Họa sĩ Phạm Kiên: Người có nhiều chuyện để kể

09:10 05/12/2019
Thoạt đầu mới gặp, chẳng ai nghĩ người đàn ông sinh năm Mậu Tuất này lại là một họa sĩ. Nhìn mái tóc dài và nhất là bộ râu dài trắng cước, hẳn mọi người đều nghĩ nếu không phải là "Ông Đạo Dừa Nam bộ" thì chí ít cũng là một "Trưởng làng bên Tây Á". Tôi đùa "Sao ông không theo nghề kịch cọt hay phim ảnh gì đấy". Họa sĩ Phạm Kiên cười "Ồ có đấy chứ".


Sinh ra ở phố Bà Triệu, Hà Nội và tròn nửa thế kỷ gắn bó với đường phố đó, nghĩa là "Người Hà Nội xịn" nhưng thực thì Phạm Kiên vốn quê gốc ở huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông xưa. Năm mười bảy tuổi, cậu thi đậu vào khoa Thiết kế sân khấu của Trường Sân khấu Việt Nam (nay là Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội). Sau ba năm theo học, Phạm Kiên ra trường và về nhận công tác tại Xưởng Mỹ thuật sân khấu thuộc Cục Nghệ thuật biểu diễn, Bộ Văn hóa.

Người đứng sau những người đứng sau

Họa sĩ trẻ Phạm Kiên gắn bó với xưởng nhiều năm và là nơi công tác lâu nhất trong quãng đời của mình. Ở xưởng Mỹ thuật sân khấu, Phạm Kiên được phân công làm công việc họa sĩ thể hiện. Tôi chưa rõ lắm nên hỏi lại "Họa sĩ thể hiện nghĩa là thế nào?".

Họa sĩ Phạm Kiên cười, ý chừng như muốn bảo "Cứ từ từ rồi khoai sẽ nhừ". Thì ra công việc của họa sĩ thể hiện là nhận bản vẽ (market) từ tay của họa sĩ thiết kế rồi căn cứ vào ý đồ mà người họa sĩ thiết kế đã phác thảo, nghĩa là chuyển từ markets vốn tồn tại trên giấy sang thể hiện thực trên sân khấu. Nghe đến vậy tôi bồn chồn: "Họa sĩ thiết kế vốn đã là người đứng sau vở diễn rồi, vậy họa sĩ thể hiện lại còn đứng sau nữa".

Họa sĩ Phạm Kiên lại cười: "Mỗi người mỗi việc có sao đâu". Tôi cãi: "Sao lại không sao đâu. Thế tôi hỏi nhé: Trong danh mục được trao giải thưởng, tôi thấy có mục dành cho họa sĩ thiết kế. Vậy họa sĩ thể hiện có được dính dáng gì không?".

Phạm Kiên lại cười: "Đúng là có giải thưởng dành cho họa sĩ thiết kế thật, nhưng họa sĩ thể hiện thì không". Tôi ngao ngán: "Không có giải thưởng thì lấy đâu ra Danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú với Nghệ sĩ Nhân dân". Họa sĩ Phạm Kiên che tay châm điếu thuốc lá, sau khi quay đi thả một hơi khói dài thì thong thả: "Danh hiệu không có thì đã sao". Ôi người đâu mà "dễ dãi" thế.

Hỏi thêm mới biết, nghề họa sĩ thể hiện đâu có an nhàn. Sau khi nhận market xong thì họa sĩ thể hiện phải đau đầu để hoàn thành công việc. Bản vẽ thì vẽ thế thôi chứ ra thực tế lại đòi hỏi không chỉ tư duy mà đòi hỏi phải "lăn lộn" nữa.

Đầu tiên là phải tìm hiểu kịch bản sân khấu để quyết định vẽ cái gì, đặt cái gì, làm cái gì cho nó sát thực với thời đại của vở diễn, đúng với bối cảnh lịch sử của câu chuyện có trong kịch bản. Ví dụ: nếu vở diễn đó là câu chuyện thời phong kiến chẳng hạn thì thiết kế được thể hiện trên sân khấu phải là kiểu bóng dáng thôn xưa như cây đa bến nước sân đình. Ví dụ: nếu vở kịch là của nước ngoài chẳng hạn phải thể hiện đó là một khung cảnh kiểu tây. Mà tây cũng có lắm dạng, Pháp hay Nga, Anh hay Đức. Người họa sĩ thể hiện chỉ làm cho xong sẽ làm vở diễn mất đi 50% giá trị. Đem râu ông nọ căm cầm bà kia là vứt luôn.

