Dưới mái hiên nghe vọng tiếng ai xưa

Tiên Dung và Ngọc Hoa công chúa chải tóc nơi đây…

Chớm xuân Quý Mão 2023, tôi lại rong ruổi vùng trung du miền núi phía Bắc. Thói quen bẩm sinh tôi thích thăm thú các thắng cảnh, dâng hương các đền miếu tổ tiên và ngồi dưới mái hiên những ngôi nhà cổ để lắng nghe tiếng xưa âm vọng. Đó là lúc lòng nhẹ như gió thoảng. Đó là lúc hồn bồng bềnh khói sương. Mọi hỉ nộ ái ố tiêu tan theo nước chảy mây trôi.

Đất Tổ Việt Trì - Phú Thọ là nơi đầu tiên tôi đến. Từ sân bay Nội Bài lên đây mấy mươi cây số rất thuận tiện khi có đường cao tốc. Đã nhiều lần về thăm Đền Hùng nhưng mỗi lần tôi đều có cảm giác khác lạ. Leo từng bậc thang lên núi Nghĩa Lĩnh, ngồi dưới bóng cổ thụ hay bên mái hiên những ngôi đền, tôi như nghe đâu đây bước chân, tiếng nói tổ tiên từ xa xưa vọng về cùng con cháu. Chính những ngôi đền nhỏ nhắn linh thiêng mang tinh thần cội nguồn văn hóa Việt chứ chẳng phải những công trình bề thế hoành tráng đang đua nhau mọc lên để mua bán tâm linh.

Đi từ đền Hạ lên đền Trung, đền Thượng rồi xuống đền Giếng, ở đâu tôi cùng bạn bè cũng dừng chân thắp hương, ngắm cảnh và nghe bạn bè Đất Tổ thuyết trình hay kể những câu chuyện mới khám phá. Đặc biệt là đến đền Giếng khi hoàng hôn dần buông, đèn vàng bật sáng, một không gian huyền ảo bao trùm. Sau khi soi mình, uống nước Giếng Ngọc, chúng tôi tập trung ngồi dưới mái hiên đền Giếng để hàn huyên, cùng sống lại ký ức đẹp nao lòng từ truyền thuyết.

Mái hiên thoáng đãng thoang thoảng mùi hương trầm. Một cánh chim lớn bay ngang qua giữa cơn gió xào xạc rừng cổ thụ. Có lẽ ngày xưa hai công chúa con vua Hùng là Tiên Dung và Ngọc Hoa sau khi tắm ở Giếng Ngọc đã ngồi thư thả chải tóc dưới mái hiên này trong tiếng chim kêu vượn hú. Từ vẻ đẹp truyền thuyết, bây giờ nhìn những phụ nữ cùng đi tôi thấy ai cũng xinh đẹp như công chúa. Mái hiên những ngôi đền kiến trúc theo lối nhà Việt cổ truyền thật nhẹ nhàng, còn gương mặt những phụ nữ vừa hiện đại vừa "cổ phong" thuần Việt trông thật quyến rũ.

Mối hận tình của người xưa và cảm hứng của thi sĩ

Rời núi đồi Đất Tổ Hùng Vương chúng tôi về thẳng thành phố biển Hải Phòng. Điểm đến đầu tiên là Đồ Sơn. Phố cuối đông vắng khách. Biển lạnh sóng to. Sương mù lãng đãng. Điểm du lịch nghỉ mát nổi tiếng này ít có những di tích cổ. Đền Bà Đế thờ bà Đào Thị Hương - vợ chúa Trịnh Giang dưới chân núi Độc hay đền cổ thờ Nam Hải Thần Vương - ông tổ nghề cá là những địa chỉ văn hóa tâm linh hiếm hoi.

Mái hiên những ngôi đền cổ này đã được dựng lại bằng bê tông cốt thép với hình ảnh rồng lượn cá bay. Ngồi dưới mái hiên đền Bà Đế trong tiếng sóng biển rì rầm, nghe ông từ giữ đền kể lại câu chuyện mối tình oan khuất của ngư nữ họ Đào với chúa Trịnh mà lòng xót thương. Phải chăng vì mối hận tình của người đẹp xa xưa mà các đôi lứa yêu nhau bây giờ khi đến đây đa số duyên tình không thành như truyền tụng? Sự ngẫu nhiên của đời sống đôi khi xuất phát từ những qui luật tự nhiên khó lý giải.

