Cà Mau đề xuất cơ chế, chính sách và kinh phí phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển

Đến nay, tổng chiều dài các đoạn bờ biển của tỉnh Cà Mau bị sạt lở khoảng 187/254 km. Theo số liệu thống kê ngành lâm nghiệp, giai đoạn 2011 - 2021, sạt lở bờ biển đã làm mất đất, rừng phòng hộ với diện tích 5.250 ha (tương đương với diện tích bình quân một xã của tỉnh Cà Mau).

Qua khảo sát, hiện tổng chiều dài các đoạn bờ sông bị sạt lở, có nguy cơ sạt lở khoảng 425/8.118 km sông, rạch trên địa bàn tỉnh; sạt lở bờ sông đã làm hư hỏng gần 28km đường giao thông, hàng trăm căn nhà; có nguy cơ gây ảnh hưởng đến khu vực với diện tích hơn 3.700 ha (gồm nhà cửa, tài sản, sản xuất của người dân và nhiều hạ tầng quan trọng khác). Nhiều địa phương nguy cơ sạt lở rất cao, phải tập trung gia cố rất tốn kém kinh phí.

Do quá trình sạt lở xảy ra mạnh và thường xuyên, nên đường bờ biển bị dịch vào phía đất liền nhanh chóng, rừng ngập mặn và các công trình hạ tầng khác bị phá hủy; sự vận động tự nhiên của địa chất, địa mạo ven sông, ven biển đã gây ra tình trạng sạt lở rất nghiêm trọng, sạt lở không những diễn ra vào mùa mưa, mà còn xuất hiện cả mùa khô. Thực hiện Quyết định số 957/QĐ-TTg, ngày 6/7/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển đến năm 2030, UBND tỉnh đã xây dựng Kế hoạch số 116/KH-UBND, ngày 20/10/2020 để thực hiện nhiệm vụ phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển tỉnh Cà Mau đến năm 2030.

Thời gian qua, được sự quan tâm hỗ trợ tích cực của Chính phủ, các Bộ, ngành Trung ương trong thực hiện kế hoạch phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển, sự cố gắng nỗ lực của địa phương, tỉnh Cà Mau đã đầu tư xây dựng hoàn thành được 55,7 km kè bảo vệ bờ biển, với tổng kinh phí 1.720 tỷ đồng (bờ biển Tây 43,8 km, kinh phí thực hiện khoảng 1.103 tỷ đồng; bờ biển Đông 11,9 km, kinh phí thực hiện khoảng 617 tỷ đồng); 9,2 km kè bảo vệ bờ sông, kinh phí thực hiện khoảng 391 tỷ đồng.

Những công trình kè chống sạt lở bờ biển được bố trí đủ vốn và đầu tư hoàn thiện đã phát huy hiệu quả rõ rệt, làm giảm sóng, chống sạt lở và bước đầu đã gây bồi, tạo bãi, khôi phục gần 1.000 ha rừng phòng hộ; công trình kè các đoạn bờ sông, cửa biển đã khắc phục được tình trạng sạt lở, đồng thời sắp xếp, chỉnh trang lại mỹ quan, trật tự xây dựng công trình, nhà ở ven sông phù hợp với biến đổi khí hậu.

Hiện, tỉnh Cà Mau và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) đang tiếp tục triển khai thực hiện gần 42,2 km kè biển, với kinh phí 1.785 tỷ đồng (bờ biển Tây 12,5 km, kinh phí thực hiện 318,7 tỷ đồng; bờ biển Đông 29,6 km, kinh phí thực hiện 1.466,3 tỷ đồng). Tuy nhiên, do tốc độ sạt lở diễn ra nhanh, phức tạp, Tỉnh ủy đã chỉ đạo UBND tỉnh rà soát, cập nhật tình hình sạt lở để bổ sung, điều chỉnh kế hoạch phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển tỉnh Cà Mau đến năm 2030. Kết quả rà soát cho thấy hiện nay, tổng chiều dài bờ biển Cà Mau đang tiếp tục bị sạt lở khoảng 89km, sạt lở bờ sông khoảng 425 km, với các mức độ khác nhau.

Có nhiều đoạn bờ biển đang bị sạt lở rất nhanh, cây rừng và đất rừng phòng hộ nhiều đoạn bờ biển bị tàn phá nghiêm trọng hơn; nhiều đoạn bờ sông, nhất là những nơi đã xây dựng các công trình nhà ở, đường giao thông ven sông đang bị sạt lở rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính mạng, tài sản của nhà nước và nhân dân. Kết quả khảo sát, thống kê, phân loại sạt lở bờ sông, bờ biển trên địa bàn tỉnh Cà Mau tại thời điểm 30/6/2023, cụ thể như sau:

Sạt lở bờ biển, tổng chiều dài các đoạn sạt lở đặc biệt nguy hiểm khoảng 31km; các đoạn bờ biển này có tốc độ sạt lở hằng năm bình quân từ 25 đến 50m, đặc biệt có những nơi lên đến 80m (các đoạn sạt lở này, UBND tỉnh Cà Mau đã có tờ trình số 09/TTr-UBND, ngày 17/2/2023 trình Bộ KH&ĐT xin hỗ trợ 970 tỷ đồng từ nguồn vượt thu ngân sách Trung ương năm 2022 để thực hiện với chiều dài 17,95/31km nói trên. Tuy nhiên, Bộ KH&ĐT mới đề xuất hỗ trợ được khoảng 500 tỷ đồng); tổng chiều dài các đoạn sạt lở nguy hiểm với chiều dài khoảng 58km, các đoạn này có tốc độ sạt lở hằng năm bình quân từ 20-40m, chưa có kinh phí thực hiện.

Sạt lở bờ sông, tổng chiều dài các đoạn bờ sông bị sạt lở đặc biệt nguy hiểm khoảng 120km; các đoạn bờ sông này có lòng sông sâu, dòng nước chảy siết, biên độ triều lên xuống chênh lệch cao, sạt lở tạo thành hố sâu, hở hàm ếch và lấn sâu vào bờ; sạt lở xảy ra chủ yếu ở các đoạn bờ sông có các khu, cụm dân cư, các đoạn bờ sông có công trình đường giao thông có nguy cơ sạt lở.

Tổng chiều dài các đoạn bờ sông bị sạt lở nguy hiểm, có nguy cơ sạt lở khoảng 305km. Các đoạn bờ sông này cũng có lòng sông sâu, chịu ảnh hưởng của biên độ triều lên, xuống chênh lệch cao, dòng nước chảy siết, sạt lở tạo thành hố sâu, hở hàm ếch và lấn sâu vào bờ; tuy nhiên, xảy ra chủ yếu ở các đoạn bờ sông có mật độ dân cư thưa hơn và hạ tầng bên trong chủ yếu là giao thông nông thôn.

Với tốc độ sạt lở rất nghiêm trọng như hiện nay, nếu không có giải pháp bảo vệ ngay thì trong thời gian tới sạt lở ven biển sẽ tiếp tục làm mất thêm rất nhiều diện tích đất, rừng phòng hộ; đây là diện tích đất, cây rừng đã được hình thành qua hàng trăm năm.

Nếu để sạt lở tiếp tục tiến sâu vào đất liền thì không chỉ mất thêm đất, mất rừng mà còn uy hiếp đến nhiều công trình hạ tầng đã xây dựng bên trong, buộc phải thực hiện bảo vệ theo tình huống khẩn cấp; khi đó việc xây dựng công trình bảo vệ sẽ rất tốn kém, rất khó khôi phục lại diện tích đất và cây rừng đã mất.

Đối với các đoạn bờ sông bị sạt lở và có nguy cơ sạt lở cũng rất cần chủ động khắc phục, di dời để giảm thiểu thiệt hại về tài sản, tính mạng của người dân. Từ kết quả đạt được trong xây dựng các công trình phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển trong những năm qua và tình hình diễn biến sạt lở bờ sông, bờ biển thực tế trong thời gian gần đây cho thấy, cần phải chủ động hơn và xử lý dứt điểm nhiệm vụ này trong giai đoạn từ nay đến năm 2025.

Nếu không xử lý dứt điểm thì thiệt hại sẽ càng lớn hơn, khó khắc phục hơn và tỉnh phải thường xuyên tập trung đối phó với tình huống khẩn cấp, ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và tỉnh Cà Mau có nguy cơ “tụt hậu” trong phát triển kinh tế so với các tỉnh trong khu vực và cả nước. Do đó, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Cà Mau kính kiến nghị đến các lãnh đạo Đảng, Nhà nước như một số vấn đề như sau:

Áp dụng một số cơ chế đặc thù cho tỉnh Cà Mau trong thực hiện các công trình phục vụ nhiệm vụ phòng chống thiên tai, cụ thể các cơ chế sau: Theo quy định tại Khoản 3, Điều 1, Nghị định số 79/2021/NĐ-CP, ngày 16/8/2021 của Chính phủ thì tỉnh Cà Mau thuộc nhóm tỉnh phải vay lại 30% đối với vốn vay ODA.

Trong khi dự án đầu tư thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến phòng, chống thiên tai là những dự án không trực tiếp tạo ra nguồn thu cho địa phương. Mặt khác, do đặc thù địa hình, địa mạo của tỉnh rất dễ bị tổn thương, biến đổi khí hậu diễn biến rất phức tạp, tác động trên phạm vi rộng, nên nhu cầu nguồn vốn đầu tư rất lớn, vượt xa khả năng cân đối ngân sách của địa phương. Do đó, kiến nghị trung ương xem xét áp dụng cơ chế đặc thù cho Cà Mau thực hiện vay lại vốn ODA với tỷ lệ 10% theo quy định tại Khoản 4, Điều 1, Nghị định số 79/2021/NĐ-CP, ngày 16/8/2021.