Tôi lại hỏi: "Ông có nhớ là mình đã thể hiện cho bao nhiêu vở diễn không?". Họa sĩ Phạm Kiên lắc đầu: "Nhiều lắm, làm sao nhớ hết nhưng những vở tôi rất thích và còn nhớ đó là: "Người công dân số một" là "Tôi và chúng ta" là "Nàng Sita"… ôi ôi nhiều lắm.

Những tưởng sau khi rời Xưởng Mỹ thuật sân khấu sang công tác tại Nhà văn hóa Trung ương rồi Viện Nghiên cứu sân khấu thì Phạm Kiên hết "vai" người đứng sau, ai dè "nguyễn y vân". Họa sĩ Phạm Kiên nếu không tiếp tục làm công việc thể hiện cho họa sĩ thiết kế thì cũng "tối ngày" tìm hiểu những trang phục hay vật dụng sân khấu có từ trong kho tàng sân khấu dân gian để tìm ra cái hay cái đẹp, cái mới mà vẫn trung thực cho sân khấu hiện đại. Tôi nói vui: "Anh suốt đời là người đứng sau".

Từ tranh chân dung đến tranh trừu tượng

Thực ra vẽ tranh vẫn là cái trong máu của Phạm Kiên. Hồi còn công tác thì tranh thủ những khi rảnh rỗi. Tranh thủ lúc cảm hứng dâng trào. Đó là những khi họa sĩ Phạm Kiên cầm cây cọ lên và mảnh toan trắng chính là "nơi" để ông thể hiện mình. Vẽ nhiều tranh nhưng Phạm Kiên thích vẽ tranh chân dung. Ông kể rằng: Vẽ chân dung nó cho họa sĩ niềm yêu thích được tìm ra vẻ đẹp, cái hay của từng con người. Người mẫu không cần phải đẹp hay phải trẻ. Người mẫu có thể được chuẩn bị trước và cũng có thể do tình cờ. Phải làm sao toát lên được cái hồn nhân vật cho dù dung dị nhất hay đơn giản nhất.

Rồi Phạm Kiên cho hay "Hồi năm 2018 tôi có lên Sa Pa. Đang đi thăm thú chợ với mấy người bạn, bất chợt tôi bắt gặp một cô gái người Dao đỏ. Khi ấy cô gái đang gùi hàng xuống chợ. Thấy vẻ hay hay và có gì đấy rất gợi ý nên tôi đến gặp và năn nỉ cô ấy chịu làm mẫu cho mình vẽ. Lần đầu tiên trong đời họa sĩ, tôi đã vẽ ngay tại chỗ. Bức chân dung cô gái người Dao đỏ được vẽ xong trong vòng hơn một tiếng và có lẽ là bức chân dung tôi thấy mãn nguyện. Anh hỏi vì sao ư? Đó là vì sự trong sáng của cô ấy và vì sự khoáng đạt của thiên nhiên Sa Pa".

Mười năm trở lại đây họa sĩ Phạm Kiên "xoay" sang vẽ tranh trừu tượng. Đây là một loại tranh rất khó vẽ và rất kén người xem. Tôi bảo: "Khó và kén thế sao ông lại "đâm đầu" vào?". Phạm Kiên bập bập mấy hơi thuốc lá rồi nói: "Tôi muốn vượt qua cái đang hiển hiện trên thực tế. Từ vẽ thật, vẽ trung thực sang thể hiện theo một cách khác. Tôi muốn được vẽ theo cảm nhận của cảm xúc với tư duy tự do hơn và cũng phóng khoáng hơn".

"Nghĩa là thế nào?"  - Tôi vặn hỏi. Họa sĩ Phạm Kiên khoát tay chỉ lên bức tường, ở đó có một bức tranh được treo nghiêm ngắn. Một bức tranh trừu tượng như lời giới thiệu. Tôi nghiêng nghiêng đầu nheo nheo mắt để …xem tranh. Hồi lâu thì im lặng bởi chưa hiểu hết được. Họa sĩ Phạm Kiên nói: "Tôi gợi ý cho anh nhé. Đó là một bức tranh vẽ phố". Được lời gợi ý nên tôi mau chóng nhận ra - đó là một góc phố với những ngôi nhà lô xô.

Một tác phẩm trừu tượng của họa sĩ Phạm Kiên.

"Vậy tôi lại đưa ra gợi ý khác. Anh gạt bỏ đó là góc phố đi mà hãy nhìn nó bằng cảm xúc nào đó trong anh". Tôi lại nheo nheo mắt nhìn lên: "Không phải một góc phố mà đó là một rừng cây trụi lá". Phạm Kiên cười: "Cũng có thể là một gương mặt ai đó. Đấy. Tranh trừu tượng là như thế. Tôi mê vẽ tranh trừu tượng bởi nó là như thế. Tùy vào trạng thái cảm xúc mà ta có thể thể hiện hoặc hiểu đó là gì".

