Sách giáo dục môi trường cho thiếu nhi – xu hướng xuất bản nên được khuyến khích

Năm 2021, Giải thưởng Sách quốc gia có nhiều bất ngờ khi 1 trong 2 giải A được trao cho tập sách “Chang hoang dã – Gấu” của tác giả Trang Nguyễn - nhà bảo tồn động vật hoang dã và là người sáng lập, điều hành tổ chức bảo vệ động vật hoang dã WildAct Việt Nam. Kể câu chuyện về hành trình cô bé 8 tuổi trở thành nhà bảo tồn động vật hoang dã, đưa chú gấu chó Sorya trở về với thiên nhiên, cuốn sách gửi gắm nhiều thông điệp về tình yêu thiên nhiên, bảo vệ môi trường sống cho độc giả nhỏ tuổi.

Trong tuần đầu ra mắt, 3.000 bản sách đã được bán hết. Đây cũng là một trong số ít những cuốn sách cho thiếu nhi trong vài năm gần đây được bán bản quyền xuất bản cho nhiều đơn vị làm sách tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Trang Nguyễn cũng là tác giả của nhiều tác phẩm khác thuộc dòng sách cho thiếu nhi về thiên nhiên và bảo vệ môi trường như: Trở về nơi hoang dã, 100 điều nhỏ nhặt tớ làm cho trái đất… Độc giả cũng dễ dàng tìm thấy nhiều tác phẩm về dòng sách này như: Cuốn sách lớn rực rỡ về bốn mùa, Chăm sóc hành tinh của chúng mình, No More Plastic, Hít hà mùi đất nước, Go Green!… 

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, trước đây, sách về thiên nhiên – môi trường thường tập trung vào số liệu, gây nỗi sợ cho người đọc. Tuy nhiên, gần đây, các tác phẩm thú vị, hấp hẫn hơn, tác giả đã mềm hóa các thông điệp, chuyển tải dễ hiểu, nhẹ nhàng, dễ chạm vào cảm xúc người đọc hơn. Vì vậy, dù thuộc dòng sách chuyên môn, khoa học, có thể đề cập về một vấn đề khá phức tạp, mang tính chuyên môn cao nhưng độc giả vẫn có thể tiếp cận được. Có những bộ sách chỉ cần nhìn vào đã thấy câu chuyện truyền cảm hứng về đất nước, con người Việt Nam.

Về dòng sách thiên nhiên – môi trường, một đại diện của Nhã Nam – đơn vị xuất bản nhiều đầu sách thuộc đề tài này cho biết, đối với sách cho thiếu nhi, dòng sách này luôn là một đề tài lớn được quan tâm sâu sắc. Đây cũng là một trong những xu hướng của ngành xuất bản thế giới trong vài năm trở lại đây. Riêng Nhã Nam luôn chú trọng vào những cuốn sách giàu cảm hứng, đủ đầy kiến thức khoa học giúp nuôi dưỡng tình yêu thiên nhiên và hướng dẫn độc giả bảo vệ môi trường bằng những hành động thiết thực nhất. Sách được phát triển từ các nhà hoạt động môi trường trong nước và dịch từ các nhà xuất bản uy tín trên thế giới.

 Trao đổi về sách thiên nhiên – môi trường, Thạc sĩ Anh Tuấn, người sáng lập chuỗi chương trình Trải nghiệm thiên nhiên – chương trình truyền cảm hứng cho thanh thiếu niên, học sinh và cộng đồng Việt Nam trong công tác giáo dục, tìm hiểu và nâng cao những hiểu biết, giá trị về thiên nhiên và môi trường cho biết, khi anh tổ chức chương trình giáo dục bảo vệ thiên nhiên cho học sinh, mỗi em thường có một quyển sách hoặc có nhu cầu tìm đến sách ngay sau khi lắng nghe một câu chuyện liên quan. Khi học sinh đến một khu cứu hộ động vật hoang dã, nếu có truyện về loại động vật mà các em được thấy thì sẽ giúp ích hơn rất nhiều.

Cũng theo Thạc sĩ Anh Tuấn, trên thế giới, dòng sách bảo vệ thiên nhiên và môi trường khá phong phú, không chỉ là sách chuyên về thông tin cho giới nghiên cứu mà còn nhiều sách cho các độc giả phổ thông. Những cuốn sách tâm huyết về đề tài này sẽ truyền cảm hứng cho bạn đọc, đặc biệt là độc giả nhỏ để tình yêu thiên nhiên và ý thức môi trường được nuôi dưỡng, phát triển một cách tự nhiên, bền vững. Tại Việt Nam, dòng sách này ngày càng được quan tâm hơn, có nhiều đầu sách hay và thú vị hơn. Đây cũng là hướng đi cần được chú trọng.

Bởi lẽ, với một người làm nghiên cứu như Anh Tuấn, khi chia sẻ những nghiên cứu của mình cho cộng đồng bằng số liệu và câu chữ có phần hàn lâm sẽ khiến người đọc khó tiếp cận, nhất là lứa tuổi học sinh. Nhưng nếu truyền tải những kiến thức khô khan, hàn lâm bằng những câu chuyện, xuất phát từ những gì gần gũi xung quanh cuộc sống hàng ngày, những con người với những câu chuyện đặc biệt mà các em có dịp tiếp cận sẽ tạo cảm xúc, khiến các em đồng cảm với thiên nhiên, từ đó muốn khám phá thiên nhiên nhiều hơn, có cơ hội mở mang kiến thức, thế giới quan của mình hơn.

Chia sẻ dưới góc độ của người viết sách, chị Nguyễn Hữu Quỳnh Hương, tác giả viết lời bộ sách “Hít hà mùi đất nước” cho biết, khi dạy về môi trường cho học sinh, chị nhận thấy, đối với các bạn nhỏ, khi bố mẹ càng quan tâm và trò chuyện nhiều về vấn đề thiên nhiên thì càng tạo nhiều hứng thú mong muốn khám phá cho các em. Tuy nhiên, không phải bố mẹ nào cũng có nhận thức về giáo dục thiên nhiên và môi trường cho con cái mình...

Để mọi người quan tâm, tiếp cận nhiều hơn, khi viết sách, Quỳnh Hương sử dụng số liệu thật, dữ liệu thật, các thông tin khoa học, nhưng sẽ lồng ghép vào những nhân vật mà mình sáng tạo nên. Ngoài chuyện các bạn nhỏ được học hiểu về thiên nhiên, môi trường, các bậc phụ huynh còn yên tâm khi cuốn sách đến với con giúp con có được tình yêu thương, giúp đỡ người khác hoặc có thêm các kỹ năng khác.

Cũng theo tác giả Quỳnh Hương, ở Việt Nam có nhiều câu chuyện, nhiều bối cảnh có thể chuyển tải thông điệp về thiên nhiên và môi trường, kể cả những vấn đề mang tính toàn cầu. Tuy nhiên, nếu người viết sách chỉ chăm chăm nói về thiên nhiên, môi trường với ý đồ thật to tát, muốn sau khi đọc xong, các bạn nhỏ sẽ làm gì đó ngay để giảm cái này cái kia thì sách sẽ khó tiếp cận độc giả. Muốn trẻ hiểu và yêu thiên nhiên hơn, yêu môi trường hơn bằng những việc thiết thực, nhẹ nhàng như vẫn diễn ra hàng ngày thì nên truyền tải những thông điệp nho nhỏ, dễ hiểu, phù hợp với từng độ tuổi, qua tranh vẽ của họa sĩ, ngôn ngữ tác giả lựa chọn….