Một chuyện ly kỳ của NSND Đào Mộng Long
Đào Mộng Long (1915 -2006) là cây đại thụ trong làng sân khấu nước ta. Tên tuổi ông gắn với nhiều vai diễn nổi tiếng, để đời, luôn là khuôn mẫu cho nhiều thế hệ nghệ sỹ hậu sinh. Cuộc đời người nghệ sĩ tài danh này có khá nhiều chuyện ly kỳ, độc đáo. Một trong những chuyện đó là sự việc ông từng bị mọi người đồn thổi là đã chết lúc mới ở tuổi 30 khiến người vợ trẻ đẹp là Thu Chung sau những ngày cực kỳ đau khổ, đã đi bước nữa khi sự thực là ông vẫn đang sống.
Số là Đào Mộng Long có người em trai ruột tên là Đào Ký Tích. Lúc này hai anh em đang cùng ở Sài Gòn. Một lần ông thấy trên một tờ báo ở miền Bắc có in ảnh Bác Hồ. Ông cắt riêng ra và chụp lại rồi rửa thành rất nhiều tấm để tặng bạn bè, người thân. Sau mỗi tấm, ông đều ký tên mình. Chữ ký không ngoáy mà rõ ba chữ "Đào Mộng Long" nên rất dễ nhận ra tên người ký. Tấm của Đào Ký Tích cũng như vậy. Và chú em này luôn mang theo người, vừa để ấp ủ hình ảnh vị lãnh tụ kính yêu trong tim, vừa nâng niu kỷ vật quý của anh mình.
Biên chế trong đội quân Nam tiến, Đào Ký Tích tham gia trận đánh chiếm tòa sứ Phan Rang và hy sinh. Khi chôn cất các tử sỹ, người ta tìm thấy trong người Đào Ký Tích tấm ảnh trên có chữ ký Đào Mộng Long. Hai anh em lại có ngoại hình, diện mạo rất giống nhau như sinh đôi. Vậy nên ai cũng đinh ninh người hy sinh đó là Đào Mộng Long. Lúc này chính là thời điểm Đào Mộng Long đã tham gia hoạt động cách mạng của tổ chức Thanh niên Tiền phong. Và thế là tin nghệ sỹ cải lương nổi tiếng cứ lan truyền đi, bay tới Vinh - nơi vợ ông là Thu Chung đang sống.
Người đàn bà cực kỳ xinh đẹp nhưng yếu đuối đau khổ, vật vã mất một thời gian. Rồi thì "năm tháng nguôi dần chuyện xót đau", bà đã cố gượng dậy. Bơ vơ giữa cõi đời, mất chỗ dựa lớn về tinh thần, thân liễu yếu đào tơ sau đó gặp được một người đàn ông khác che chở. Thế là nàng lấy người này. Cuộc hôn nhân lần thứ hai không lãng mạn như mối tình của bà với Đào Mộng Long nhưng cũng có thể chấp nhận được.
Bởi ai cũng nghĩ rằng chàng nghệ sỹ tài hoa đã mất. Bà Thu Chung sống bình yên, êm đềm với người chồng tuy không phải là nghệ sỹ, chỉ là người bình thường nhưng cũng tốt với bà đến hết đời. Kể chuyện về người vợ không còn gắn bó với mình đã tới nửa thế kỷ mà tôi thấy ông vẫn như là còn nguyên nỗi buồn đau, nuối tiếc.
- Không lẽ suốt hơn 50 năm qua, anh không một lần gặp lại bà Thu Chung?- Tôi hỏi Đào Mộng Long và được ông kể lại cuộc gặp gỡ sau bao ngày ly tán.
Đó là vào một đêm năm 1948 khi Đào Mộng Long đang là thành viên Đoàn Tuyên truyền kháng chiến Liên khu 4. Thời gian này, đoàn hay đi diễn vở "Lời thề độc lập" phục vụ nhân dân khắp liên khu, trong đó Đào Mộng Long đóng vai cụ già làng được nhân dân kính nể vì luôn vận động mọi người không theo Tây. Đoàn diễn ở đâu cũng được người xem rất tán thưởng.
Sau khi buổi diễn kết thúc, họ thường tìm đến đoàn để nhìn mặt diễn viên, nhất là những người mình ngưỡng mộ như Đào Mộng Long. Lần ấy, đoàn diễn ở Cẩm Thủy - một huyện miền núi của tỉnh Thanh Hóa. Vì rất xa đồng bằng, thị xã nên huyện này khi ấy là nơi có rất nhiều người từ Hà Nội và thị xã Thanh Hóa tản cư đến. Vùng non xanh nước biếc này có phong cảnh rất hữu tình, nên thơ với dòng sông xanh chảy lượn lờ qua những bản làng hẻo lánh và nhiều con suối suốt ngày đêm chảy róc rách bên những dãy nhà nhỏ ven suối.
Đêm ấy, sau khi diễn xong, cả đoàn kéo về đình làng, tháo những cánh cửa ra làm giường ngủ. Mọi người đã bắt đầu ngừng nói chuyện, chuẩn bị đi vào giấc ngủ để sáng hôm sau còn lên đường đến địa điểm khác thì nghe tiếng một người phụ nữ tìm hỏi, muốn gặp Đào Mộng Long. Người nghệ sỹ trở dậy, bước ra khỏi nhà vì không muốn làm phiền anh chị em diễn viên lúc ấy có người đã bắt đầu ngủ.
| Một số vai diễn mà nghệ sĩ Đào Mộng Long hóa thân. |
"Ai thế nhỉ? Ai lại tìm mình vào lúc này? Sao không đợi đến sáng mai?..." - Đào Mộng Long nảy ra bao ý nghĩ trong những phút chỉnh đốn lại trang phục. Linh tính báo cho ông biết đây là cuộc gặp gỡ không bình thường. Quả nhiên…
- Anh Long!