Vượt hơn 20 cây số từ Đồ Sơn chúng tôi về trung tâm thành phố Hải Phòng. Ở đây vẫn còn nhiều công trình kiến trúc cổ. Đặc biệt lần đầu tôi được đắm mình trong ngôi nhà toàn đồ cổ của nhà văn Phạm Xuân Hiếu, cũng là một nhà sưu tầm và kinh doanh cổ vật nổi tiếng không chỉ của thành phố hoa phượng đỏ. Từ đôi đũa, cái chén, bàn ghế, tủ giường đến lộc bình, tranh tường,… đều là cổ vật có giá trị từ vài triệu đến vài tỉ đồng.

Nhâm nhi cà phê dưới mái hiên nhà nhìn ra vườn hoa trung tâm thành phố, nhà văn Phạm Xuân Hiếu kể cho chúng tôi nghe nhiều câu chuyện ly kỳ về thế giới cổ vật. Đặc biệt, chính đồ cổ đã mang lại cho ông nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho nhiều tác phẩm của mình mà mới nhất là tiểu thuyết "Thiên hà cổ vật" đầy sức liên tưởng sinh động về mối quan hệ sinh tồn của con người và vũ trụ.

Tôi cũng xúc động khi đến thăm thi sĩ Thi Hoàng, một trong những gương mặt thơ tiêu biểu của thế hệ chống Mỹ. Ông bây giờ được xem như "báu vật" của làng văn nghệ Hải Phòng. Phòng văn ở tầng một nhà ông thật ấn tượng. Mái hiên phía trước cũng thú vị. Gọn nhỏ mà tươi xanh thông thoáng. Nhiều bài thơ hay của ông đã ra đời dưới mái hiên này. Ở tuổi gần bát tuần nhưng niềm cảm hứng thi ca trong ông không bao giờ dứt.

Thi Hoàng may mắn có người vợ nhỏ hơn mình gần ba mươi tuổi chăm sóc rất kỹ càng. Dù nhà có máy lạnh nhưng những đêm trăng thanh gió mát gợi tình thi sĩ thích ra mái hiên nằm một mình trên ghế gỗ đón gió biển làm thơ. Ông cũng am hiểu, thích chơi đồ cổ và tranh nghệ thuật. Cổ vật trưng bày từ phòng văn ra mái hiên đã trở thành những người bạn để ông đối thoại và tìm thi hứng trong tiếng nói vô thanh của những bí ẩn ngàn xưa.

Đêm đêm hiên nhà rì rầm những câu chuyện thao thức cha ông

Giữa cái rét đất Bắc, những đêm ngồi cà phê một mình dưới mái hiên nơi dừng chân, trong dòng suy tưởng hướng về Nam bao kỷ niệm tuôn trào trong tôi. Tuổi thơ. Thời sinh viên. Hành trình cầm bút. Những quý nhân phù trợ. Người chân thành nghĩa hiệp. Kẻ ác tâm đố kỵ phản trắc. Niềm vui chất ngất. Nỗi buồn đau đớn thẳm sâu. Và tất nhiên tôi không thể nào quên ngôi nhà nuôi dưỡng nên mình với tất cả lòng biết ơn gia đình cùng quê hương.

Nhiều lần di dời, đổi thay nhưng ngôi nhà là tổ ấm gia đình mà suốt đời tôi hướng về, nương tựa. Nơi đó bao người thân ra đi và trở về. Có thể bằng xương bằng thịt. Có thể chỉ còn linh hồn. Nhưng ngôi nhà của mình chính là tinh thần, tình yêu lớn nhất. Đặc biệt, mỗi lúc xuân về tết đến, mẹ tôi lại lặng lẽ ngồi trước mái hiên nhà đợi từng bước chân con cháu trở về vui vầy sum họp.

Trong ký ức tôi, mái hiên nhà lộng gió còn là nơi ông bà, cha mẹ kể những câu chuyện cổ tích, nói thơ, hát bội, hò khoan không bao giờ dứt vào những đêm sáng trăng hay leo lét dưới ngọn đèn dầu. Những câu chuyện trở thành nền tảng văn hóa và ứng xử cho tôi vững vàng bước vào cuộc đời đầy sóng gió:

Dưới mái hiên nhà âm vọng tiếng xưa
Nghĩa quân Cần Vương xuất quỷ nhập thần
Lục Vân Tiên giữa đường ra tay câu thơ nghĩa hiệp
Những anh hùng xếp súng gươm giỏi việc cày bừa
Người đàn bà đẹp đảm đang ngang tàng trước bất công xu nịnh
Đêm đêm hiên nhà rì rầm những câu chuyện thao thức cha ông.