Bài cuối: Cấp bách thực hiện đồng bộ các giải pháp chống ngập

Trong khi đó, theo Sở Xây dựng Hà Nội, trong quá trình lập quy hoạch cao độ nền và thoát nước Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065, đơn vị này sẽ tính toán lại các kịch bản ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là với các trận mưa có cường độ lớn hơn mức 310mm/2 ngày, nhằm nâng cao năng lực chống chịu của thành phố trong tương lai.

Như vậy có nghĩa, để những trận mưa cực đoan sẽ không còn là thảm họa thì việc hoàn thành các công trình vĩ mô đã được phê duyệt và đồng bộ hóa các giải pháp quy hoạch, kỹ thuật và quản lý là chìa khóa để Hà Nội cơ bản không còn lo sợ tình trạng ngập lụt.

Tập trung hoàn thiện quy hoạch tiêu, thoát nước

Các đô thị lớn của Việt Nam bao gồm Hà Nội vẫn chủ yếu sử dụng hệ thống thoát nước chung, nơi nước mưa và nước thải cùng chảy vào các kênh, mương và sông chính. Dù nhiều dự án quy mô lớn đã được đầu tư nhưng tốc độ đô thị hóa nhanh (hiện khoảng 44,3%) đã khiến hạ tầng thoát nước không theo kịp.

Phần lớn mạng lưới cống hiện nay đã được xây dựng từ hàng chục năm trước, được cải tạo chắp vá và thiếu đồng bộ. Ngay cả ở một số khu đô thị mới, hệ thống thoát nước mưa và nước thải có được tách riêng, nhưng chỉ dừng ở phạm vi nội bộ dự án mà chưa tạo được mạng lưới kết nối tổng thể toàn đô thị. Đây chính là những thách thức trong việc giải quyết tình trạng ngập úng mỗi khi có mưa lớn ở nhiều đô thị thời gian qua.

Theo ý kiến của các chuyên gia, giải pháp hiệu quả và bền vững nhất cho Hà Nội là phải "mở đường ra" cho nước. Điều này đòi hỏi tập trung làm các công trình vĩ mô, tức là hệ thống sông, trạm bơm, và kênh tiêu ra sông Hồng và sông Đáy đúng như quy hoạch đã được phê duyệt. GS.TS Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam cho rằng, Hà Nội cần tập trung đầu tư đúng trọng tâm vào các trạm bơm, kênh dẫn và sông tiêu chính như Yên Nghĩa, Liên Mạc, nâng cấp hệ thống sông Tô Lịch – Kim Ngưu – Sét – Lừ theo thiết kế.

“Theo tính toán, khi toàn bộ các dự án trong quy hoạch tiêu thoát nước Hà Nội được hoàn thành, tổng công suất tiêu thoát sẽ đạt 504m³/giây. Khi đó, kể cả mưa lớn kéo dài, nước trong nội đô cũng sẽ chỉ ngập nhẹ và rút nhanh”, GS.TS Đào Xuân Học cho hay.

Trong khi đó, TS. KTS Ngô Trung Hải, nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị nông thôn quốc gia (Bộ Xây dựng), vấn đề của Hà Nội không phải là thiếu giải pháp. Thành phố đã có quy hoạch thoát nước, có hệ thống trạm bơm lớn như Yên Sở, và chủ trương tăng độ thấm bề mặt đô thị và xây dựng hồ điều hòa. Tuy nhiên, tất cả mới chỉ đáp ứng được một phần công suất thực tế. Hệ thống hiện nay chỉ chịu được khoảng 300 – 500mm mưa mỗi ngày đêm, trong khi mưa cực đoan đã vượt xa con số đó.

“Hiện nay có nhiều mô hình của các nước như hệ thống trữ nước ngầm dưới lòng đất giúp giảm tải cho hệ thống cống thoát nước đô thị khi mưa lớn. Vấn đề là Hà Nội có thể học hỏi triển khai các mô hình đó hay không. Giải pháp đơn giản hơn có thể tạo ra các vùng tạm chứa nước - hồ lớn, vùng bán ngập tạm thời, để nước mưa có chỗ dồn về rồi rút dần. Còn đối với giải pháp ứng cứu khẩn cấp có thể triển khai bằng các trạm bơm di động. Không thể ngồi chờ nước dồn về Yên Sở rồi mới bơm ra sông Hồng. Hà Nội cần bố trí các trạm bơm linh hoạt ở nhiều khu vực nội đô, sẵn sàng vận hành khi mưa lớn”, ông Hải nói.

Thay đổi tư duy, “sống chung với nước”

Đây là chiến lược quy hoạch được Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) Tạ Quang Vinh nhận định. Ông Vinh cho rằng, đô thị cần được quy hoạch và vận hành theo hướng thích ứng, trong đó các giải pháp công trình và phi công trình phải được triển khai đồng bộ, linh hoạt.