Đào Mộng Long không tin vào mắt mình. Trước ông là Thu Chung - người vợ vô cùng yêu quý, mấy năm trước đã cùng ông phiêu bạt khắp các nẻo đường Bắc, Nam, từng nâng khăn, sửa túi cho ông khắp các chân trời góc bể, đắm say với rất nhiều vai diễn, cùng vui buồn, sẻ chia bao nhiêu nỗi niềm sân khấu, cuộc đời. Ông bàng hoàng nhưng không hiểu sao chẳng nói được nên lời mà chỉ lặng lẽ hỏi:
- Thu Chung! Em! Sao em lại ở đây?
Rồi họ dìu nhau ra xa khu vực các diễn viên trong đoàn đang nghỉ. Ngồi xuống bên một gốc cây, Đào Mộng Long vẫn trầm ngâm, rất ít nói. Thu Chung hiểu thấu được tâm trạng người chồng cũ vốn giàu lòng tự trọng. Ngọn lửa tình yêu vẫn còn nguyên vẹn trong trái tim người nghệ sỹ đang độc thân như thuở ban đầu. Nhưng lòng ông tan nát, xót xa. Chút vị đắng đủ lấn át cảm giác ngọt ngào khi gặp lại người vợ một thuở mặn nồng. Như muốn tạ tội, Thu Chung thảng thốt trong tiếng khóc thút thít:
- Mong anh thông cảm và tha thứ cho em. Tin anh chết ở trong Nam khiến em đau khổ và gục ngã không thể nào gượng dậy. Bơ vơ, tuyệt vọng, em như thân chim nhỏ giữa biển trời bão tố, đành phải tìm nơi bấu víu, nương tựa. Em trót đi bước nữa rồi. Bây giờ anh trở về, em không dám làm vợ anh nữa vì tự thấy có tội với anh. Nhưng em muốn được chăm sóc, hầu hạ anh để chuộc lại lỗi lầm.
Đào Mộng Long cố ghìm để nước mắt không trào ra và nuốt vào lòng:
- Thôi, em đừng khóc nữa. Chúng ta đã yêu nhau và sống với nhau gần 6 năm trời trong mối tình mặn nồng, hạnh phúc. Ngần ấy năm cũng đã đủ để anh hiểu em. Anh mãi mãi không bao giờ quên được tình yêu sâu nặng của chúng ta. Chẳng qua chỉ vì thời buổi loạn lạc, ai cũng tưởng lầm là anh đã chết và lan truyền tin.
Thu Chung vẫn như là năn nỉ:
- Thì bây giờ anh đã trở về đây. Em muốn được chăm sóc anh như xưa. Chỉ khác…
Hiểu ý Thu Chung, Đào Mộng Long an ủi:
- Em đâu có lỗi gì. Anh sao có thể trách em. Nhưng em không nên trở về với anh nữa, dù chỉ là chăm sóc. Anh đã đau khổ nhiều và chịu đựng cũng đã quen được rồi. Còn người chồng mới của em, có tội tình gì mà nỡ để anh ấy phải chịu đau khổ. Anh xin gánh chịu một mình. Đừng để thêm một người nữa phải khổ. Thôi, em hãy về đi. Anh cầu chúc vợ chồng em hạnh phúc.
Thu Chung lại nức nở. Nước mắt ướt đẫm áo hai người. Họ còn nói chuyện nhiều, kể cho nhau nghe bao chuyện trong những ngày xa cách. Bà đòi được lo lắng cuộc sống cho Đào Mộng Long. Nhưng người đàn ông cao thượng đã một mực khước từ:
- Anh còn đồng đội, bè bạn trong đơn vị. Họ sẽ là nguồn động viên, an ủi lớn đối với anh. Và còn rất nhiều công chúng ở khắp mọi miền nữa chứ. Em cứ yên tâm, khỏi phải lo cho anh. Em hãy trở về chu đáo với phận sự làm vợ như em đã từng chu đáo với anh.
Người nghệ sỹ chủ động từ biệt, trở vào nhà vì sợ đêm đã quá khuya. Thu Chung nhìn theo ông đến khi Đào Mộng Long bước hẳn vào đình, mới lặng lẽ lui gót. Cô đào có nhan sắc và giọng hát mê hồn từng làm chao đảo nhiều tấm màn nhung sân khấu cải lương một thời đành trở về, mang theo một mớ bòng bong rối bời trong tâm hồn.
Lần gặp lại đó là giữa những năm dân tộc ta kháng chiến chống thực dân Pháp. Từ đó về sau, trong một thời gian rất dài, Đào Mộng Long không có dịp nào gặp lại Thu Chung. Cho mãi tới khi ông sắp qua đời, tức đã sang thế kỷ thứ XXI, ông mới tình cờ gặp lại bà tại một hội nghị gì đó. Họ vẫn bồi hồi nhớ lại quá khứ xa ngái khi cả hai người đã ở tuổi trên 80.
Giờ đây, cả hai người nghệ sỹ đã vĩnh viễn yên nghỉ nơi chín suối. Nhưng mối tình, cuộc hôn nhân nhiều éo le của họ vẫn còn được những nghệ sỹ sân khấu hậu thế nhắc đến với một sự ngưỡng mộ, cảm phục đặc biệt.