Bàn giải pháp bảo tồn di tích Phật viện Đồng Dương

• Đà Nẵng chi hơn 500 tỷ đồng làm bảo tàng để bảo tồn di tích lịch sử
• Hai địa phương Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng ký kết bảo tồn di tích Hải Vân Quan
• Tìm giải pháp trùng tu, bảo tồn Di tích chùa Cầu Hội An

Di tích Phật viện Đồng Dương ở làng Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình. Theo các nhà nghiên cứu, Phật viện Đồng Dương được vua Indravarman II xây dựng vào năm 875 để thờ vị Bồ tát bảo hộ cho vương triều là Laksmindra - Lokesvara. 

Bia ký còn ghi lại cho biết vào năm 875 do lòng tin vào Phật giáo, nhà vua đã cho dựng lên một Phật viện (Vihara) và đền thờ Laksmindra Lokesvara Svabhayada. Trên bia ký còn nói đến cõi cực lạc (svargapura) hay “đô thị giải phóng” (moksapura), nơi “trú ngụ” của Phật (Buddhapada). 

Năm 1901, nhà nghiên cứu người Pháp L.Finot trong đề tài công bố của mình về vấn đề di tích Đồng Dương đã giới thiệu 229 hiện vật được phát hiện, nổi bật nhất là bức tượng Phật bằng đồng, bức tượng Phật đứng cao hơn 1m là đề tài nghiên cứu khá lý thú được các nhà khoa học đưa ra đoán định vì bởi theo nhận định chung bức tượng này được xem là nghệ thuật hoàn hảo và đẹp vào loại bậc nhất của khu vực Đông Nam Á. 

Đến năm 1902, nhà nghiên cứu H.Parmentier tiến hành khai quật trên một quy mô lớn tại khu di tích Phật viện Đồng Dương. Nhờ cuộc khai quật này đã thu hút các nhà nghiên cứu tìm về, đồng thời đánh giá đây là một trong những di tích quan trọng của khu vực Đông Nam Á. 

Theo khảo tả của H.Pramentier, toàn bộ khu đền thờ chính và các tháp nằm lân cận phân bố trên một trục từ tây sang đông, dài khoảng 1.300m, khu đền thờ chính nằm trong một khu vực hình chữ nhật dài 326m, rộng 155m, chung quanh có tường gạch bao bọc, từ khu đền chính có một con đường dài khoảng 760m chạy về phía đông đến một thung lũng hình chữ nhật. 

Ngoài phần chánh điện được phát hiện hệ thống nền gạch của một khu tăng xá, giảng đường nối nhau trên một chu vi rộng lớn, những viên ngói dùng lợp cho các khu xây dựng cũng được phát hiện rải rác, chứng minh đây là mô hình Phật viện khép kín rất lý tưởng cho công cuộc đào tạo tăng tài… 

Vào năm 1978, người dân địa phương đã tình cờ phát hiện một pho tượng đồng quý giá cao 1,14m, đế cao 0,143m tại khu vực di tích Phật viện Đồng Dương. 

Nhận định của giới chuyên môn, đây là tượng Lakmindra - Lokesvara được thờ ở gian thờ của tháp thờ trung tâm tại Phật viện Đồng Dương. Nó không chỉ là tượng đồng Chămpa lớn nhất được biết đến mà còn là một tác phẩm thể hiện rõ nét tính phong phú, phức tạp của nghệ thuật thuộc một giai đoạn phát triển năng động và giàu tính bản địa nhất trong lịch sử. 

Hiện nay, ngoài pho tượng Lakmindra - Lokesvara thì phần lớn các tác phẩm điêu khắc tìm thấy ở Phật viện Đồng Dương được bảo quản, trưng bày tại Bảo tàng điêu khắc Chăm Đà Nẵng. 

Trải qua thời gian và bị tàn phá bởi chiến tranh, đến nay, di tich Phật viện Đồng Dương chỉ còn lại một số bức tường gạch cũ của tháp Sáng  được chèn chống bởi những trụ sắt kiên cố để tránh nguy cơ bị đổ sập. Phật viện Đồng Dương bây giờ không khác gì một phế tích. Vì vậy, vấn đề bảo tồn, khảo cổ và phát huy giá trị di tích Phật viện Đồng Dương được đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. 

Ông Hồ Xuân Tịnh, nguyên Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Quảng Nam, cho rằng, để bảo tồn di tích Phật viện Đồng Dương trước hết phải có giải pháp tối ưu để tu bổ, tôn tạo di tích. Việc phục dựng lại các mảng tường đã bị đổ phải được thực hiện theo mẫu của mảng tường còn lại theo nguyên tắc đối xứng. Tại Đồng Dương, sau khi đào phát lộ các nền móng kiến trúc, cần tái định vị những thành phần kiến trúc còn sót lại của công trình, dùng gạch mới mô phỏng gạch Chăm để xây dựng bổ khuyết, gia cố các mảng tường còn lại. 

Theo Tiến sĩ Lê Đình Phụng, Viện Khảo cổ học Việt Nam, về giải pháp bảo tồn di tích Phật viện Đồng Dương cần phải đánh giá tổng thể hiện trạng để đề ra những giải pháp tiếp theo; vì kể từ sau cuộc khai quật năm 1902 của H.Parmentier đến nay, hầu như chưa có cuộc nghiên cứu đầy đủ nào về di tích này. Đây là những hạn chế, gây khó khăn cho công tác nghiên cứu cũng như bảo tồn. 

Theo ông Phụng, khi tiến hành bảo tốn phải kiên quyết giữ lại tháp Sáng như một biểu tượng, nhằm phát huy giá trị của di tích Phật viện Đồng Dương sau này.