Theo ông Vinh, cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ như cập nhật quy hoạch thoát nước theo kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng, ưu tiên đầu tư xây dựng công trình thoát nước để xử lý các điểm ngập trọng yếu, nơi thường xuyên ảnh hưởng đến giao thông, sinh hoạt và sản xuất. Đi cùng với đó là việc phải mở rộng không gian trữ nước đô thị, gia tăng diện tích hồ điều hòa, mặt nước, hành lang sông, kênh, mương, giảm tối đa việc bê tông hóa dòng chảy tự nhiên, khôi phục khả năng hấp thụ và điều tiết nước mưa của đô thị.

“Hiện nay, việc áp dụng công nghệ số trong quản lý và điều hành hệ thống thoát nước là rất cần thiết. Khi áp dụng công nghệ số, các bản đồ cảnh báo ngập, hệ thống cảm biến mực nước, vận hành thông minh trạm bơm và hồ điều hòa sẽ giúp chính quyền đô thị chủ động hơn trước các tình huống thời tiết cực đoan”, Cục trưởng Tạ Quang Vinh  nói.

Theo ông Vinh, hằng năm, Bộ Xây dựng đều đề nghị UBND các địa phương chỉ đạo rà soát, kiểm tra hệ thống tiêu thoát nước của khu vực đô thị nhằm đảm bảo việc chống ngập úng khi mưa, lũ; kiểm tra các biện pháp đảm bảo an toàn cho các công trình đầu mối hạ tầng kỹ thuật, hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị.

Hiện Bộ Xây dựng đang hoàn thiện hệ thống pháp luật về thoát nước và xử lý nước thải như: Sửa đổi Nghị định 80/2014/NĐ-CP, xây dựng Luật Cấp, Thoát nước và Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về quy hoạch đô thị và nông thôn. Các văn bản này sẽ là nền tảng cho mô hình "thành phố bọt biển" (Sponge City), hướng phát triển bền vững, giúp đô thị Việt Nam chủ động hấp thụ, lưu trữ và tái sử dụng nước mưa, thích ứng linh hoạt trước biến đổi khí hậu.

KTS Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch đô thị Việt Nam cũng cho rằng, cần thay đổi tư duy để thích ứng và có giải pháp bền vững cho vấn đề này. Vấn đề ngập lụt đô thị là vấn đề nhức nhối nhất của Hà Nội và các đô thị lân cận, do đó cần làm tốt nhiều giải pháp từ các công trình chống lũ, cho đến dự báo thời tiết, mưa lũ, làm tốt các dự án thoát lũ…

“Về giải pháp quy hoạch và thiết kế đô thị, Hà Nội cần tính toán lại hệ thống thủy lợi và thoát nước của thành phố. Không được tính toán theo tiêu chuẩn cũ, mà phải tính toán cao hơn, dựa trên các dự báo thời tiết và đợt mưa lớn bất thường hiện nay để thiết kế hệ thống thoát nước. Hệ thống mương thoát nước phải đáp ứng yêu cầu thực tế. Hệ thống hồ đập, hồ điều tiết, kênh kết nối giữa sông, hồ, và kênh phải liên thông và hoạt động thông suốt”, KTS Trần Ngọc Chính nói.

Bên cạnh các giải pháp quản lý như đảm bảo không bao giờ để rác thải lấp đầy các cửa cống; thường xuyên và ngay lập tức kiểm tra hệ thống thoát nước để đảm bảo nước chảy không bị gián đoạn, mưa nhỏ chảy nhỏ, mưa lớn chảy lớn, và ngớt mưa là phải thoát ngay; hệ thống trạm bơm ở những khu vực thấp phải hoạt động liên tục, KTS Trần Ngọc Chính còn đề xuất, Hà Nội có thể học hỏi mô hình từ Nhật Bản, nơi dưới những con đường lớn, đặc biệt là những nơi thấp, có khả năng ngập nước, người ta xây dựng kho nước hoặc đường hầm (tunnel) chứa nước rất lớn (như hệ thống Metro ngầm).

Nước mưa thành phố chảy vào khu vực thấp sẽ được dẫn vào kho chứa này, giữ nước trong quá trình mưa lớn, giúp mặt đường không bị ngập. Sau khi mưa tạnh, nước sẽ được bơm ra sông hoặc sử dụng cho nông nghiệp.

“Điều quan trọng nhất là phải nghiên cứu lại hệ thống thoát nước một cách đầy đủ, từ kênh, mương, hồ đập, dòng sông, cống thoát nước, cửa thoát nước, trạm bơm. Đặc biệt, không làm quá nhiều mặt bê tông để nước có thể thấm xuống lòng đất. Các khu đô thị mới phải quan tâm đến sân đất tự nhiên, tránh bê tông hóa để làm chỗ đỗ xe hay cửa hàng. Đối với những nơi thấp, khi quy hoạch, nên để khoảng xanh, công viên chứ không phải đưa đô thị vào xây dựng. Hà Nội đang thiếu công viên và không gian xanh, việc xây dựng quá nhiều là một vấn đề trong quy hoạch”, KTS Trần Ngọc Chính nêu giải pháp.