Bài 4: Đá tới, đá lui “trái bóng” trách nhiệm

Dân kêu trời

Trong các bài kỳ trước, chúng tôi đã đề cập đến thủy điện An Khê - Ka Nak (Gia Lai) vì xây dựng theo quy trình ngược đã giết chết sông Ba và gây hậu họa nghiêm trọng đến đời sống người dân từ ngàn đời nay ở vùng hạ lưu sông Ba của tỉnh Gia Lai và Phú Yên. Dẫu vậy nhưng bây giờ thủy điện đã xong, chỉ qua những mùa khô và mùa lũ mới thấy cuộc sống người dân vùng hạ lưu chịu trận đến mức đau lòng khó tả. Lũ về nhanh, những căn nhà trống hoác còn lại sau khi mọi tài sản đã bị cuốn trôi.

Chính quyền và người dân chân lấm tay bùn ở vùng hạ lưu sông Ba Gia Lai và Phú Yên cho rằng, “thủ phạm” gây ra tình trạng ngập lụt tại các địa phương trong đợt lũ vừa qua là có trách nhiệm xả lũ của thủy điện An Khê - Ka Nak cần phải tính chuyện bồi thường cho họ. Ông Lê Thanh Tâm - Chủ tịch UBND thị xã An Khê (Gia Lai) cho biết, lúc đầu do nhận tin chậm nên trả lời với báo chí việc xả lũ của thủy điện An Khê-Ka Nak là không báo trước, nhưng sau đó kiểm tra lại có báo bằng bản fax từng đợt xả lũ nhưng chỉ trước khoảng từ 1-2 tiếng nên người dân và chính quyền không trở tay kịp. Ngày 23/11, PV CAND đã nhiều lần liên lạc với số điện thoại 0913435293 của Giám đốc thủy điện An Khê - Ka Nak, Võ Lũy để tìm hiểu trách nhiệm xả lũ của thủy điện nhưng không liên lạc được (?).

Quay lại với địa bàn Thừa Thiên – Huế, năm nào cũng vậy, cứ đến mùa mưa, người dân ở các vùng thấp trũng lại sống trong nơm nớp lo sợ… Trung tuần tháng 11 vừa qua, 2 cơn lũ dữ ập về, cùng với đó là 2 thủy điện Hương Điền và Bình Điền (TX Hương Trà, Thừa Thiên – Huế) xả lũ gây nên tình trạng ngập lụt nghiêm trọng, làm 3 người chết, hàng trăm héc ta hoa màu bị hư hại và trên 11.000 căn nhà bị ngập…

Trong những ngày qua, đoàn công tác xã hội từ thiện của Báo CAND đi về huyện Đại Lộc, Quảng Nam – một trong những địa phương lãnh hậu quả lớn trong đợt lũ lụt, kèm theo việc các thủy điện xả lũ vừa qua. “Sau mùa mưa bão, UBND huyện Đại Lộc sẽ có tổng hợp thiệt hại cụ thể do thủy điện xả lũ gây nên, và kiến nghị với Ban Chỉ huy phòng chống lụt bão tỉnh Quảng Nam đề nghị với những thủy điện xả lũ hỗ trợ cho người dân vùng bị ảnh hưởng do thủy điện gây nên. Nhưng, rồi mọi việc đều rơi vào im lặng…” - ông Phan Đức Tính, Phó Chủ tịch UBND huyện Đại Lộc (Quảng Nam) bức xúc cho biết.

Kỹ sư Nguyễn Minh Tuấn, nguyên Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Quảng Nam khẳng định: “Thật sự quy trình điều hành, điều tiết đối với các thủy điện còn bất cập nhiều, cần phải đưa ra một quy định chung cho tất cả các thủy điện nhưng dễ gì mấy “ông thủy điện” làm theo ý kiến của mình, họ vì mục đích kinh doanh, chứ họ chưa đặt lợi ích cộng đồng và biết chia sẻ với người dân”.

Thủy điện Sông Tranh 2 gây nhiều bất an cho người dân.

Kết quả thanh tra của Bộ Tài nguyên & Môi trường được công bố mới đây  chỉ rõ, toàn bộ dự án thủy điện vừa và nhỏ đang phát điện không thực hiện duy trì dòng chảy tối thiểu. Gần 100% các hồ thủy điện vừa và nhỏ ở vùng núi cao xây dựng đập dâng, đập tràn tự do, không có khả năng điều tiết nước về mùa lũ. 60% dự án thủy điện chưa có giấy phép khai thác nước mặt.

Thực tế cho thấy, công tác thẩm định dự án của các cơ quan chức năng quan liêu, thiếu sót, thậm chí chỉ căn cứ vào báo cáo của chủ đầu tư đã phê duyệt trong khi chưa nghiên cứu, đánh giá, kiểm định công trình một cách đầy đủ, cẩn trọng. Đơn cử tại dự án thuỷ điện 6 và 6A ở Đồng Nai, đơn vị xin đầu tư là Công ty Đức Long-Gia Lai đã lập báo cáo tác động môi trường hết sức sơ sài, có dấu hiệu sao chép. Tuy được “ưu ái” cho chỉnh sửa nhiều lần vẫn không đạt yêu cầu. Nếu dự án này không được dư luận đặc biệt quan tâm, phản đối quyết liệt vì tác động đến vườn Quốc gia Cát Tiên thì liệu những dối trá này có bị vạch mặt…

Lỗi tại... “chúng ta”!

