Những kỷ vật chiến tranh qua 5 thập kỷ kết nối hai bán cầu

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, từ năm 1964 đến 1973, một phần của Di tích nhà tù Hỏa Lò đã được dùng để tạm giam tù binh phi công Mỹ. Chính tại “Hilton Hà Nội” (theo cách gọi của phi công Mỹ), những tù binh Mỹ đã hiểu sâu sắc hơn về cuộc chiến mà họ tham gia tại Việt Nam và chính sách nhân đạo của một dân tộc yêu chuộng hòa bình. 

Ngày 16-6-1968, chiếc máy bay F- 4 J Phantom II (còn có biệt danh là “Con ma”) cùng 2 phi công Mỹ, do Trung tá Hải quân Walter điều khiển, thực hiện việc ném bom bắn phá miền Bắc, đã bị lưới lửa phòng không của Việt Nam bắn cháy trên bầu trời huyện Đô Lương (Nghệ An). Walter Eugence Wilber nhảy dù ra khỏi máy bay và rơi xuống cánh đồng xã Thanh Tiên (Thanh Chương - Nghệ An). Người đồng đội của ông đã tử nạn. 

Walter Eugence Wilber bị bắt sống và giao cho Huyện đội Thanh Chương. Sau đó ông được chuyển tới giam giữ tại trại giam Hỏa Lò (Hà Nội). Trong suốt thời gian gần 5 năm bị tạm giam tại Hỏa Lò (1968 - 1973), Walter đã nhận được sự đối xử nhân đạo, khoan dung từ những cán bộ, chiến sỹ quản lý trại giam. Từ đó, ông có những hành động tích cực nhằm sớm chấm dứt cuộc chiến phi nghĩa mà quân đội Mỹ đang thực hiện tại Việt Nam.

Ngày 12-2-1973, Walter Eugence Wilber đã được Chính phủ Việt Nam trao trả cho Chính phủ Hoa Kỳ, theo tinh thần của Hiệp định Paris. Những kỷ vật trong thời gian bị giam giữ tại Hỏa Lò cũng được ông mang về Mỹ như để nhắc nhớ về một thời không thể nào quên trong cuộc đời binh nghiệp của mình. 

Và cũng như nhiều cựu binh Mỹ khác từng tham chiến tại Việt Nam, cuộc chiến tranh Việt Nam đã để lại trong lòng ông một vết thương luôn nhói đau, day dứt. 

Gần 50 năm qua, ông vẫn đau đáu nỗi khát khao được trở lại Việt Nam, gặp lại những ân nhân của mình. Tuy nhiên, vì  lý do sức khỏe mà Walter Eugence Wilber đã không thực hiện được điều đó cho đến tận khi ông qua đời (năm 2015). Hiểu được tâm nguyện cháy bỏng của cha, người con trai thứ 2 của ông - Thomas Eugence Wilber đã thay cha thực hiện ước nguyện.

Ngày 17-1, Thomas Eugence Wilber đã thay mặt gia đình sang Việt Nam trao tặng tới BQL Di tích Nhà tù Hỏa Lò những kỷ vật gồm: Chiếc mũ phi công Walter Eugene Wilber được Chính phủ Mỹ trang bị khi tham chiến tại Việt Nam, năm 1968; chiếc ca và 2 bộ quần áo phi công Walter Eugene Wilber sử dụng trong thời gian bị tạm giam tại Hỏa Lò, Hà Nội; bức thư phi công Walter Eugene Wilber viết từ trại giam Hỏa Lò gửi về gia đình, ngày 22-1-1970; bao diêm do Chính phủ Việt Nam tặng Walter Eugene Wilber khi ông được trao trả về nước, tháng 2-1973; một số bức ảnh tư liệu về Walter Eugene Wilber trước và sau khi được trao trả về nước.

Ngay sau lễ tiếp nhận, BQL Di tích Nhà tù Hỏa Lò đã bổ sung vào nội dung trưng bày về “Cuộc sống của tù binh phi công Mỹ trong Nhà tù Hỏa Lò”, góp phần tăng tính khách quan, chân thực cho khách tham quan và các nhà nghiên cứu.

Đại tá Trần Trọng Duyệt, Nguyên Trại trưởng Trại giam tù binh phi công Mỹ tại Hỏa Lò, Hà Nội (giai đoạn 1968 - 1973) chia sẻ: “Theo tiêu chuẩn lúc đó, tiêu chuẩn ăn uống dành cho sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam cấp bậc Thượng tá mỗi ngày là 1,2 đồng. Tuy nhiên, tiêu chuẩn khẩu phần ăn của một tù binh phi công Mỹ lên đến 1,6 đồng, tương đương với tiêu chuẩn của một sĩ quan quân hàm Đại tá”.

Ông Thomas khẳng định: “Bố tôi đã được cung cấp thực phẩm, quần áo, nơi ăn chốn ở và cả những chăm sóc y tế trong suốt thời gian bị giam tại Hà Nội. Ông tin rằng ông đã được đối xử tốt, đặc biệt trong điều kiện khó khăn của người dân Việt Nam lúc đó. Theo lời ông Duyệt, trại trưởng trại giam đã kể khi tôi thăm ông vào tháng 5-2016 tại Hải Phòng, họ đã cung cấp thêm 60% khẩu phần ăn cho mỗi người Mỹ. Cha tôi biết ơn về điều đó”

“Cha tôi luôn tin rằng, Mỹ không nên tham chiến tại Việt Nam”. – ông Thomas xúc động bày tỏ. Những kỷ vật được trao tặng lần này không chỉ đồng hành cùng gia đình Thomas Eugene Wilber gần 5 thập kỷ qua, mà còn là sự kết nối giữa những con người sống ở hai bên bán cầu. 

“Và như các bạn đều thấy, công việc của tôi cùng chị Thủy và các nhân viên Hỏa Lò đã làm giàu thêm vốn sống của tôi theo nhiều cách khác nhau. Và chúng tôi có mặt ở đây, cùng nhau trao đổi một số hiện vật tới Hỏa Lò. Và một trong số đó, là chiếc mũ bay của bố tôi đã sử dụng. Ông để lại nó trên chiến hạm vào tháng 6-1968; một bức thư bố tôi viết vào năm 1970 gửi về gia đình; một bức ảnh của bố cùng hai trong tổng số 20 người cháu của ông, được chụp sau gần 20 năm trao trả từ Hỏa Lò” – ông Thomas chia sẻ.