Mười năm theo dòng tranh trừu tượng đã cho họa sĩ Phạm Kiên niềm hứng khởi cứ như được trẻ lại chính mình vậy. "Về hưu đã hơn một năm và bây giờ mới là thời gian dành trọn cho hội họa" - tôi nói thật thà. Họa sĩ Phạm Kiên lắc đầu: "Còn dành cho nhiều việc khác nữa chứ".

Và say sưa viết truyện ngắn

Trước lúc tôi chuẩn bị ra về thì họa sĩ Phạm Kiên lấy ra mấy quyển sách. Ông lúi húi viết lời đề tặng. Đó là tập sách mà Phạm Kiên tập hợp trong những lần tổ chức triển lãm tranh của mình và của bạn bè. Những bức tranh dường như còn nóng hổi đã khiến tôi hỏi thêm: "Còn xuất bản tiếp nữa chứ?". Họa sĩ Phạm Kiên chợt hào hứng: "Sang năm 2020 tôi sẽ xuất bản tập truyện ngắn của mình". Ôi chà chà. Lại còn viết truyện ngắn nữa. Kinh thật.

Phạm Kiên cho hay năm 2015 ông nhận được Giải Ba của một cuộc thi truyện ngắn do Tập đoàn Vingroup tổ chức với truyện ngắn "Chuyện lòng Tham". Tôi đùa: "Có khích lệ rồi, ông viết nữa đi". Họa sĩ Phạm Kiên lần này hào hứng hơn: "Tập truyện ngắn mà tôi dự định xuất bản ấy gồm 200 truyện ngắn được tôi viết mấy chục năm nay. Xưa nay mình mải vẽ nên chưa công bố đâu cả. Nay in cái cho nó khỏi thất lạc".

Kinh quá đi. Một nhà văn chuyên nghiệp như tôi mà cũng chỉ viết được chừng nửa con số ấy. Họa sĩ Phạm Kiên thật đúng là người có nhiều chuyện để kể.

Nguyễn Trọng Văn
# họa sĩ Phạm Kiên họa sĩ thể hiện tranh chân dung tranh trừu tượng tư duy
Facebook Twitter Link gốc
Các tin khác
Di dời trong 5 năm sẽ bằng số lượng trong hơn 30 năm? (bài 1)

Trong hơn 30 năm qua, TP Hồ Chí Minh đã nỗ lực di dời khoảng 40 nghìn căn nhà lụp xụp trên và ven nhiều tuyến kênh, rạch chính. Kết quả này đã góp phần cải thiện môi trường sống cho hàng trăm nghìn người dân sinh sống ven các tuyến kênh, rạch, góp phần chỉnh trang đô thị, tiêu thoát nước và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Hiện tại TP Hồ Chí Minh vẫn còn gần 40 nghìn căn nhà nằm trong phạm vi hành lang bảo vệ kênh, rạch cần di dời để phục vụ chỉnh trang đô thị, tiêu thoát nước, phát triển các tuyến giao thông thủy nội địa, cải thiện ô nhiễm môi trường cho hàng triệu người dân đang sinh sống dọc theo các lưu vực kênh. Do đó, ngày 28/5 vừa qua Sở Xây dựng đã trình UBND thành phố tờ trình kèm theo dự thảo Đề án chỉnh trang đô thị khu vực nhà trên và ven sông, kênh, rạch giai đoạn 2025-2030…

Rà soát danh sách, duy trì chính sách giảm giá vé BOT

Cục Đường bộ Việt Nam vừa có văn bản hướng dẫn cụ thể việc rà soát, duy trì chính sách giảm giá vé dịch vụ sử dụng đường bộ tại các trạm thu phí, đảm bảo quyền lợi cho người dân sau khi địa phương thực hiện hợp nhất đơn vị hành chính.

Cảnh giác nạn giả danh bác sĩ và bệnh viện để lừa đảo

Thời gian gần đây, nhiều bệnh viện (BV) tại TP Hồ Chí Minh phát đi cảnh báo về tình trạng các đối tượng mạo danh bác sĩ, nhân viên y tế, thậm chí cả Sở Y tế để lừa đảo người dân. Thủ đoạn ngày càng tinh vi, gây thiệt hại về tài chính và ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin xã hội đối với ngành y tế.