Dư luận đang mòn mỏi đợi câu hỏi: Trách nhiệm thuộc về ai sau những thảm cảnh xảy ra từ cái gọi là... thủy điện?

Những điểm “không ổn” trong việc phát triển thủy điện có thể kể bắt đầu từ việc sai lầm trong chiến lược, thể hiện trên quy hoạch; lỏng lẻo trong quản lý, thể hiện ở những sự cố vỡ đập, xả lũ, việc trồng bù rừng, tái định cư và còn nằm trong những hậu quả treo lơ lửng mà chúng ta chưa lường hết được. Trong báo cáo Bộ Công thương thay mặt Chính phủ trình bày trước Quốc hội, nhiều bất cập thiếu sót cũng được chỉ ra, duy chỉ có ai chịu trách nhiệm về những thiếu sót đó thì chưa rõ. 

Giải trình trước Quốc hội về thủy điện, Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy Hoàng cho biết: “Quy hoạch thủy điện, nhất là thủy điện nhỏ chủ yếu mang tính định hướng và mang tính mong muốn”; “quy hoạch này không phải là quy hoạch bất biến, không phải là quy hoạch cố định mà là một quy hoạch động và quy hoạch mở”. Thứ nữa, Bộ trưởng cũng cho biết “quy hoạch thủy điện trải qua nhiều thời kỳ, là quy hoạch của cả nước, không phải là quy hoạch riêng của Chính phủ, cũng không phải là quy hoạch riêng của Bộ Công thương”. Do đó, Bộ trưởng “xin báo cáo với Quốc hội chuyện chúng ta bàn ở đây về quy hoạch thủy điện nhất là quy hoạch thủy điện nhỏ, chúng ta nói về chúng ta chứ không phải nói về Chính phủ, cũng không phải chỉ nói về bộ, ngành này hay bộ, ngành khác”.

Những phát biểu này đã gây bất bình cho nhiều đại biểu Quốc hội, bởi xưa nay chúng ta chưa bao giờ biết lại có cái khái niệm “quy hoạch… mở”, “quy hoạch… động”; và từ “chúng ta” Bộ trưởng chỉ đến ở đây không rõ bao gồm những ai. Cũng theo giải trình của Bộ trưởng, từ năm 2006 trở về trước, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch các hệ thống bậc thang ở trên các sông, Bộ Công nghiệp lúc đó phê duyệt những quy hoạch thủy điện vừa và thủy điện lớn trên những dự án riêng lẻ và có phê duyệt quy hoạch thủy điện nhỏ. Từ năm 2006 trở lại đây theo phân cấp thì tất cả các quy hoạch thủy điện nhỏ đều giao về cho các địa phương phê duyệt quy hoạch.

Tuy nhiên, cũng phải nói lại cho rõ, theo Quyết định số 3454/QĐ-BCN được ban hành ngày 18/10/2005 của Bộ Công nghiệp về phê duyệt Quy hoạch thủy điện nhỏ toàn quốc, thì tổng số các dự án được phê duyệt chỉ là 239 dự án, với tổng công suất là 1.520,67MW, thì đến nay tổng số dự án đã tăng hơn 5 lần, lên tới 1.239 dự án. Tất nhiên con số này bao gồm cả thủy điện lớn, nhưng riêng số dự án thủy điện nhỏ bị loại khỏi quy hoạch kỳ này đã lên tới con số 420, cộng với 281 dự án nằm trong diện tạm ngừng và tiếp tục xem xét, có thể thấy được về sau này số dự án thủy điện nhỏ trong quy hoạch phình ra đến thế nào.

Mặc dù Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng khẳng định chỉ có 35% quy hoạch được duyệt ở cấp Trung ương, 65% được duyệt ở cấp địa phương, nhưng thực tế quy hoạch ở mọi địa phương đều có thỏa thuận với Bộ Công thương, tức là không thể nói rằng bộ “không biết”. Với chức năng quản lý Nhà nước về lĩnh vực này, nếu thấy không ổn, lẽ ra Bộ phải cảnh báo, tuýt còi các địa phương từ lâu, hoặc báo cáo Thủ tướng về những khúc mắc. Để cơ sự ra như thế này, không thể nói rằng Bộ Công thương không có trách nhiệm, mà trách nhiệm thuộc về “chúng ta”.

Thực tế không thể phủ nhận thì các công trình thủy điện hiện tại là tác nhân tích cực nhất cho việc phá hoại rừng xanh, tích cực làm tăng thêm diện tích đồi trọc; vì thế mà cứ mỗi khi mưa lũ là chỉ trong nháy mắt nước đã tràn trắng vùng hạ du. Những người làm thủy điện đã đến lúc cần phải nhìn thẳng vào sự thật. Những người có thẩm quyền ký duyệt thực hiện cũng đã đến lúc cần phải nghiêm cẩn với mình hơn.

Tất cả chúng ta phải khẳng định với nhau rằng, xả lũ một cách tùy tiện như những gì đã diễn ra những ngày qua gây ngập lụt trên diện rộng như thế, gây tang tóc cho người dân vô tội như thế là một tội ác. Luận điệu đổ lỗi cho thiên tai như từ trước tới nay dường như đã quá lạc hậu với thời buổi hiện tại. Một lần nữa xin đừng để người dân trở thành nạn nhân của những việc làm cẩu thả, thiếu trách nhiệm...