Thời gian qua có một số nhà đầu tư đề xuất xã hội hoá việc đầu tư công trình chống sạt lở bờ biển theo hướng: Sau khi doanh nghiệp đầu tư xây dựng công trình kè phá sóng phía ngoài bờ biển, cho phép doanh nghiệp sử dụng phần diện tích đất bên trong kè (trước đó là đất, rừng phòng hộ đã bị sạt lở) để thực hiện các công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, như: Dự án năng lượng tái tạo ven biển; dự án cảng cá, bến cá, dịch vụ hạ tầng nghề cá tại các cửa biển; dự án sắp xếp dân cư ven biển, ven sông; dự án phát triển dịch vụ du lịch...

Trong thực tế trước đây tỉnh giao cho doanh nghiệp thí điểm làm 1 đoạn bờ kè phục vụ du lịch, hiện nay khu vực này được bảo vệ tốt. Việc thực hiện thí điểm phù hợp với quy định tại Khoản 5, Điều 3, Nghị định số 63/2018/NĐ-CP, ngày 4/5/2018 của Chính phủ cho phép đầu tư theo hình thức nói trên (Hợp đồng BT).

Tuy nhiên, hiên nay Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư số 64/2020/QH14 của Quốc hội không còn hình thức đầu tư BT nên các đề xuất nói trên không được thực hiện. Từ thực tế trên, kiến nghị Trung ương cho phép tỉnh Cà Mau được thực hiện xã hội hoá công trình phòng chống sạt lở bờ biển theo hình thức BT như đã nói trên (hiện nay một số doanh nghiệp đề xuất làm việc này).

Diện tích đất rừng phòng hộ ven biển tỉnh Cà Mau đến năm 2020 là 31.907ha, tình trạng sạt lở làm mất đất, rừng phòng hộ mỗi năm bình quân khoảng 400ha. Như vậy đến năm 2025 diện tích rừng phòng hộ tỉnh Cà Mau dự kiến còn lại khoảng 29.900ha và đến năm 2030 còn lại khoảng 27.900ha.

Tuy nhiên, Trung ương phân bổ chi tiêu quy hoạch sử dụng đất theo Quyết định số 326/QĐ-TTg giao đất rừng phòng hộ cho tỉnh Cà Mau đến năm 2025 là 31.234ha, đến năm 2030 là 30.753ha; chênh lệch so với dự kiến đến năm 2025 hơn 1.300ha, đến năm 2030 hơn 3.300ha. Tỉnh Cà Mau kiến nghị Trung ương xem xét giảm chỉ tiêu đất rừng phòng hộ của tỉnh Cà Mau cho phù hợp với tình hình thực tế của địa phương.

Quan tâm hỗ trợ tỉnh Cà Mau huy động vốn thực hiện Kế hoạch phòng chống sạt lở bờ sông, bờ biển. Thời gian qua, mặc dù Trung ương đã quan tâm hỗ trợ, nhưng do tình hình sạt lở phức tạp trên diện rộng nên nhu cầu vốn thực hiện nhiệm vụ này của tỉnh rất lớn.

Kiến nghị Trung ương hỗ trợ tỉnh về nguồn vốn để thực hiện các dự án, công trình phòng chống sạt lở, công trình tái định cư thích ứng BĐKH theo tinh thần Nghị quyết 120/NQ-CP, ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu. Trước mắt, kiến nghị Trung ương hỗ trợ từ các nguồn vốn phù hợp để xây dựng kè bảo vệ các đoạn bờ biển có vị trí sạt lở bờ biển đặc biệt nguy hiểm và nguy hiểm, tổng chiều dài khoảng 89 km nói trên, kinh phí thực hiện khoảng 3.414 tỷ đồng.

Xây dựng công trình bảo vệ bờ sông tại các khu vực dân cư tập trung để bảo vệ hạ tầng bên trong, tổng chiều dài các đoạn bị sạt lở đặc biệt nguy hiểm, nguy hiểm khoảng 47km, kinh phí thực hiện khoảng 3.773 tỷ đồng. Đầu tư xây dựng 7 khu tái định cư để sắp xếp di dời 1.387 hộ dân đang sinh sống trong các khu vực sạt lở nói trên, kinh phí thực hiện khoảng 349 tỷ đồng. Xây dựng công trình chỉnh trị dòng sông trên địa bàn tỉnh nhằm co hẹp hai bên mặt cắt, kiểm soát dòng chảy, mực nước, vận tốc, qua đó giảm thiểu xói lở… dự kiến 33 tuyến sông, kênh rạch, kinh phí thực hiện khoảng 1.086 tỷ đồng.

Để tỉnh Cà Mau - cực Nam của Tổ quốc, bảo vệ được diện tích đất, chống xâm hại của biến đổi khí hậu, khai thác tốt tiềm năng thế mạnh của tỉnh, ổn định đời sống người dân, Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Cà Mau mong được sự quan tâm, xem xét, chấp thuận của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các bộ, ngành Trung ương.