khó tính và giá cũng cao nhưng rất ổn định. Như xuất đi châu Âu, mặc dù số lượng chưa nhiều nhưng cũng là bước đi ổn định, tạo vị thế cho gạo Việt ở thị trường khó tính. Ngoài ra, tại một số thị trường khác như Philippines gạo chất lượng cao của Việt Nam XK vẫn được giá.

Để ngăn đà giảm giá sâu, chỉ có giải pháp duy nhất đó là: Sản xuất phải gắn chặt với tiêu thụ bằng việc liên kết giữa DN với nông dân phải được thực hiện một cách thực chất theo tiêu chí Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp của Thủ tướng phê duyệt đã qui định, được Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành Ngân hàng, chính quyền các tỉnh, thành đã vào cuộc, trong đó, ngân hàng cam kết không thiếu vốn cho triển khai đề án.

Tại cuộc họp mới đây về XK lúa gạo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) kiến nghị Ngân hàng Nhà nước xem xét tạo điều kiện để người dân và DN tiếp cận được vốn, có khả năng trữ hàng, từ đó chủ động hơn về giá hàng hóa. Tăng hạn mức cho các DN XK, các DN cung ứng gạo, kéo dài thời gian cho vay mua gạo để từ đó có thể bán cho các thị trường với giá tốt hơn cũng như kéo dài thời hạn trữ hàng, tránh tình trạng bán hàng ồ ạt.

Thêm nữa, đề xuất lãi vay cho các doanh nghiệp XK gạo ở mức thấp nhất có thể. Ngoài ra, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đề nghị Bộ Công Thương đưa ra quy định giá sàn về XK gạo theo Nghị định 107/2018/NĐ-CP với mức giá Hiệp hội Lương thực Việt Nam đề nghị là 500 USD/tấn (giá FOB). Đồng thời, tăng cường kiểm tra các DN XK gạo, nhất là các DN chỉ đi thu mua mà không tham gia vào khâu chế biến, hoặc các DN chỉ tham gia thương mại mà không tham gia vào thị trường XK.

Trả lời DN về kiến nghị này, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ Công Thương đang nghiên cứu kích hoạt giá sàn. Tuy nhiên, Bộ cũng đang tính đến việc kích hoạt dự trữ, đảm bảo công tác bình ổn. Bộ Công Thương sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác đàm phán mở cửa thị trường mới bên cạnh thị trường truyền thống để đảm bảo XK gạo bền vững trong dài hạn.