Sông Hàn rực sáng đêm chung kết DIFF 2025: Trung Quốc giành ngôi quán quân

Tối 12/7, Lễ hội Pháo hoa Quốc tế Đà Nẵng 2025 khép lại với màn tranh tài đỉnh cao bên bờ sông Hàn. Đội Jiangxi Yangfeng (Trung Quốc) xuất sắc giành ngôi Quán quân, trong khi đội chủ nhà Z121 Vina Pyrotech (Việt Nam) ghi dấu ấn lịch sử khi lần đầu góp mặt ở chung kết, khẳng định vị thế pháo hoa Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Xót xa hơn 2,5ha rừng phòng hộ ven biển bị cưa hạ

Hơn 2,5ha rừng phòng hộ ven biển nhằm ngăn chặn tình trạng cát bay, sạt lở và xâm thực bờ biển ở thôn An Lộc (xã Quảng Công cũ, nay là phường Phong Quảng, TP Huế) vừa bị phát hiện cưa hạ. Đáng chú ý, khu vực rừng phòng hộ bị xâm hại này đang là điểm nóng về tình trạng sạt lở. Toàn bộ số cây sau khi bị cưa hạ đã được đưa ra khỏi hiện trường.

Nguy cơ cháy nổ từ các chung cư cũ nát

Vụ cháy cư xá Độc Lập (phường Phú Thọ Hòa) ở TP Hồ Chí Minh khiến 8 người tử vong và nhiều người khác bị thương không phải là lần đầu cháy nổ ở các cư xá, chung cư. Có thể nói, đa phần ở các chung cư, cư xá cũ, cháy nổ thường xuất phát từ chuyện hạ tầng xuống cấp, cùng với buông lỏng quản lý từ địa phương, sự coi thường những nguyên tắc sống chung của cộng đồng dân cư...

Tháo gỡ bất cập trong tuyển dụng, luân chuyển giáo viên

Một trong những điểm đột phá của Luật Nhà giáo vừa được ký ban hành là việc giao thẩm quyền cho ngành Giáo dục trong tuyển dụng nhà giáo. Đây được xem là bước điều chỉnh quan trọng nhằm khẳng định vị thế, vai trò chủ động của ngành Giáo dục trong tuyển dụng, sử dụng, quản lí, phát triển đội ngũ nhà giáo. Từ đó, góp phần từng bước tháo gỡ những điểm nghẽn về chính sách đối với nhà giáo, đặc biệt là giải quyết bài toán thừa thiếu giáo viên; chủ động điều phối, hoạch định các kế hoạch phát triển đội ngũ nhà giáo cả trong ngắn hạn và dài hạn.

Giới hạn tham vọng và bảo thủ của cầu thủ Việt Nam

Trong một cuộc trò chuyện trên mạng xã hội, thủ môn Nguyễn Filip thẳng thắn nói về vấn đề của bóng đá Việt Nam. Một trong số đó đến từ chính các cầu thủ Việt Nam. Ngoài hạn chế khát vọng ra nước ngoài, nhiều tài năng ở V.League cũng chẳng buồn cầu thị ngay cả khi mắc sai lầm.

Bỏ thuế khoán để tạo công bằng trong kinh doanh

Chủ trương bỏ thuế khoán của các hộ kinh doanh là vấn đề gây xôn xao dư luận vì nó ảnh hưởng tới hàng chục triệu con người. Trong đó, không ít người vì không nắm được thông tin chính xác, nên cho rằng vì bị buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền khiến nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh đóng cửa hàng ngừng hoạt động. Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính đã có trao đổi với PV Báo CAND về vấn đề này.

Nhiều lợi ích khi người nước ngoài đăng ký định danh điện tử

Những ngày qua, không khí làm việc tại Phòng Quản lý Xuất nhập cảnh (QLXNC) Công an TP Hồ Chí Minh khá tất bật. Trung bình mỗi ngày phòng tiếp nhận khoảng 400 hồ sơ cấp định danh mức độ 2 cho người nước ngoài sinh sống, làm việc và học tập trên địa bàn thành phố.

Thảm kịch nhân đạo và lời kêu cứu bị lãng quên

Gần 2,3 triệu dân thường Gaza đang gánh chịu thảm kịch nhân đạo khủng khiếp khi các cuộc đàm phán ngừng bắn tại Doha lại rơi vào bế tắc. Mỗi giây trì hoãn trên bàn đàm phán đồng nghĩa với thêm sinh mạng vô tội bị cướp đi, thêm gia đình tan nát, và thêm một bước sa sâu vào thảm họa diệt vong. Trong khi lãnh đạo tranh cãi về ranh giới rút quân, người dân Gaza đang chết dần vì bom đạn, đói khát và bệnh tật - một bản án tử đang được ký từng ngày giữa thế bế tắc địa chính trị.

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.